سرمقاله وطن امروز/ انجماد اروپا در آلاسکا

وطن امروز

بروزرسانی 1404/05/26 - 12:30

وطن امروز/ «انجماد اروپا در آلاسکا» عنوان یادداشت روز در روزنامه وطن امروز به قلم علیرضا حقیقت است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:

آیا نشست آلاسکا می‌تواند به نقطه عطفی در جنگ اوکراین و سیاست بین‌الملل تبدیل شود؟ هر چند پاسخ به مورد اول بسیار دشوار است اما جواب مورد دوم قطعا مثبت است.
بعد از چند ماه انتظار در جهان، دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در ایالت آلاسکا ملاقات کردند، انتظاری با امید به اینکه این دیدار مقدمه‌ای برای پایان جنگ اوکراین باشد؛ دست‌کم برای عطشی که رئیس‌جمهور آمریکا برای دریافت جایزه صلح نوبل دارد اما میدان سیاست و پیچیدگی‌های روابط بین‌الملل فراتر از فانتزی‌های دونالد ترامپ و ذهن ساده‌سازش عمل می‌کند. به این ترتیب مذاکرات فشرده 2 رئیس‌جمهور بدون نتیجه خاصی به پایان رسید.
نشست آلاسکا به لحاظ فرم و محتوا قابل بررسی است. ترامپ در پایگاه نظامی المندورف -ریچاردسون در انکوریج میزانسنی چیده بود که نشان دهد او دست بالا را در این ملاقات خواهد داشت؛ نمایش بمب افکن‌های«B2» و جنگنده‌های«F22» چاشنی قدرت‌نمایی ساکن کاخ سفید در پذیرایی از همتای روس خود بود! اما ولادیمیر پوتین که بیش از 40 بار با روسای جمهور و مقامات آمریکایی ملاقات کرده، مقهور این صحنه‌آرایی نشد و رفته‌رفته مدیریت فضا و مکان را بر عهده گرفت. او به خبرنگاران آمریکایی اجازه پرسش‌های جنجالی نداد و شروط پایان جنگ را با آسودگی در نشست خبری مشترک بیان کرد و تعریف از ترامپ را با توجه به کیش شخصیت رئیس‌جمهور آمریکا چاشنی رفتار خود کرد؛ حتی با کنایه به ریشه‌های باقیمانده فرهنگ «آلاسکای روسی» اشاره کرد تا تسلط خود بر ساکن کاخ سفید را نشان دهد.
ترامپ و مقامات آمریکایی جزئیات کمی درباره محتوای جلسه تقریباً 3 ساعته جمعه فاش کردند. این نشست زودتر از موعد مقرر به پایان رسید. ترامپ بعد از مذاکره گفت: امروز پیشرفت بزرگی داشتیم، هر چند «به توافق نرسیدیم». او هیچ جزئیاتی درباره این «پیشرفت» ادعایی ارائه نکرد و پایان جنگ را هم اعلام نکرد.

موضوعی که از این نشست برداشت شد، این بود که اگرچه دونالد ترامپ تلاش کرد بهترین برداشت ممکن را از نشست خود با ولادیمیر پوتین ارائه دهد اما مشهود بود پوتین با توجه به اهرم‌های در اختیارش همچنان از پایان دادن به جنگ امتناع می‌کند، چرا که میدان در اختیار او است. تنها چیزی که بعد از این نشست باقی ماند، نگرانی فزاینده اروپا بود از اینکه دونالد ترامپ احتمالا قرار است ترجیحات و اولویت‌های ولادیمیر پوتین را برای پایان جنگ لحاظ کند، همان‌طور که قبلا در کاخ سفید با تحقیر ولودیمیر زلنسکی، به رئیس‌جمهور اوکراین یادآور شد او کارتی برای بازی در اختیار ندارد.
از نگاه غرب چالش خطرناک این است که اساسا دونالد ترامپ، روسیه و ولادیمیر پوتین را مانند غرب یک تهدید وجودی نمی‌بیند و روایت مسلط ناتو را درباره جنگ اوکراین نمی‌پذیرد. چند ماه قبل بود که واشنگتن‌پست نوشت: حقیقت تلخ آن است که صلح در اوکراین احتمالاً امروز از زمانی که ترامپ در ژانویه به قدرت رسید، دورتر است. او با طرحی معقول آغاز کرد که رهبران اروپایی مسؤولیت تسلیح اوکراین را بر عهده بگیرند و تنها چند ساعت پس از مراسم تحلیفش، به پوتین هشدار داد: «فکر می‌کنم اگر روسیه به صلح نرسد، دچار دردسر بزرگی خواهد شد». این تهدید - و ۶ تهدید مشابه پس از آن- بی‌اثر از آب درآمده‌اند. پوتین با مهارت از موقعیت ضعیفش در برابر رئیس‌جمهور جدید بهره‌برداری کرده است.
درست به همین خاطر است که روزنامه وال‌استریت ژورنال هم بعد از نشست جمعه نوشت: پوتین از جانب خود هیچ امتیازی درباره اوکراین نداد. او همان خط خود را مطرح کرد که «علل ریشه‌ای» جنگ باید پیش از پایان یافتن آن حل شود. منظور او از این حرف، نشانه رفتن اوکراین به ‌خاطر خواستش برای تعیین آینده خود به ‌عنوان بخشی از کشورهای ناتو است. از این نظر، روس‌ها به یکی از اهداف اصلی خود در این نشست رسیدند: آغاز ریکاوری پوتین به ‌عنوان یک رهبر جهانی. این نشست انزوای او را پایان داد، بی‌آنکه امتیازی در برابرش واگذار کند. به نوشته این روزنامه آمریکایی، اینکه ترامپ چه چیزی به دست آورده، روشن نیست. او پیش‌تر به خبرنگاران گفته بود اگر از این گفت‌وگو آتش‌بس بیرون نیاید، خشمگین خواهد شد اما پس از نشست هیچ نشانی از عصبانیت نشان نداد.
ترامپ چهارشنبه قول داده بود اگر پوتین با پایان جنگ موافقت نکند، «پیامدهای بسیار شدیدی» در کار خواهد بود.
نیویورک‌تایمز هم در همین باره نوشت: به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آمریکا روز شنبه پس از نشست خود با رئیس‌جمهور روسیه، از اوکراین و متحدان کلیدی اروپایی خود فاصله گرفته و ترجیح پوتین برای پیگیری یک توافق صلح فراگیر به جای آتش‌بس فوری را که ترامپ قبل از جلسه گفته بود، پذیرفته است. ترامپ در برابر ولادیمیر پوتین با مردی سرسخت مواجه است که نگاهش را به فتح اوکراین دوخته است.
ترامپ پس از نشست آلاسکا در مصاحبه‌ای با شان هانیتی، مجری فاکس‌نیوز بار تأمین صلح را بر دوش زلنسکی گذاشت. او گفت: «حالا واقعاً به عهده رئیس‌جمهور زلنسکی است که این کار را انجام دهد. من همچنین می‌گویم کشورهای اروپایی باید کمی درگیر شوند».
روسیه در مذاکراتی که قرار است روز دوشنبه ترامپ با رئیس‌جمهور اوکراین در کاخ سفید انجام دهد، امتیازاتی دارد. در حقیقت استراتژی‌ای که ترامپ و متحدان اروپایی، همچنین زلنسکی قبل از اجلاس ایالات متحده و روسیه در آلاسکا بر سر آن توافق کرده بودند، نقض شده و باعث استقبال سردی در اروپا شده است؛ جایی که رهبران بارها و بارها شاهد تغییر مواضع ترامپ درباره اوکراین پس از صحبت با پوتین بوده‌اند.
در این رابطه رهبران اروپا بیانیه‌ای صادر کردند که ادعای ترامپ مبنی بر ارجحیت مذاکرات صلح بر آتش‌بس را منعکس نمی‌کرد. بریتانیا، فرانسه، آلمان و دیگران از تلاش‌های ترامپ برای توقف جنگ استقبال کردند اما تهدید کردند «تا زمانی که جنگ اوکراین ادامه داشته باشد»، مجازات‌های اقتصادی علیه روسیه را افزایش خواهند داد.
زلنسکی که از این اجلاس کنار گذاشته شده بود، در بیانیه‌ای گفت او و رئیس‌جمهور آمریکا روز دوشنبه «تمام جزئیات مربوط به پایان دادن به جنگ را مورد بحث قرار خواهند داد». اولکساندر مرژکو، رئیس کمیته امور خارجه پارلمان اوکراین نیز گفت این جلسه یک پیروزی در روابط عمومی برای پوتین بوده است که به عنوان فردی هم‌تراز با ترامپ ظاهر شد و «از ترامپ استفاده کرد تا نشان دهد منزوی نیست».
با همه اینها ملاقات پوتین و ترامپ فارغ از اینکه چه نتایجی به ثبت خواهد رساند، در نظام ‌بین‌الملل، پر از مفاهیم و معانی است.
مکان دیدار روسای جمهور آمریکا و روسیه در آلاسکا از یک نظر دارای وجهی نمادین بود؛ سرزمینی که در دوران تزار روسیه به آمریکا فروخته شد و جمعه قرار بود ترامپ و پوتین در این ایالت فروخته‌شده این بار بر سر اراضی اوکراین با هم مذاکره کنند. ایالات متحده این قلمرو را سال ۱۸۶۷ به مبلغ ۷ میلیون دلار از روسیه خریداری کرد.
جهان به عصری بازگشته که قلمرو سرزمینی و تمامیت ارضی به عنوان دستاورد نظام وستفالیا، مورد تهدید واقع شده است. ترامپ به وضوح اعلام کرده اوکراین باید از بخشی از خاکش که در اختیار روسیه است، صرف نظر کند. همان اتفاقی که در خاورمیانه به جریان افتاده و نتانیاهو عملا از ایجاد «اسرائیل بزرگ» سخن گفته و نشانه‌های آن در سوریه هویداست؛ نقطه‌ای که تجزیه این کشور از استان‌های جنوبی آغاز شده است.
این موارد نشان از آغاز دوران جدید و البته خطرناکی است که البته از نتایج ضعف پایه‌های ساختاری نظم بین‌الملل پساجنگ سرد است. گزاره‌ای که دونالد ترامپ و پایگاه رای او یعنی ماگاییست‌ها، تحت عنوان عقب‌نشینی از نظم لیبرال جهانی و پرهیز از هزینه یک‌جانبه ایالات متحده می‌خواهند از بنیان‌های نظمی که آمریکا موسس و ناظم و حافظ آن بوده، عبور کنند.
نشست «Ppursuing to Peace» در آلاسکا به نوعی تکرار سازوکار «یالتا» است؛ نقطه عطفی که قرن بیستم فرانکلین دلانو روزولت و ژوزف استالین در اواخر جنگ دوم جهانی، نظم پساجنگ را بنیان گذاشتند. این ملاقات حد فاصل تولد نظام دوقطبی و فروپاشی «نظم اروپایی‌ حاکم بر جهان» بر اساس «موازنه قوا» بود که در کنگره وین در سال ۱۸۱۵ به وجود آمد.
در نشست یالتا «منطق حوزه نفوذ» جایگزین نظم استقرارنیافته شد. دست‌کم، نگاه ترامپ به نظم جهانی نسخه به ‌روز ‌شده‌ای از این نظم بر اساس تقسیم جهان بین قطب‌های قدرت در نظام بین‌الملل است.
در نشست «یالتا» در سال ۱۹۴۵، قدرت‌های بزرگ، به خصوص آمریکا و شوروی، جهان را به مناطق تحت نفوذ خود تقسیم کردند. در حال حاضر نگرش و عملکرد ترامپ طوری است که به نظر می‌رسد او درصدد به‌ رسمیت‌ شناختن حوزه‌های نفوذ برای قدرت‌های بزرگ است. این به معنی شکل‌گیری نوعی کنسرت قدرت‌های بزرگ برای مدیریت امور جهان و ظهور نظم بین‌الملل کنسرتی است.
با همه این تفاسیر صورت مساله در آلاسکا مشخص بود. ترامپ نمایشی برای صلح به راه انداخت؛ پوتین مسائلی را گفت که ترامپ دوست داشت بشنود و سپس بر شروط خود تاکید کرد: ریشه‌های جنگ اوکراین باید حل و فصل شود که شامل گسترش ناتو به سمت روسیه و قرار گرفتن اوکراین در موضعی بی‌طرفانه است. این مساله‌ای است که اروپایی‌ها نمی‌خواهند آن را در دستور کار قرار دهند، بنابراین رئیس‌جمهور روسیه اثبات کرد هیچ عجله‌ای برای پایان جنگ ندارد و می‌تواند با پیشروی‌های بیشتر امتیازات خود را داشته باشد. رهبر روسیه با فرمول مذاکراتی همتای آمریکایی خود آشناست: پوتین دستاوردهای بزرگش را صرف خوشی‌های زودگذر و بی‌حاصل نخواهد کرد.
در نهایت این اروپا و زلنسکی بودند که جمعه در آلاسکا منزوی شدند؛ جایی که رهبران اروپا شاهد ستایش‌های ترامپ از پوتین و دعوت رئیس‌جمهور روسیه از او برای سفر به مسکو بودند و در نهایت رئیس‌جمهور اوکراین که فقط می‌توانست نظاره‌گر این باشد که آمریکا و روسیه چه معامله‌ای درباره کشورش انجام می‌دهند، از ترامپ تضمین می‌خواست؛ بزرگ‌ترین طنز قرن بیست‌ویکم از سوی دلقک اوکراینی!