برگزیده

رافائل خرابکار

فرهيختگان

بروزرسانی 1404/02/13 - 18:38

فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

علی ملکی| رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که قرار بود تنها ناظری فنی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد، حالا با رفتار‌ها و اظهارات ضد و نقیضش، به مهره‌ای مشکوک در بازی دیپلماتیک ایران و آمریکا تبدیل شده است.
وی که به‌نظر می‌رسد رؤیای دبیرکلی سازمان ملل را در سر می‌پروراند، درتلاش است خود را سوپرمن این مذاکرات نشان دهد. طی روز‌های گذشته برخی گزارش‌ها حکایت از آن داشت که او تحت‌فشار تروئیکای اروپا و با جاه‌طلبی‌های شخصی، ممکن است به عاملی برای خرابکاری در مسیر توافق تبدیل شود. مدیرکل آژانس در سال‌های گذشته سفر‌های متعددی به ایران داشته است.
او وقتی در تهران است، مواضعش نرم و سازنده است، اما به‌محض خروج سعی می‌کند با اتهامات خلاف واقع و گزارش‌های گمراه‌کننده فشار‌ها بر ایران را تشدید کند. این دوگانگی گمانه‌زنی‌هایی را تقویت کرده که او درپی آن است تا با نقش‌آفرینی مثبت یا منفی در مذاکرات ایران و آمریکا، در صورت حصول توافق خود را ناجی دیپلماسی جلوه دهد و راه را برای بلندپروازی‌های سیاسی‌اش هموار کند. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه مسئول تیم مذاکره‌کننده ایران، صراحتاً اعلام کرده آژانس در مذاکرات جاری جایی ندارد و تنها پس از توافق، نقش راستی‌آزمایی خواهد داشت. این موضع قاطع گروسی را به حاشیه رانده، اما او همچنان تلاش می‌کند خود را در مرکز بازی نگه دارد. اگرچه شواهد قطعی از خرابکاری او وجود ندارد، اما تناقض‌گویی‌ها و سابقه سیاسی‌کاری‌اش زنگ خطر را به‌صدا درآورده است.

گروسی و مواضع زودگذر
برجسته‌ترین صفتی که رافائل گروسی با آن شناخته می‌شود، دوگانگی و تناقض‌گویی است. یکی از بارزترین ویژگی‌های عملکرد رافائل گروسی از زمان تصدی پست مدیرکلی آژانس در سال 2019، وجود تضاد در مواضع او درباره برنامه هسته‌ای ایران بوده است. این دوگانگی به‌ویژه در تفاوت میان اظهارات او در تهران و خارج از ایران مشهود است. هنگامی که گروسی به ایران سفر می‌کند، معمولاً مواضعی سازنده اتخاذ می‌کند و از همکاری ایران با آژانس می‌گوید. او در سفر آبان 1401 به تهران، با سید عباس عراقچی، محمد اسلامی و مسعود پزشکیان دیدار کرد و پس از بازدید از تأسیسات نطنز و فردو مذاکرات را «سازنده» توصیف کرد اما این مواضع مثبت اغلب پس از بازگشت او به وین یا در مصاحبه‌های بین‌المللی جای خود را به اتهام‌زنی‌های مبهم و انتقاد از همکاری ایران می‌دهند.
در سفر اسفند 1401، پس از ادعای مغرضانه آژانس درباره کشف اورانیوم غنی‌شده 84 درصدی، ایران با شفاف‌سازی کامل ابهامات را رفع کرد و بیانیه‌ای مشترک برای همکاری داوطلبانه امضا شد. با این حال، گروسی پس از بازگشت به وین، این بیانیه را الزام‌آور تفسیر کرد و به زیاده‌خواهی‌های آژانس ادامه داد. این رفتار دوگانه نه‌تنها اعتماد ایران به آژانس را تضعیف کرده، بلکه به گمانه‌زنی‌هایی دامن‌زده که گروسی تحت فشار تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و انگلیس) و ایالات متحده عمل می‌کند. روزنامه تهران‌تایمز در گزارشی به نقل از منابع مطلع مدعی شده که گروسی با ارائه گزارش‌های گمراه‌کننده، تلاش دارد این تصور را ایجاد کند که اظهارات ایران درباره فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای‌اش دقیق نیست. این گزارش‌ها می‌توانند به ابزاری برای تضعیف مذاکرات تبدیل شوند، به‌ویژه در شرایطی که گفت‌وگو‌ها به مراحل حساس نزدیک می‌شوند.

در آرزوی صندلی دبیرکل سازمان ملل
رفتار‌های گروسی نشان می‌دهد که چشم مدیرکل آژانس به جایگاه‌های مرتفع‌تر مثل دبیرکلی سازمان ملل متحد، دوخته شده است. او که پیش از مدیرکلی آژانس سابقه فعالیت در دیپلماسی آرژانتین و نمایندگی این کشور در سازمان‌های بین‌المللی را داشته، از زمان تصدی پست خود در آژانس نشان داده که برنامه‌هایی برای دوران پساآژانس دارد و قصد دارد حرفه‌اش، یعنی همان دیپلماسی تضاد و تناقض را در سطح گسترده‌تری به نمایش بگذارد.
او در مصاحبه‌های متعدد، ازجمله همین مصاحبه‌اش با شبکه US News، با تأکید بر اهمیت نقش آژانس در راستی‌آزمایی هرگونه توافق، خود را به‌عنوان بازیگری محوری در مذاکرات معرفی کرده است. این درحالی است که عراقچی، در تاریخ 10 اردیبهشت 1404 صراحتاً اعلام کرد آژانس در مذاکرات جاری نقشی ندارد و تنها در صورت دستیابی به توافق، مسئولیت راستی‌آزمایی را بر عهده خواهد داشت.
با توجه به رفتار‌های غیرقابل‌فهم گروسی و سیاسی‌کاری‌های عجیب گروسی و اظهارات مذکور عراقچی، به نظر نمی‌رسد که ایران چندان علاقه‌ای به اعطای نقش‌محوری به گروسی داشته باشد. بااین‌حال او با برجسته‌سازی نقش آژانس، درپی کسب اعتبار بین‌المللی است. گروسی ممکن است در صورت نزدیک شدن مذاکرات به توافق، با ارائه گزارش‌هایی که ایران را به عدول از تعهدات متهم می‌کند، به‌دنبال جلب‌توجه طرف آمریکایی و متحدان غربی باشد.
چنین اقدامی می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند و گروسی را در جایگاهی قرار دهد که به نوبه خود، شانسش را برای کسب موقعیت‌های سیاسی بالاتر افزایش می‌دهد. سابقه رفتار‌های دوگانه گروسی، فشار‌های سیاسی غرب بر او و اظهاراتش درباره اهمیت نقش آژانس، این احتمال را تقویت می‌کند.

گروسی: بدون‌نظارت آژانس هر توافقی صرفاً یک‌تکه کاغذ است
مذاکرات جاری میان ایران و آمریکا که در شهر‌هایی چون رم و مسقط برگزار می‌شود، عمدتاً دوجانبه است و آژانس به طور رسمی در آن دخیل نیست. گروسی خود در مصاحبه با US News اذعان کرد هرگونه توافق بین ایران و آمریکا خواهد بود و آژانس طرف امضاکننده آن نیست. بااین‌حال تأکید کرد بدون راستی‌آزمایی آژانس، هر توافقی شکننده خواهد بود. اظهاراتی که نشان‌دهنده تلاش آقای مدیر برای قرار گرفتن در مرکز مذاکرات است، درحالی‌که ایران بار‌ها اعلام کرده همکاری‌هایش با آژانس در چهارچوب معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) ادامه دارد و فشار برای اجرای پروتکل الحاقی که به‌دلیل بدعهدی غرب در برجام لغو شده، غیرقانونی است.
اگرچه گروسی به هنگام گرا دادن برای صدور قطعنامه‌های ضدایرانی مورد استناد ایالات متحده بود اما در فرایند مذاکرات اخیر توسط رایزن‌های آمریکایی چندان جدی گرفته نشده و همین موضوع باعث شده تا او به بازوی خرابکار متهم شود.
از سوی دیگر اما اظهارات مقامات غربی نیز قابل‌تأمل است. ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه در نشست خبری مشترک با گروسی در 9 اردیبهشت 1404، ضمن حمایت از مذاکرات ایران و آمریکا، اتهاماتی مانند نقض تعهدات غنی‌سازی توسط ایران را مطرح کرد.
این مواضع که با گزارش‌های جعلی آژانس همخوانی دارد، می‌تواند به گروسی انگیزه دهد تا با ارائه گزارش‌های مغرضانه، حمایت غرب را جلب کند و نقش خود را پررنگ‌تر سازد. گروسی در این نشست تأکید کرد بدون نظارت آژانس، هر توافقی «صرفاً یک‌تکه کاغذ» خواهد بود، البته که نظارت آژانس برای طرف‌های اروپایی و آمریکایی اهمیت دارد اما این گزافه‌گویی‌ها صفت جاه‌طلبی را کنار اسم رافائل گروسی میخکوب می‌کند و خطر ایجاد انحراف در فرایند مذاکره را گوشزد می‌کند.

