ژنو؛ آخرین پنجره باز؟

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مذاکرات هستهای ایران با سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان امروز سهشنبه چهارم شهریور در ژنو برگزار میشود. مجید تختروانچی، مسوول هیات ایرانی در مذاکرات ژنو است و از طرف آلمان، فرانسه و بریتانیا، معاونان وزرای خارجه این کشورها حضور خواهند داشت. محور این دیدار «مسائل هستهای و موضوع رفع تحریمها» عنوان شده است. این مذاکرات در حالی صورت میگیرد که گفتوگوی تلفنی روز جمعه وزرای خارجه تروئیکای اروپایی و ایران در مورد ضربالاجل بروکسل و امکان استفاده آنها از سازوکار ماشه چندان به نتیجهای مشخص و ملموس نرسید.
تلاش برای یافتن راهحل
نشست ژنو در وضعیتی حساس برگزار میشود؛ از یک سو، کمتر از یک هفته تا پایان ضربالاجل سه کشور اروپایی به ایران برای رسیدن به یک راهحل دیپلماتیک در مورد پرونده هستهای باقی مانده است.
وزرای خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان به تاریخ ۲۲مرداد در نامهای به دبیرکل سازمان ملل متحد، ضمن تکرار ادعاهای پیشین در خصوص جمهوری اسلامی ایران، برای فعالسازی سازوکار موسوم به ماشه (اسنپبک) در صورت عدم ازسرگیری مذاکرات ایران با آمریکا و جامعه بینالمللی درباره برنامه هستهای تهران، اعلام آمادگی کردند.
بنا به گزارش فایننشال تایمز، تروئیکای اروپایی در این نامه نوشتند: «ما بهروشنی اعلام کردهایم که اگر ایران مایل به دستیابی به یک راهحل دیپلماتیک تا پیش از پایان اوت۲۰۲۵نباشد، یا از فرصت تمدید مهلت استفاده نکند، سه کشور اروپایی آمادهاند تا مکانیسم ماشه را فعال کنند.»
در سال ۲۰۱۸ و در دوره نخست ریاستجمهوری دونالد ترامپ، آمریکا از توافق هستهای که در دوره باراک اوباما میان ایران و قدرتهای جهانی امضا شده بود خارج شد. این توافق همچنان برقرار است و محدودیتهای قابلتوجهی بر برنامه هستهای ایران در ازای لغو تحریمها اعمال میکند. تحریمهای سازمان ملل در ۱۸ اکتبر به پایان میرسند، مگر اینکه یکی از طرفهای باقیمانده، بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه یا چین، مکانیسم اسنپبک را فعال کند.
از سوی دیگر، نشست روز سهشنبه در ژنو، دومین دور گفتوگوهای ایران و کشورهای اروپایی پس از پایان جنگ دوازدهروزه با اسرائیل است. تا پیش از حمله اسرائیل، میان ایران و آمریکا پنج دور مذاکره بر سر برنامه هستهای برگزار شده بود. اما در پی حملات ۲۳خرداد و کارشکنی دولتهای غربی و عدم محکومیت آشکار این تجاوز از سوی این کشورها، مذاکرات متوقف شد.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز ۳۱مرداد در گفتوگو با وزرای خارجه تروئیکای اروپایی هشدار داد که هرگونه تلاش برای بازگرداندن تحریمهای لغوشده شورای امنیت میتواند پیامدهای غیرقابل پیشبینی و جدی برای روابط ایران با جامعه بینالملل داشته باشد. این امر خود حاکی از آن است که پرونده هستهای ایران در مقطع کنونی در معرض بازگشت به چرخهای از تنش و بحران قرار گرفته است و ضرورت یافتن مسیری دیپلماتیک برای برونرفت از این وضعیت بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
ژنو؛ صحنه تعیینکننده دیپلماسی
دومین شهر پرجمعیت کشور سوئیس اولین بار نیست که میزبان مذاکرات هستهای ایران است. در سال ۲۰۱۳، پس از سالها کشاکش بر سر پرونده هستهای، ایران و قدرتهای جهان در ژنو با یکدیگر دیدار کردند. در آن زمان، وندی شرمن، معاون اسبق وزیر خارجه آمریکا و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین از ایران در این گفتوگوها شرکت کردند؛ گفتوگوهایی که هدف از آن رسیدن به زمینههای مشترک بر سر مساله هستهای بود و در نهایت در تاریخ ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ به امضای برجام ختم شد.
ژنو بارها میزبان مذاکرات برای حل اختلاف و دیپلماسی بینالمللی بوده است. در ۲۲ اوت ۱۸۶۴ نخستین کنوانسیون ژنو شامل حقوق اسرا و بیطرفی خدمات پزشکی در جنگها امضا شد. در ادامه، در سال ۱۹۴۹ و در پاسخ به ویرانیهای جنگ جهانی دوم، نمایندگان جامعه بینالمللی در ژنو گرد هم آمدند تا کنوانسیونهای موجود در آن دوران را بر اساس نیازهای تازه جهان مدرن بهروز کنند و توسعه دهند. این تلاش منجر به تصویب چهار معاهده جداگانه شد که به عنوان «کنوانسیونهای ژنو ۱۹۴۹» شناخته میشوند.
