محاکمه ساواک

هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

آرش ملکی-پژوهشگر حقوق بین الملل| یکی از رویدادهای حقوقی جالب‌توجه در سال گذشته شکایت مطروحه علیه پرویز ثابتی بود. به تاریخ دهم فوریه سال جاری میلادی، سه شخص حقیقی مذکر با هویت ناشناس در دادگاه ناحیه مرکزی ایالت فلوریدا (شعبه اورلاندو) علیه ثابتی اقامه دعوا کردند. پرویز ثابتی قائم‌مقام سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) و رئیس اداره سوم آن بود و متولی امنیت داخلی کشور محسوب می‌شد.

آوازه قساوت ثابتی در مواجهه با مخالفان حکومت پهلوی میان گروه‌های سیاسی مبارز آن دوران زبانزد بود و روایت‌های بسیاری از رفتارهای او در تاریخ شفاهی و کتبی نقل شده است. با پیروزی انقلاب اسلامی، ثابتی به آمریکا مهاجرت کرد و برای چهل و چهار سال از دید عموم پنهان شد. تا اینکه همزمان با ناآرامی‌های 1401، تصویری از او در کنار همسر و دخترش در توئیتر انتشار یافت؛ رویدادی که سبب شد خواهان این پرونده فرصت بیرون آمدنِ ثابتی از خفا را غنیمت شمرده و او را به دادگاه فرا بخواند، بلکه در آستانه نود سالگی مشمول عدالت شود. در این پرونده، ثابتی متهم است به اینکه دستگاه تحت امر او خواهان را شکنجه کرده و بر این اساس باید به پرداخت غرامت جبرانی و تنبیهی محکوم شود.

هرچند پرونده حاضر اکنون در مرحله رسیدگی است و کم و کیف جزئیات آن ـ جز اینکه ثابتی به منظور دفاع از خود چهار وکیل اختیار کرده ـ معلوم نیست؛ لیکن در دادخواست ۴۹صفحه‌ای خواهان نکاتی وجود دارد که بررسی آن را شایان توجه می‌کند. در کلیت، خروجی پرونده از این جهت که برای نخستین مرتبه رسیدگی قضایی بی‌طرفانه به اتهام شکنجه در عصر پهلوی را شاهد هستیم ـ منصرف از نتیجه ـ مهم تلقی می‌شود. در ایالات متحده نظام قضایی لااقل در ظاهر برخوردار از استقلال است و مصلحت‌اندیشی سیاسی در فرآیند رسیدگی دخالتی ندارد.
 
در پاراگراف نخست از این دادخواست ادعا شده که پرویز ثابتی از مقامات ارشد سازمان اطلاعات و پلیس مخفی حکومت پهلوی دوم بوده و به واسطه نقش‌آفرینی در شکنجه، از بُعد مدنی مسئول است و باید خسارات وارده را جبران نماید. پاراگراف 5شخص ثابتی را معمار و عامل نهادینه‌سازی شکنجه در ایران برمی‌شمارد. در پاراگراف‌های 11 تا 14، خواهان ادعا می‌کند انگیزه آنها از این دادخواهی مقابله با سفیدشویی حکومت پهلوی است و از آنجا که بازگشت رضا پهلوی و احیای نظام سلطنت در ایران را محتمل می‌داند، بازتأسیس ساواک اسباب هراس ایشان شده. همچنین، صلاحیت شخصی دادگاه مربوطه از رهگذر اقامت ثابتی در حوزه قضایی شهر اورلاندو (ایالت فلوریدا) ذیل پاراگراف17 توجیه می‌شود.

خواهان با نام ساختگی جان دو (John Doe) در دادرسی حاضر می‌شوند، هفتاد و دو، هشتاد و پنج و شصت و هشت ساله هستند و جملگی در ایالت کالیفرنیا سکونت دارند. آنها ادعا می‌کنند شکنجه و بازداشت خودسرانه آنها توسط ساواک با تصمیم و هماهنگی ثابتی اتفاق افتاده. در پاراگراف‌های 35 و 36 گفته می‌شود ثابتی هنگام تصدی، خشونت علیه مخالفان سیاسی شاه را به اوج رساند و ساواک خارج از مدار نظارت قضایی به تعقیب، بازداشت، شکنجه و در مواردی سلب حیات از این اشخاص مبادرت ورزید.

همچنین، در پاراگراف 40 گفته شده روش‌های اِعمال شکنجه با حضور ثابتی در ساواک به شکل قابل ملاحظه‌ای خشونت‌آمیزتر شدند. نکته قابل توجه در این دادخواست این است که بخش زیادی از آن به شرح و بسط تاریخ معاصر پرداخته که در پرتو عدم آشنایی قضات آمریکایی با رویدادهای این برهه زمانی در ایران چندان عجیب نیست.

پاراگراف‌های 47 تا 71 از این دادخواست نیز به انتساب مسئولیت شکنجه به ثابتی اختصاص یافته‌اند. لیکن ادله ارائه شده در این بخش به واسطه عدم امکان ارزیابی، قانع‌کننده به نظر نمی‌رسند. ادله‌ای شامل طیف وسیعی از مکتوباتِ در دسترس عموم همچون مصاحبه بهروز وثوقی درباره فیلم گوزن‌ها، یا کتاب «اعترافات شکنجه‌شدگان» از یرواند آبراهامیان.

در پاراگراف 142، قواعد حقوقی نقض‌شده توسط ثابتی عنوان می‌شوند که غیر از «قانون ادعای شکنجه اتباع بیگانه» (مصوب 1948) که قانون داخلی ایالات متحده محسوب می‌شود، به اسناد بین‌المللی همچون منشور ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و همچنین حقوق بین‌الملل عرفی استناد شده که در مورد منابع حقوقی بین‌المللی، مستند تفصیلی در دادخواست وجود ندارد.

لیکن در مورد «قانون ادعای شکنجه اتباع بیگانه»، خواهان مدعی شکنجه، رفتار خشن، تحقیر‌کننده و غیرانسانی، بازداشت خودسرانه و طولانی‌مدت، جرایم علیه بشریت، خشونت و ضرب و جرح، تحمیل اضطراب روانی، ترک فعل در قبال مسئولیت و توطئه به عنوان جرائمی هستند که ثابتی آنها را مرتکب شده و باید مبلغ 225 میلیون دلار به‌عنوان غرامت به خواهان پرداخت نماید.

شایان ذکر است که این موارد صرفاً ادعای یک‌سویه خواهان هستند و ادله‌ای که طرفین به منظور اثبات مدعای خود به دادگاه ارائه می‌دهند و دفاع شفاهی وکلا در جلسه استماع با حضور هیئت منصفه، به انضمام شهادت احتمالی شهود و افراد مطلع قطعاً بر نتیجه این دادرسی اثر خواهند گذاشت. البته همانطور که در فوق اشاره شد، این پرونده از این منظر که اولین رسیدگی به اتهام شکنجه در زمان پهلوی محسوب می‌شود، فارغ از نتیجه یک رویداد مهم و تاریخی است؛ رویدادی که به واسطه ظرفیت‌های دراماتیک ممکن است روزی به سوژه یک فیلم هالیوودی هم بدل شود.

---

بازار

---

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar