چگونه عمان دوباره در کانون توجه قرار گرفت؟

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در مسقط، پایتخت عمان که در دامنه کوه‌های سنگی و بلند حجر قرار گرفته، ایران و ایالات متحده برای نخستین بار از آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ بر سر برنامه هسته‌ای به‌سرعت در حال پیشرفت تهران مذاکره خواهند کرد.
 
 یک بار دیگر، یکی از پرمخاطره‌ترین مذاکرات در ژئوپلیتیک خاورمیانه در این شهر آرام ساحلی بدون آسمان‌خراش، در حال برگزاری است. در مسقط، پایتخت عمان که در دامنه کوه‌های سنگی و بلند حجر قرار گرفته، ایران و ایالات متحده برای نخستین بار از آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ بر سر برنامه هسته‌ای به‌سرعت در حال پیشرفت تهران مذاکره خواهند کرد.

به گزارش اسوشیتدپرس، انتظار نمی‌‌رود هیچ توافقی در کوتاه‌مدت به دست بیاید، اما اهمیت این مذاکرات برای دو کشوری که نزدیک به نیم قرن دشمنی داشته‌اند، نمی‌توانست بیشتر از این باشد. ترامپ بارها تهدید کرده که در صورت عدم توافق، حملات هوایی علیه برنامه هسته‌ای ایران را آغاز خواهد کرد. در مقابل، مقامات ایرانی هشدار می‌دهند که ممکن است به سمت تغییر دکترین هسته‌ای خود حرکت کنند.

در مرکز این تحولات، عمان قرار دارد؛ یکی از آخرین سلطان‌نشین‌های جهان در لبه شرقی شبه‌جزیره عربستان. تاریخ منحصربه‌فرد، مردم خاص و نزدیکی جغرافیایی‌اش به ایران، این کشور را به بازیگری حیاتی برای غرب تبدیل کرده، چرا که بارها میزبان مذاکرات غیررسمی برای جمهوری اسلامی ایران بوده است. اما این دور از مذاکرات که تنها چند روز پیش، ترامپ در دفتر بیضی به‌طور ناگهانی از آن خبر داد، عمان را به شکلی کم‌سابقه در کانون توجه قرار داده؛ چیزی که معمولاً این کشور از آن پرهیز می‌کند.

جورجیو کافیه‌رو، مدیرعامل و بنیان‌گذار مؤسسه تحلیل ریسک Gulf State Analytics مستقر در واشنگتن، گفت: «عمانی‌ها تجربه زیادی در ایفای نقش میانجی‌گری پشت‌پرده دارند. فکر می‌کنم در عصر ترامپ ۲.۰، اهمیت این مسئله بیشتر شده و باید ارزش عمان به عنوان پل دیپلماتیک را درک کنیم.»

عمان با ۵.۲ میلیون جمعیت در کشوری خشک و بزرگ‌تر از ایتالیا، در میان کشورهای عربی خلیج فارس متمایز است. ثروت نفت و گازش در مقایسه با همسایگانش اندک است، و شهروندان عمانی از جمعیت کارگران خارجی پیشی گرفته‌اند. عمانی‌ها در شغل‌های روزمره از رانندگی تاکسی تا کار اداری حضور دارند. مردم عمان پیرو مذهب اباضیه هستند؛ شاخه‌ای لیبرال‌تر از اسلام که پیش از انشعاب سنی-شیعه به وجود آمده است.

عمان در تنگه راهبردی هرمز قرار دارد؛ گلوگاه باریکی در ورودی خلیج فارس که یک‌پنجم نفت جهان از آن عبور می‌کند.

عمان، که روزی امپراتوری دریانوردی‌اش تا جزیره زنگبار در آفریقا امتداد داشت، تاریخی دارد که بر نحوه تعاملش با جهان تأثیرگذار است. مارک جی اورایلی، استاد تاریخ دانشگاه هایدلبرگ در اوهایو، این مسیر را بیش از ۲۵ سال پیش «تعادل عمانی» (Omanibalancing) نامید. راهی که حتی پس از مرگ سلطان قابوس در سال ۲۰۲۰ و روی کار آمدن سلطان هیثم بن طارق، همچنان برای این کشور کارآمد است. اورایلی گفت: «عمان استاد دیپلماسی آرام است. فکر می‌کنم خود عمانی‌ها هم به این شهرت خود افتخار می‌کنند و آن را می‌شناسند.»

با این حال، این نقش دیپلماتیک عمان در سال‌های اخیر با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. این کشور همچنان روابط دیپلماتیک خود را با حوثی‌های یمن حفظ کرده؛ گروهی که اکنون هدف بمباران‌های شدید دولت ترامپ قرار گرفته‌اند. روابط عمان با ایران نیز، که از دهه ۱۹۷۰ و زمانی آغاز شد که محمدرضا شاه پهلوی برای سرکوب شورش ظفر به این کشور نیرو فرستاد، حتی پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ همچنان حفظ شده‌ است.

آمریکا طی سال‌ها برای مذاکره با ایران به عمان تکیه داشته، از جمله در مذاکرات محرمانه‌ای که در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منجر شد. مارک اورایلی گفت: «قطعاً به نظر من عمانی‌ها در مجموع شرکای آسانی هستند، آن هم در منطقه‌ای که چنین چیزی نادر است.»

چالش پیش‌رو
این دور از مذاکرات با مذاکرات پیشین تفاوت‌های زیادی دارد. نخستین چالش، میزان علنی بودن این مذاکرات است. مسقط معمولاً بر حفظ محرمانگی در روابط دیپلماتیک تأکید دارد، میراثی از دوران پیشین حکمرانی در خلیج فارس.

در مقایسه، همسایگان عمان در دیپلماسی‌شان شفاف‌تر عمل می‌کنند، مانند نقش قطر در مذاکرات با طالبان افغانستان، میزبانی عربستان از گفت‌وگوهای روسیه و آمریکا، و میانجی‌گری امارات در تبادل زندانیان بین واشنگتن و مسکو. اما رسانه‌های دولتی عمان، که فضای خبری کشور را کنترل می‌کنند، تاکنون هیچ اشاره‌ای به مذاکرات شنبه نکرده‌اند.

جورجیو کافیه‌رو می‌گوید: «عمان معمولاً ترجیح می‌دهد در تیترها نباشد. دیپلماسی‌ای را ترجیح می‌دهد که در ظاهر در پس‌زمینه است، اما همچنان مؤثر عمل می‌کند.»

از سوی دیگر، انتظارات دو طرف مذاکره نیز با یکدیگر فاصله دارد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، اعلام کرده که مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم آغاز خواهد شد و احتمالاً بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، پیام‌ها را میان تهران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، رد و بدل خواهد کرد. اما ترامپ تأکید کرده که مذاکرات مستقیم خواهند بود. هرچند این اختلاف الزاماً مانع جدی نیست، اما نشان‌دهنده پیچیدگی‌های گفت‌وگوهاست، به‌ویژه پس از سال‌ها مذاکرات غیرمستقیم دوران بایدن که به نتیجه نرسید.

در حالی‌که آمریکا می‌تواند کاهش تحریم‌ها را به عنوان امتیاز به ایران پیشنهاد کند، مشخص نیست که تهران چقدر حاضر به عقب‌نشینی خواهد بود. بر اساس توافق ۲۰۱۵، ایران تنها می‌توانست ذخیره محدودی از اورانیوم با غنای ۳.۶۷ درصد داشته باشد. اما امروز، ذخایر اورانیوم جمهوری اسلامی ایران این ظرفیت را دارد که در صورت تصمیم‌گیری، چند سلاح هسته‌ای تولید کند. حتی بخشی از این مواد تا ۶۰ درصد غنی شده‌اند، تنها یک گام فنی کوتاه تا سطح تسلیحاتی.

با توجه به مذاکرات پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸، انتظار می‌رود ایران بخواهد غنی‌سازی تا حداقل ۲۰ درصد را حفظ کند. اما یک چیز قطعی است: ایران برنامه هسته‌ای خود را به‌طور کامل کنار نخواهد گذاشت. به همین دلیل، پیشنهاد بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مبنی بر راه‌حل موسوم به «مدل لیبی»، یعنی «ورود، نابودی تأسیسات، جمع‌آوری تجهیزات، همه تحت نظارت و اجرای آمریکا»، عملاً قابل اجرا نیست.

علی شمخانی، مشاور ارشد رهبری، پیش‌تر هشدار داده که در صورت ادامه تهدیدهای آمریکا، ایران ممکن است بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج کرده و همکاری خود با این نهاد را پایان دهد. او افزود: «انتقال مواد غنی‌سازی شده به مکانی امن نیز می‌تواند در دستور کار باشد»، که بار دیگر احتمال وجود سایت‌های مخفی و اعلام‌نشده را، مانند آنچه بحران هسته‌ای بیش از ۲۰ سال پیش آغاز کرد، مطرح می‌کند.

با این حال، مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر خارجه ایران، روز جمعه لحنی خوش‌بینانه‌تر داشت. به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، او گفت: «اگر طرف آمریکایی از طرح مسائل و خواسته‌های بی‌ربط خودداری کند و تهدید و ارعاب را کنار بگذارد، فرصت خوبی برای دستیابی به توافق وجود دارد.»

---

بازار

---

منیژه موذن

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar