اقتصاد ایران بزرگ‌تر شد یا کوچک‌تر؟

اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشر آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

تازه‌ترین آمار منتشر شده از بانک مرکزی از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۴۰۲، حاکی است که رشد اقتصادی به روش ارزش افزوده در چهار بخش‌ اصلی اقتصاد ایران ۴.۵ درصد بوده است. طبق این آمارها رشد اقتصادی سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۱ با افزایش همراه بوده است. این در حالی است که تازه‌ترین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که در سال گذشته، رشد اقتصادی با احتساب نفت، بیش از 5.5 درصد بوده است. همچنین، طبق محاسبات مرکز آمار اندازه بخش صنعت در ایران بدون احتساب نفت و گاز در سال گذشته نسبت به سال 1401 کوچک‌تر شده در حالی که محاسبات بانک مرکزی رشد 4.5 درصدی را برای این بخش اعلام کرده است. بر اساس این آمار، رشد بخش خدمات و نفت در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش داشته و از سوی دیگر رشد اقتصادی بخش کشاورزی و صنایع و معادن با کاهش نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده است. طبق این داده‌ها همچنان مهم‌ترین بخش ایجاد‌کننده رشد اقتصادی در سال گذشته تولیدات نفت بوده است. به عبارت دیگر، اقتصاد ایران رشد ۴ درصدی سال ۱۴۰۱ را در سال بعد هم ادامه داد و به ویژه به دلیل افزایش رشد ارزش افزوده بخش‌های نفت و خدمات، کل اقتصاد مقداری بیش از سال قبل، یعنی 4،5 درصد رشد کرد. هم‌زمان که رشد تورم‌دررفته، ارزش افزوده صنایع و معادن از6.5 درصد به 4.5 درصد کاهش یافته و رشد بخش کشاورزی هم ناچیز بوده، رشد بخش نفت نزدیک به پنج واحد درصد بیشتر شده است. خدمات که تداوم رشد آن در گزارش بانک جهانی هم ذکر شده بود، با رشد 3.8 درصدی همراه بوده که ۱.۱ واحد درصد بیشتر از رشد این بخش در سال گذشته است.

دو متغیر مهم هزینه‌های ملی در سال ۱۴۰۲
بنا بر برآورد بانک مرکزی، مصرف خصوصی (با تعدیل اثر تورم) در سال اخیر 4.1 درصد بیشتر از سال ۱۴۰۱ بوده است، رشدی کمتر از عدد 8.7 درصد سال گذشته. رشد منفی مخارج بخش دولتی هم ادامه یافته و حدود منفی 1،7 درصد بوده است. سرمایه‌گذاری ناخالص (تشکیل سرمایه ثابت ناخالص) با رشد 7.2 درصدی همراه بوده که نزدیک به رشد همین متغیر در سال قبل است. رشد صادرات کالاها و خدمات بیش از ۱۷ درصد بوده و هم‌زمان، رشد واردات به ۳ درصد کاهش پیدا کرده است.

بخش نفت اقتصاد ایران را بالا کشید
همانطور که گفته شد بانک مرکزی در تازه‌ترین گزارش خود اقدام به انتشار رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۲ کرده است. بر اساس این آمار رشد اقتصادی در سال گذشته معادل ۴.۵ درصد بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱ با افزایش ۰.۵ واحد درصدی مواجه شده است.

رشد اقتصادی در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران نشان می‌دهد رشد بخش کشاورزی در سال ۱۴۰۱ معادل ۱.۱ درصد بوده که با کاهش در سال ۱۴۰۲ مواجه شده است. طبق این آمارها رشد اقتصادی بخش کشاورزی در سال ۱۴۰۲ به سطح ۰.۲ درصد رسیده است. بخش صنایع و معادن نیز همانند بخش کشاورزی با کاهش تولید در سال ۱۴۰۲ دست و پنجه نرم کرده است. طبق این آمارها رشد اقتصادی بخش صنایع و معادن از ۶.۵ درصد در سال ۱۴۰۱ به ۴.۵ درصد در سال گذشته کاهش یافته است.

در سمت دیگر رشد اقتصادی ۱۴۰۲ دو بخش خدمات و نفت قرار گرفته است که با افزایش رشد و مواجه شده و رشد اقتصادی سال ۱۴۰۲ را بالا کشیده است.

این گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد رشد بخش خدمات در سال ۱۴۰۲ به سطح ۳.۸ درصد رسیده که نسبت به سال ۱۴۰۱ با افزایش ۱.۱ واحد درصدی همراه بوده است. به عبارتی میزان تولید بخش خدمات در سال ۱۴۰۲ حدود ۳.۸ درصد افزایش را تجربه کرده که نسبت به سال پیش از خود بیشتر بوده است. آخرین بخش و مهم‌ترین و بخش اقتصاد ایران یعنی بخش نفت نیز تجربه افزایش تولید در سال ۱۴۰۲ را داشته است. طبق آمارها رشد بخش نفت در سال ۱۴۰۱ معادل ۱۰ درصد بوده که با افزایش به ۱۴.۷ درصد در سال گذشته رسیده است. این آمار نشان می‌دهد بخش نفت مهم‌ترین بخش تولیدی اقتصاد و مهم‌ترین عامل افزایش رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۲ بوده است.

اختلاف اعداد مرکز آمار و بانک مرکزی
برای محاسبه رشد اقتصادی روش‌های متفاوتی وجود دارد. به دلیل پیچیدگی فرآیند محاسبه شاخص‌ها و تفاوت در برخی روش‌های آماری، گاهی اعدادی که از این شاخص از سوی دو نهاد رسمی، یعنی مرکز ‌آمار و بانک مرکزی اعلام می‌شود، متفاوت است. تازه‌ترین گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که در سال 1402، رشد اقتصادی با احتساب نفت، بیش از 5.5 درصد بوده است. این در حالی است که طبق داده‌های بانک مرکزی، رشد اقتصادی ایران در سال گذشته کمتر از 5 درصد بوده است. همچنین، طبق محاسبات مرکز آمار اندازه بخش صنعت در ایران بدون احتساب نفت و گاز در سال گذشته نسبت به سال 1401 کوچک‌تر شده در حالی که محاسبات بانک مرکزی رشد 4.5 درصدی را برای این بخش اعلام کرده است. بخشی از این اختلاف به دلیل در نظر گرفتن «سال پایه» متفاوت از سوی این دو نهاد رسمی شکل گرفته و ممکن است بخش دیگر آن به دلیل اختلاف در روش محاسبه ایجاد شده باشد. با این حال پوشیده نیست که تفاوت زیاد در این آمارها مشکلات زیادی برای سیاست‌گذاران به وجود خواهد آورد.

اختلاف 2.3 واحدی بین رشد اقتصادی دو نهاد آماری

مرکز آمار رشد اقتصادی را بر اساس سال پایه 1390 و بانک مرکزی آن را بر اساس سال پایه 1395 محاسبه کرده است. به گزارش اکوایران، طبق ارقام اعلام شده از سوی مرکز آمار، رشد اقتصادی کل در سال گذشته 5.7 درصد بوده است. به عبارت دیگر، کیک اقتصاد ایران در سال قبل 5.7 درصد نسبت به سال 1401 بزرگ‌تر شده است. این در حالی است که بر اساس گزارش بانک مرکزی، رشد اقتصادی در سال قبل 4.5 درصد بوده است. به عبارت دیگر، نرخ مرکز آمار 2.3 واحد درصد از نرخ بانک مرکزی بالاتر است و از نظر مرکز آمار اقتصاد ایران افزایش حجم بیشتری را تجربه کرده است. اگر نفت را از محاسبات خارج کنیم، رشد اقتصادی غیرنفتی حاصل می‌شود. این نرخ از سوی مرکز آمار 3.4 درصد و از سوی بانک مرکزی 3.6 درصد اعلام شده است. به عبارت دیگر، رشد اقتصادی غیرنفتی مرکز آمار 0.2 واحد درصد از بانک مرکزی کوچک‌تر است. آنچه از این قیاس آماری برداشت می‌شود این است که مرکز آمار رشد اقتصادی کل بالاتر و بانک مرکزی رشد اقتصادی غیرنفتی بالاتری را اعلام کرده است. اما این اختلافات آماری به شاخص کل و تفاوت چند واحدی خلاصه نمی‌شود.

صنعت ایران کوچک‌تر شد یا بزرگ‌تر؟
همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، کیک اقتصاد به چند بخش اصلی تقسیم می‌شود. در روش ارزش‌افزوده، این بخش‌های کلی شامل «کشاورزی»، «صنعت و معدن بدون احتساب نفت»، «استخراج نفت و گاز» و «خدمات» می‌شود. رشد اقتصادی همانطور که برای کل اقتصاد محاسبه می‌شود، برای هر بخش به صورت جداگانه نیز برآورد می‌شود. طبق گزارش مرکز آمار، در سال قبل رشد اقتصادی بخش «صنعت و معدن بدون نفت» منفی 0.5 درصد بوده است. به بیان دیگر، اندازه بخش صنعت بدون در نظر گرفتن نفت و گاز در سال قبل 0.5 درصد نسبت به سال 1401 کوچک‌تر شده است. این در حالی است که طبق ارقام اعلام شده از سوی بانک مرکزی، این بخش نه تنها کوچک‌تر نشده بلکه 4.5 درصد رشد کرده است. اتفاق مشابهی برای بخش «کشاورزی» تکرار شده است. در حالی که مرکز آمار رشد اقتصادی این بخش در سال گذشته را منفی 2.2 درصد اعلام کرده، بانک مرکزی رشد بخش کشاورزی را مثبت 0.2 درصد برآورد کرده است. به بیان دیگر، از نظر مرکز آمار بخش کشاورزی ایران کوچک‌تر و از نظر بانک مرکزی این بخش بزرگ‌تر از سال 1401 شده است.

اختلاف 5.6 واحدی بین رشد تولید نفت مرکز آمار و بانک مرکزی
این اختلاف آماری در سایر بخش‌های اقتصاد هم در مقایسه با دوره‌های قبل عمق بیشتری پیدا کرده است. مرکز آمار رشد اقتصادی بخش «نفت و گاز» را در سال گذشته 20.3 درصد اعلام کرده در حالی که این نرخ از سوی بانک مرکزی 14.7 درصد اعلام شده است. یعنی تقریبا 5.6 واحد درصد بین رشد بخش نفت مرکز آمار و بانک مرکزی اختلاف وجود دارد. رشد اقتصادی گروه خدمات نیز از سوی مرکز آمار 5.7 درصد و از سوی بانک مرکزی 3.8 درصد اعلام شده است.

مصائب اختلاف آماری برای سیاست‌گذاران

همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، اختلاف آماری خصوصا در شاخص‌هایی مثل تولید ناخالص داخلی که محاسبه آن پیچیدگی‌های فراوانی دارد مساله دور از انتظاری نیست. مرکز آمار و بانک مرکزی هم در محاسبات خود ردیفی تحت عنوان «اشتباهات آماری» لحاظ کرده‌اند تا اثر اشتباهات احتمالی را برطرف کنند. با این حال، زمانی که این اختلاف عمق پیدا می‌کند و حتی در برخی مواقع به‌طور کلی مسیر متفاوتی را ترسیم می‌کند، هم برای سیاست‌گذاران و هم برای فعالان اقتصادی مشکل‌ساز می‌شود. سیاست‌هایی که در زمان مثبت‌بودن رشد اقتصادی گروه صنعت اتخاذ می‌شود قطعا با سیاست‌هایی که در زمان منفی‌بودن رشد این بخش در پیش‌ گرفته می‌شود متفاوت است. بنابراین اختلاف آماری بالا و متفاوت بودن روند شاخص‌ها در وهله اول باعث سردرگمی سیاست‌گذاران برای هدف‌گذاری می‌شود. این چالش نه تنها برای یک بخش از اقتصاد، بلکه برای کل آن وجود دارد. در برنامه هفتم توسعه رشد اقتصادی 8 درصدی پیش‌بینی شده است. زمانی که یک نهاد رشد را 5.7 درصد و نهاد دیگر رشد را 4.5 درصد اعلام کند، مشخص نیست که برای محاسبه مسیر باقی مانده تا رسیدن به اهداف برنامه توسعه دقیقا چه مسافتی باقی مانده است. در نهایت، اختلافات آماری زیاد سبب می‌شود تا برخی از سیاست‌گذاران به نفع شرایط خود از آمارهای متفاوت استفاده کنند. این اختلاف سبب می‌شود تا سیاست‌گذار در زمان نیاز به آمارهای بهتر اکتفا کند و به واسطه همان آمارها از پاسخگویی در مورد آمارهای نامطلوب‌تر خودداری کند.
 

---

بازار

---

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar