احتمال جنگ هند و پاکستان وجود دارد

صبح نو

بروزرسانی 1404/02/07 - 17:59

صبح نو/متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

امین رضایی‌نژاد، کارشناس مسائل شبه‌قاره در گفت‌وگو با «صبح نو» به تحلیل تنش‌های بین هند و پاکستان پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

اگر بخواهیم نگاهی به تاریخچه تنش‌های بین هند و پاکستان داشته باشیم، ریشه این اختلافات از کجاست؟
زمانی که دولت راج بریتانیا منحل می‌شود و عملا منطقه شبه‌قاره هند به چند کشور تقسیم می‌شود، کشوری به اسم هند و پاکستان به وجود می‌آید و از همان زمان بر سر مسأله کشمیر و در حقیقت بر سر موضوع درگیری‌های مذهبی که بین هندوها و مسلمان‌ها در آن سال‌های آخر دولت بریتانیا در هند به وجود می‌آید، این اختلافات شکل می‌گیرد. با تشکیل دولت هند و پاکستان و عدم تمکین هند از توافقی که بین هند و پاکستان بر سر حل مسأله کشمیر وجود داشته، این‌ها تبدیل به جنگ‌هایی می‌شود: جنگ اول کشمیر، جنگ دوم کشمیر و به جنگ سوم کشیده می‌شود و در نهایت در سال ۲۰۱۹ هم یک درگیری، به نسبت درگیری‌های موقتی که وجود داشته، مقداری شدت بالاتری داشته؛ یعنی می‌توانیم آن را درگیری یا جنگ چهارم کشمیر هم بنامیم، هرچند که بسیار کوتاه‌مدت بود و بلافاصله منازعه با دخالت کشورهای همسایه و درایتی که در دو طرف مرز وجود داشت، برطرف شد.
تا اینکه الان ما دوباره بعد از حادثه پهلوم، وارد یک چالش بزرگ بین هند و پاکستان شده‌ایم. این در مورد تاریخچه این درگیری که اکنون وجود دارد.

چرا این درگیری الان اتفاق افتاده؟ یعنی در سال 2025 و بعد از کنترل منازعه در سال ۲۰۱۹، چرا بعد از 6 سال دوباره این اتفاق افتاده است؟
اصلا منظر این موضوع قابل تحلیل است: یکی مسأله تاریخی، مسائل رویدادها و آن پویایی‌هایی که الان در درون کشور هند وجود دارد و سوم تحولات بین‌الملل. از این منظر می‌شود موضوع را بررسی کرد.
از منظر تحولات تاریخی، این تاریخچه نشان می‌دهد که اینجا زخمی وجود دارد که مدت‌به‌مدت سر باز می‌کند و منجر به یک‌سری درگیری‌های بین هند و پاکستان می‌شود. اما از منظر تحولات داخلی هند، بزرگ‌ترین مسأله‌ای که وجود دارد این است که ما فلش‌بکی بزنیم به سال ۲۰۱۹ و این اتفاقات را تطبیق بدهیم با اتفاقات سال ۲۰۱۹؛ درست زمانی که حزب بهاراتیا جانتا پارتی که الان حزب حاکم از سوی هند است و بین سیاسیون و تحلیلگران به این نام شناخته می‌شود، با کاهش رأی در انتخابات مواجه شد. برای اینکه بتواند این کاهش رأی را جبران کند، نیاز به آن چیزی داشت که ما اصطلاحا در عملیات روانی به آن «رژه حول پرچم» می‌گوییم.
این «رژه حول پرچم» اصطلاحی است که برای این موضوع به کار می‌رود که معمولا کشورها برای اینکه بتوانند مردمشان را متحد کنند و اقداماتی انجام دهند، مسأله ملی‌گرایی را تحریک می‌کنند. آقای نارندرا مودی و تیم تصمیم‌گیرش آمدند این کار را انجام دادند، قوه ملی‌گرایی را بین هندی‌ها تحریک کردند و اعلام کردند که ما به‌عنوان بهاراتیا جانتا پارتی، حزبی هستیم که می‌توانیم این ملی‌گرایی و این امر ملی را پیش ببریم. در نتیجه توانستند با ایجاد آن درگیری و پرواز هواپیماهای نظامی هند بر فراز منطقه آزاد کشمیر (که کشمیر تحت کنترل پاکستان است) به هدفشان برسند.
هر پنج سال یک‌بار در هند انتخابات برگزار می‌شود؛ انتخاباتی که دو مرحله‌ای است: یک مرحله مجلس عوام و مرحله دیگر مجلس اولیا یا مجلس سنا. الان ما در آن دوره قرار داریم که انتخابات در حال انجام است و در بعضی از ایالت‌ها اوضاع حزب حاکم خوب نیست. در نتیجه این یک محرک داخلی برای این اتفاق محسوب می‌شود. یعنی ما عملا شاهد این هستیم که حزب بهاراتیا جانتا پارتی دوباره با این اقدام، پرچم را شکل می‌دهد تا بتواند رأی خودش را دوباره تأمین کند و عملا دولت را تشکیل دهد؛ یعنی در آن ساختاری که مجلس ملی شکل می‌گیرد و نمایندگان حزب اکثریت نخست‌وزیر را تعیین می‌کنند، دوباره این اتفاق رقم بخورد.
اینکه آقای مودی در سال ۲۰۱۴ به هندوهای افراطی قول داده بود که مسأله کشمیر را تمام کند، در ۲۰۱۹ با لغو قوانین ۳۷۰، یعنی همان بندهای قانون اساسی که به بند ۳۷۰ و ۳۵۰A معروف هستند، شرایط خاصی که برای کشمیر وجود داشت را لغو کرد و یک مرحله امر کشمیر را به نفع هندوهای افراطی پیش برد. الان به نظر می‌رسد می‌خواهد گام دوم را بردارد.
اگر مقداری واقع‌بین هم باشیم، پذیرش اینکه این عملیات تروریستی با هدایت دستگاه امنیتی پاکستان انجام شده، آن هم در شرایطی که پاکستان خودش از نظر مسائل داخلی دچار بحران‌های شدیدی است و نیازی به بحران خارجی ندارد، مقداری بعید به نظر می‌رسد. می‌توانیم این را تحلیل بین‌المللی قلمداد کنیم. یعنی شرایط بین‌الملل با روی کار آمدن دونالد ترامپ در ایالات متحده به شکلی پیش رفته که عملا دولت هند می‌تواند تحرکات نظامی در منطقه داشته باشد.

نقش آمریکا در این تنش چیست؟
ما می‌دانیم که ایالات متحده به رهبری ترامپ، در کنار هدف حل مسأله هسته‌ای ایران، هدف اصلی دیگری هم داشت و آن مدیریت نظامی چین از طریق فشار در منطقه تایوان بود. اما منطقه کشمیر منطقه‌ای است که بین سه کشور هند، پاکستان و چین تقسیم شده؛ یعنی بخشی از این کشمیر تحت حاکمیت دولت مرکزی چین است. بنابراین هر تنشی که در این منطقه رخ دهد، چین را هم درگیر می‌کند. پس این یک فرصت برای ایالات متحده است تا تمرکز چین روی مسأله تایوان را کاهش دهد.
به نظر من، این اتفاق بدون هماهنگی با ایالات متحده نمی‌تواند رخ داده باشد؛ چون هر دو کشور (هند و پاکستان) اتمی هستند و معمولا در چنین منازعاتی قدرت‌های بزرگ دخالت می‌کنند تا سطح تنش به صورت صعودی و لگاریتمی افزایش پیدا نکند و به جنگ اتمی منجر نشود. اما الان می‌بینیم که این اتفاق نمی‌افتد؛ یعنی قدرت‌های بزرگ به این مسأله ورود نکرده‌اند که می‌تواند دلیلی بر این ادعا باشد که این اتفاق با هماهنگی ایالات متحده صورت گرفته تا کمی چین را مهار کنند.

امروز خبری مبنی بر حمایت چین از پاکستان منتشر شد، این موضوع چه تأثیری بر معادلات پیش رو دارد؟
بله، این طبیعی بود. طبیعی بود که چین به‌عنوان کشوری که بالاترین میزان سرمایه‌گذاری در پاکستان را دارد، از این منازعه به نفع پاکستان دفاع کند و شاید حتی پاکستان ابایی نداشته باشد که این درگیری به یک درگیری کوتاه‌مدت یا میان‌مدت هم تبدیل شود.
یعنی چینی‌ها هم شاید به این موضوع به‌عنوان یک فرصت نگاه کنند که پاکستان به‌عنوان یک نیروی نیمه‌نیابتی از طرف چینی‌ها، در منازعه کلانی که بین ایالات متحده و چین وجود دارد، نقش ایفا کند.

همان‌طور که مستحضرید، تاکنون سه الی چهار بار این درگیری‌ها بین دو کشور بوده اما مدت زمان کشش این جنگ‌ها نهایتا به چند روز انگشت‌شمار ختم شده است. چشم‌انداز شما از تنش اخیر بین پاکستان و هند چیست؟ آیا باید منتظر رویارویی و تنش طولانی‌مدت باشیم؟
این موضوع به یک مسأله بسیار مهم بستگی دارد. من می‌خواهم مقداری به تحولات بین‌الملل در این اتفاقی که الان دارد می‌افتد وزن بدهم؛ یعنی روی کار آمدن دونالد ترامپ و رقابت بین چین و ایالات متحده را در نظر بگیرم. اما این وزن دادن هم به این بستگی دارد که آیا در هند تصمیم‌گیران به پرونده اوکراین هم نیم‌نگاهی دارند یا خیر. یعنی آیا نگاه می‌کنند که اوکراین هم با همین تضمین‌های ایالات متحده وارد درگیری با روسیه شد یا خیر؟
دوم اینکه احزاب اپوزیسیون؛ یعنی الان بررسی کنیم که پویایی‌های سیاست داخلی در هند به چه صورت است. آیا احزاب اپوزیسیون به‌ویژه حزب کنگره می‌آیند و برای کنترل رفتار حزب حاکم نقش پررنگی ایفا می‌کنند یا خیر؟ چون در سال‌های اخیر یک خفقان از سوی حزب حاکم در فضای رسانه‌ای هند ایجاد شده و عملا حزب حاکم کنترل رسانه‌ها را نیز در دست گرفته و بحث رسانه در هند بسیار مهم است.
یعنی احزاب، به‌طور رسمی حزب کنگره و سپس حزب AITC در شرایط فعلی خیلی روی رسانه‌ها سوار نیستند و باید یک ریسک بزرگ انجام بدهند، چون حزب بهاراتیا جانتا پارتی خود را پرچمدار ملی‌گرایی در هند می‌داند و اینها ایده‌ای دارند به نام «بهارات» یا «هند بزرگ» که توسط حزب حاکم مطرح شده است. باید دید آیا کنگره و AITC می‌توانند این شرایط را کنترل کنند یا خیر، تا منازعه کوتاه‌تر شود.
از طرف دیگر، مسأله پاکستان نیز مطرح است؛ چون الان مسأله آب رودخانه‌ای مطرح شده که قرار بوده به نسبت ۸۰/۲۰ به سمت پاکستان بیاید، ولی اکنون هندی‌ها پیشنهاد کاهش ۵۰ درصدی حجم این آب را داده‌اند. این مسأله دو اتفاق بزرگ در پاکستان رقم می‌زند: یکی اینکه بخش بزرگی از کشاورزی این کشور از بین می‌رود و امنیت غذایی پاکستان به خطر می‌افتد؛ دوم اینکه در فرودست باعث می‌شود حجم بزرگی از اقیانوس وارد مناطق جنوبی پاکستان شود و امنیت محیط زیستی این کشور را نیز تهدید کند.
به همین دلیل است که پاکستانی‌ها در این چند روز حتی تهدید به حمله اتمی کرده‌اند؛ چون این موضوع برای کشوری با حدود ۲۵۰ میلیون نفر جمعیت، کاملا مسأله مرگ و زندگی است.
یعنی شاید در این قضیه ببینیم که اتفاقات بین‌المللی و ایالات متحده که دائما قراردادهایشان را نقض می‌کنند و به متحدانشان پشت می‌کنند و روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌شوند، آیا به یک تعقل هزینه‌فایده می‌رسند یا خیر.

آیا احزاب داخلی می‌توانند کاری کنند یا نه؟
می‌دانیم که این دو کشور عضو سازمان همکاری شانگهای هم هستند. شاید یک ابتکار بین‌المللی در حد همسایگان شرقی برای کنترل این منازعه انجام شود که اگر چنین شود، ایالات متحده یک گام دیگر از صحنه سیاست بین‌الملل عقب می‌نشیند.

در این حالت، شطرنج ایالات متحده مهم می‌شود: آیا می‌توانند یک عرصه دیگر بین‌الملل را ببازند (همان‌طور که در حل منازعه ایران و عربستان این عرصه را به چینی‌ها واگذار کردند) یا خیر؟ آیا اینجا حمایت جدی از هند می‌کنند یا نه؟
اگر حمایت کنند، احتمالا شاهد یک درگیری فراگیر خواهیم بود که چین، افغانستان و ایران نیز درگیر خواهند شد. یعنی عملا همسایگان به شدت در این مسأله سهیم خواهند بود.
برای ایالات متحده، این فرصتی خواهد بود تا اوضاع داخلی‌اش را سامان بدهد، درست زمانی که همه رقبایش را وارد یک جنگ کرده و اقتصادشان را متوقف کرده است.
این‌ها سؤالات اصلی است. اگر بتوانیم برایشان پاسخ منطقی پیدا کنیم، می‌توانیم تخمینی از مدت زمان درگیری نیز داشته باشیم. صحنه بین‌المللی که امروز شاهد آن هستیم، بسیار متفاوت با گذشته است و ممکن است این درگیری طولانی شود. من حتی چشم‌انداز یک جنگ فراگیر و چندماهه را بین هند و پاکستان محتمل می‌دانم و این احتمال را صفر نمی‌بینم.