تار و پود فرش در خراسان شمالی بوی نان نمی‌دهد!

تار و پود هنر قالیبافان خراسان شمالی اصالت دارد و بوی فرهنگ و تمدن اقوام مختلف از فرش‌های کردی، قالیچه‌های تمام‌ابریشم دو رویه دویدوخ، فرش و پشتی‌های ترکمن از رج به رج‌شان به مشام می‌رسد، هنری که به سختی خلق می‌شود و به دشواری می‌تواند جایگاهی در بازار استانی و ملی پیدا کند و باز هم از قافله بازار جهانی به علت وجود مشکلات مختلف در این استان عقب می‌افتد.

مشکلات صنعت فرش خراسان شمالی زیاد است، حلقه و زنجیره کامل تولید پشم به فرش در استان وجود ندارد و این امر سبب شده تا بسیاری از تولیدکنندگان فرش دست از کار بکشند و به کار ساخت و ساز و ... رو آورند. دستمزد بافندگان فرش نیز که پایین است و برای پیدا کردن کاری با دستمزد بهتر به تهران رفته یا در همین استان به کارگری مشغول شده‌اند.

تامین مواد اولیه یکی از مشکلات اساسی تولید فرش در خراسان شمالی

مهرداد داودزاده، معاون توسعه تجارت داخلی سازمان صمت خراسان شمالی تامین مواد اولیه را یکی از مشکلات اساسی تولید فرش در این استان ارزیابی کرد.

وی اظهار کرد: در این استان، پشم یا ابریشم تولید می‌شود، اما صنایع تکمیلی برای تولید نخ وجود ندارد، در نتیجه نخ‌های مورد نیاز از سایر شهرها مانند مشهد تامین می‌شود. نخ‌ها با قیمت زیادی به استان وارد می‌شود و هزینه زیادی را بر دوش تولیدکننده تحمیل می‌کند.

داودزاده گفت: علاوه بر نبود صنایع نساجی، صنایع رنگرزی نیز در این استان وجود ندارد و این یکی دیگر از مشکلات حوزه فرش در استان است.

وی از تولید ۴۴۰۰ مترمربع فرش دستبافت در هر ماه در این استان خبر داد و اظهار کرد: از این مساحت ۲۰۰ مترمربع فرش ابریشم، ۳۰۰ مترمربع کرک و ابریشم و دو هزار مترمربع درشت بافت است. همچنین ۱۵۰۰ مترمربع از این مساحت فرش تجاری ۲۵ تا ۴۰ رج، ۳۰۰ مترمربع گبه و ۱۰۰ مترمربع نیز تابلوفرش است.

داودزاده با اشاره به اینکه در این استان ۲۷ هزار بافنده وجود دارند، گفت: در خراسان شمالی در ارتباط با فرش دستبافت هشت اتحادیه صنفی، ۱۱ شرکت تعاونی فعال فرش دستبافت و یک تشکل مردم‌نهاد به‌عنوان کانون فرش دستبافت استان فعالند.

تولید بیش از ۲۲۰۰ تن پشم در استان

مهدی شکاری، معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز گفت: راه‌اندازی صنایع تبدیلی و تکمیلی پشم یکی از نیازهای اساسی این استان است. در این استان، بیش از دو میلیون راس دام سبک پرورش می‌یابد و سالانه حدود دو هزار و ۲۹۰ تن پشم تولید می‌شود که مقدار قابل توجهی از آن به دلیل نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی از استان خارج می‌شود.

وی ادامه داد: پایین بودن قیمت پشم در این استان سبب شده تا تولید آن برای دامداران صرفه اقتصادی نداشته باشد. در نتیجه در سال‌های گذشته حتی شاهد سوزاندن آن‌ها هم بوده‌ایم.

شکاری تاکید کرد: از آنجایی که یکی از مهمترین تولیدات صنایع دستی در این استان دست‌بافته‌های داری مانند گلیم است و مقدار قابل توجهی از انواع فرش در این استان تولید می‌شود، در نتیجه راه‌اندازی واحدهایی مانند واحد تولید نخ، یکی از نیازهای اساسی استان است.

وی تاکید کرد: با راه‌اندازی واحدهای تبدیلی و تکمیلی پشم در این استان، قسمت قابل توجهی از این محصول در استان استفاده می‌شود و از سوی دیگر، ارزش افزوده آن افزایش می‌یابد.

دامداران پشم‌های چیده‌شده از قسمت مختلف بدن دام را با یکدیگر مخلوط نکنند

حسن علمی، محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی نیز با تاکید بر اینکه هنوز بازار فرش از بین نرفته است، اظهار کرد: فقط ذائقه مردم برای استفاده از پشم در استان‌های خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان و مازندران تغییر کرده است.

وی افزود: در گذشته، مقدار زیادی از پشم تولیدی در تولید محصولاتی مانند لحاف و تشک استفاده می‌شد؛ اما اکنون در این کالاها از محصولات دیگری مانند لایکو و ... استفاده می‌شود.

علمی ادامه داد: یکی از عللی که پشم تولیدی در خراسان شمالی مورد استقبال قرار نمی‌گیرد، این است که قطر پشم بیش از ۳۵ میکرون است. از سوی دیگر، پشم تولیدی رنگی است و زمان رنگرزی به خود رنگ نمی‌گیرد. پشم‌ قرمز، در فرآیند رنگرزی فقط رنگ قرمز می‌گیرد و پشم با رنگ سیاه فقط رنگ سیاه را به خود جذب می‌کند و پشم سفید است که قابلیت رنگ کردن به انواع رنگ‌ها را دارد.

وی تصریح کرد: در پشم‌های خراسان شمالی «ژار» (خر مو) وجود دارد که وقتی وارد پشم می‌شود، به هیچ عنوان رنگ‌ نمی گیرد.

به گفته علمی، در زمان‌های گذشته، پشم منطقه خراسان فقط برای گبه‌بافی و نمدبافی استفاده می‌شد.

محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان‌ شمالی بیان کرد: برخی دامداران مقداری از پشم روی بدن دام را با اسپری‌هایی که رنگ شیمیایی دارند، رنگی می‌کنند، این مواد مانع جذب رنگ پشم هنگام انجام عملیات رنگرزی می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از کارخانه‌های تولید نخ از خریدن این پشم‌ها خودداری می‌کنند.

وی ادامه داد: طول و قطر الیاف در ناحیه گردن، شکم و گرده دام متفاوت است و بسیاری از دامداران هنگام چینش، این پشم‌ها را با یکدیگر مخلوط می‌کنند که این امر موجب پایین آمدن کیفیت پشم و قیمت آن می‌شود.

علمی با اشاره به اینکه در پشم دام، چربی «لالوئین» وجود دارد، گفت: از این چربی برای استفاده از لوازم آرایشی و صنعت چسب‌سازی استفاده می‌شود.

محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی تاکید کرد: با توجه به اینکه اقدام چندانی برای اجرای این طرح‌ها در این استان انجام نشده است، برای اینکه ارزش اقتصادی پشم‌های تولیدشده در این استان افزایش یابد، باید به دامداران آموزش داده شود که پشم‌ها را با یکدیگر مخلوط نکنند و پشم‌چین‌های ماهر در استان تریبت شوند.

تحمیل هزینه اضافی به تولیدکنندگان خراسان شمالی به علت نبود زنجیره تولید فرش

حسین ایزانلو، مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی خراسان شمالی همچنین گفت: نبود زنجیره تولید فرش در این استان سبب شده است ۵۰ درصد هزینه‌های اضافی بر دوش تولیدکننده بیفتد.

وی اظهار کرد: خراسان شمالی یکی از قطب‌های تولید فرش، قالیچه و پشتی است؛ اما حتی یکی از حلقه‌های زنجیره فرش در این استان وجود ندارد. نبود صنایع تکمیلی موجب شده است که تولیدکنندگان مواد اولیه مورد نیاز خود را مانند نخ‌های ابریشمی و پشمی از خارج استان تامین کنند و بعد از اینکه بافت فرش به پایان رسید، شست‌وشو و پرداخت فرش در سایر استان‌ها انجام شود.

ایزانلو ادامه داد: نخ‌های ابریشمی و پشمی از شهرهای اصفهان، مشهد، قم و تبریز تهیه می‌شود و فرش‌ها برای پرداخت و شست‌وشو به تهران فرستاده می‌شوند.

وی تاکید کرد: اگر زنجیره فرش در این استان تکمیل شود تا ۵۰ درصد در هزینه‌های تولید یک تخته فرش صرفه‌جویی خواهد شد.

مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی خراسان شمالی تصریح کرد: در چند سال گذشته، یک شهرک صنعتی به نام شهرک فرش در شهر بجنورد ساخته شد تا زنجیره‌های فرش در این شهر تکمیل شوند؛ اما بعد از آن، آنقدر در اعطای مجوزها برای ساخت کارگاه‌های لازم به سرمایه‌گذار سخت‌گیری شد که تاکنون حتی یک واحد تولیدی در ارتباط با زنجیره فرش در این استان ایجاد نشده است و بعد از آن، شهرک یادشده به نام شهرک کارگاهی نام گرفت و واحدهای تولیدی دیگر در آنجا ایجاد شد.

وی با اشاره به اینکه دامپروری در این استان رونق زیادی دارد و تولید پشم در این منطقه زیاد است، گفت: ایجاد واحدهای ریسندگی و رنگرزی از نیازهای ضروری تولید فرش در این استان است.

ایزانلو افزود: اکنون ۱۵ هزار نفر بافنده فعال در این استان مشغول تولید فرش هستند و ۲۵ تا ۳۰ هزار مترمربع دست‌بافته داری در سال تولید می‌شود.

نبود کارگاه‌های رنگرزی سدی بر سر راه تولید تابلوفرش

حامد چمن رخ، یکی از تولیدکنندگان فرش نیز بیان کرد: نبود کارگاه‌های رنگرزی سدی بر سر راه تولید فرش و تابلوفرش در این استان است. ظرفیت و تولید تابلوفرش در این استان بالاست، اما کیفیت این نوع تابلوهای بافته‌شده اندک است.

وی با بیان اینکه این امر در فرهنگ بافندگان این استان ریشه دارد، افزود: بیشتر بافندگان در عرصه تولید فرش فعال بوده‌اند و این موضوع بر کیفیت تابلوفرش تاثیر گذاشته است.

چمن رخ اظهار کرد: خراسان شمالی یکی از معدود استان‌هایی است که بافنده فارسی و ترکی بافت را کنار یکدیگر دارد. این در حالی است که این دو سبک از یکدیگر جدا هستند. از سوی دیگر، این استان به دلیل داشتن اقوام ترک، کرد و ترکمن، سه نوع بافت را انجام می‌دهند که آن یک پدیده بی‌نظیر در کشور است.

وی با بیان اینکه مهمترین فاکتور در بافت تابلوفرش تامین مواد اولیه، نقشه و رنگرزی است، گفت: رنگرزی در تابلوفرش حرف اول و آخر را می‌زند و رنگ نخ‌هاست که موجب نمود و زیبایی آن می‌شود. در خراسان شمالی به علت نبودن رنگرزی فعال، تولیدکنندگان تابلوفرش نیز نتوانسته‌اند به صورت فعال وارد این عرصه شوند.