سیاسی‌کار پرسابقه
سابقه آژانس تحت‌مدیریت گروسی نشان‌دهنده گرایش به سیاسی‌کاری و تأثیرپذیری از فشار‌های غرب است. یکی از نمونه‌های برجسته گزارش محرمانه‌ای در سال 2023 درباره غنی‌سازی ادعایی 84 درصدی در ایران بود که در رسانه‌های غربی منتشر شد. این گزارش که فاقد اسناد معتبر بود، فشار بین‌المللی علیه ایران را افزایش داد، اما ایران با شفاف‌سازی کامل ابهامات را رفع کرد. گروسی بعداً در تهران اعلام کرد که مسئله حل شده، اما این رفتار نشان‌دهنده استفاده آژانس از گزارش‌ها به‌عنوان اهرم فشار بود. همچنین واکنش غیرمنطقی گروسی به لغو مجوز برخی بازرسان آژانس توسط ایران که به دلیل تخلفات سیاسی آن‌ها انجام شد، نمونه دیگری از سیاسی‌کاری اوست. او این اقدام قانونی ایران را مانع نظارت خواند، درحالی‌که بیش از 100 بازرس دیگر همچنان در ایران فعال هستند.
این رفتار‌ها اعتماد ایران به آژانس را به‌شدت کاهش داده است. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، بار‌ها تأکید کرده تعاملات ایران با آژانس بر اساس NPT است و فشار برای اجرای پروتکل الحاقی غیرقانونی است. بااین‌حال ایران همچنان همکاری داوطلبانه‌ای با آژانس داشته، ازجمله دسترسی به سایت‌های ادعایی و نظارت بی‌سابقه بر تأسیسات خود. این همکاری‌ها که گروسی در اظهارات خارج از تهران خود اغلب نادیده می‌گیرد، نشان‌دهنده حسن‌نیت ایران است، اما سیاسی‌کاری آژانس می‌تواند به گره‌ای برای پیچیده‌تر شدن مذاکرات تبدیل شود.

خنثی‌سازی فشار سیاسی آژانس در دستور کار است
یکی از نگرانی‌های اصلی درباره گروسی، احتمال استفاده او از گزارش‌های آژانس به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی بر ایران است. در شرایطی که مذاکرات ایران و آمریکا در مراحل کارشناسی قرار دارد و گروسی خود اذعان کرده که توافق در چند هفته آینده امکان‌پذیر است، هرگونه گزارش منفی از سوی آژانس می‌تواند بهانه‌ای برای طرف آمریکایی یا تروئیکای اروپا فراهم کند تا مذاکرات را با شروط سخت‌گیرانه‌تری مطرح کنند. گروسی در مصاحبه‌اش به ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران اشاره کرد و آن را «نگران‌کننده» خواند، درحالی‌که همزمان اذعان داشت این ذخایر به معنای تلاش ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای نیست. این نوع اظهارات دوپهلو می‌تواند به ابزاری برای طرف‌های غربی تبدیل شود تا مذاکرات را تحت‌فشار قرار دهند.
علاوه بر این، تهدیدهای نظامی مکرر دونالد ترامپ علیه تأسیسات هسته‌ای ایران که در دیدار با رئیس‌جمهور السالوادور در فروردین 1404 تکرار شد، حساسیت حضور بازرسان آژانس در ایران را افزایش داده است. روز چهارشنبه بیست‌وهفتم فروردین طی گزارشی در «فرهیختگان» با عنوان «خداحافظی با بازرسان آژانس؟» اشاره شد که ایران در صورت تشدید تهدیدات، ممکن است بازرسان آژانس را اخراج کرده و مواد هسته‌ای خود را به مکان‌های امن منتقل کند. این سناریو که ریشه در نگرانی‌های امنیتی ایران از افشای اطلاعات حساس توسط بازرسان دارد، می‌تواند نتیجه مستقیم سیاسی‌کاری گروسی و گزارش‌های غیرمنصفانه آژانس باشد؛ موضوعی که احتمالاً خود او هم به آن آگاه است و سعی می‌کند با اظهارات ضد و نقیض، طوری در زمین بازی کند که نه سیخ بسوزد و نه کباب.
با توجه به پتانسیل مخرب گروسی، دیپلماسی فعال ایران در مدیریت روابط با آژانس و مذاکرات با آمریکا از اهمیت بسزایی برخوردار است. اظهارات عراقچی مبنی‌بر عدم نقش آژانس در مذاکرات جاری، پیامی روشن به گروسی و غرب است که ایران اجازه نخواهد داد آژانس به ابزاری برای فشار سیاسی تبدیل شود. درعین‌حال ایران با ادامه همکاری داوطلبانه با آژانس، ازجمله دسترسی به تأسیسات و نظارت گسترده، نشان داده که به تعهدات خود در چهارچوب NPT پایبند است. رویکرد دوگانه‌ای که ترکیبی از قاطعیت و همکاری است، می‌تواند سایه احتمالی گروسی را از رم و مسقط دور کند.