کنفرانس جهانی خلع سلاح (۱۹۳۴-۱۹۳۲) از دیگر رویدادهای مهمی بود که در این مرکز مالی بینالمللی برگزار شد. این کنفرانس که به میزبانی جامعه ملل (نسخه آغازین سازمان ملل) برگزار شد، ۶۱ کشور را برای بحث در مورد کاهش جهانی تسلیحات گرد هم آورد. این کنفرانس تلاشی بزرگ برای جلوگیری از جنگ جهانی دیگری بود، اما در نهایت شکست خورد که عامل اصلی آن البته عقبنشینی آلمان نازی بود.
طی دوران جنگ سرد و در میانه صفآرایی بلوکهای شرق و غرب در برابر یکدیگر، جهان شاهد برگزاری «اجلاس ژنو ۱۹۵۵» بود، نشستی که در آن رهبران چهار قدرت اصلی آن دوران (شوروی، آمریکا، بریتانیا و فرانسه) در مورد صلح جهانی، از جمله مذاکرات تسلیحاتی و سلاحهای هستهای در دوران جنگ سرد، گرد هم آمدند.
رایزنیها در دقیقه ۹۰
مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی گرچه در سطح معاونان وزرای خارجه برگزار میشود، اما با توجه به سطح بالای تنشها و فرصت کمی که تا فعال شدن مکانیسم ماشه باقی مانده است، از اهمیت بسیار برخوردار است. یک دیپلمات ارشد فرانسوی در گفتوگو با العربیه هشدار داد که نشست چهارم شهریور میان نمایندگان جمهوری اسلامی و کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا، «آخرین پنجره باز» تهران پیش از فعالسازی مکانیسم ماشه خواهد بود. این دیپلمات که نامی از او برده نشده است، گفت که هیچ مانعی بر سر راه بازگرداندن تحریمهای بینالمللی علیه ایران وجود ندارد.
همزمان با فرا رسیدن زمان مذاکرات تعیینکننده ژنو، ارتباطات دیپلماتیک میان ایران و متحدانش شدت گرفته است. در آخرین تحولات در این زمینه، روز دوشنبه ۳شهریور، وزیر خارجه روسیه در گفتوگو با همتای ایرانی خود، بر آمادگی مسکو برای نقشآفرینی موثر در حلوفصل دیپلماتیک موضوع هستهای ایران و کاهش تنشها در منطقه تاکید کرد. به گزارش تاس، وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیهای درباره گفتوگوی تلفنی رئیس دستگاه دیپلماسی ایران و وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که عراقچی در این تماس، همتای روس خود را بهطور مفصل در جریان نتایج گفتوگوی تلفنی اخیر با همکارانش از انگلیس، فرانسه و آلمان در مورد حلوفصل برنامه هستهای ایران قرار داد. در ادامه این بیانیه آمده است که طرف روسی آمادگی خود را برای ادامه مشارکت قابلتوجه در تلاشهای دیپلماتیک به منظور عادیسازی اوضاع پیرامون برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و کاهش تنشها در غرب آسیا مورد تاکید قرار داد.
از سوی دیگر و همزمان با این گفتوگو، کاخ کرملین طی بیانیهای از تماس تلفنی میان مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران و ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه خبر داد. کرملین در بیانیهای اعلام کرد: «ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان تعهدشان نسبت به توسعه بیشتر همکاری دوجانبه در حوزههای متعدد را تایید و توافق کردند در نشست آتی سازمان همکاری شانگهای در تینجیان چین با یکدیگر دیدار کنند.»
بنا به گزارشها، طرفین همچنین وضعیت پیرامون برنامه هستهای ایران و تحولات قفقاز جنوبی را مورد بحث قرار دادند. بنا به گزارش ایسنا، پزشکیان در گفتوگوی تلفنی با پوتین، با قدردانی از مواضع دولت روسیه در رابطه با حق غنیسازی جمهوری اسلامی ایران گفت که تهران بر اساس مبانی اعتقادی و دکترین دفاعی خود، هرگز به دنبال ساخت سلاح اتمی نبوده، نیست و نخواهد بود. این در حالی است که روزنامه کامرسانت روسیه روز دوشنبه طی گزارشی عنوان کرد که رهبری کرملین اساسا مخالف فعالسازی مکانیسم ماشه و افزایش تنشها در زمینه پرونده هستهای ایران است.
چین نیز البته از این معادلات خارج نیست. روزنامه ساوث چاینا مورنینگ پست ۲۵ اوت طی گزارشی از رایزنی ما جائوشو، معاون وزیر و قائممقام وزارت خارجه چین با کاظم غریبآبادی، معاون حقوقی و بینالملل وزارت خارجه ایران خبر داد. بنا به این گزارش، دو طرف در این گفتوگو که بنا به درخواست طرفی ایرانی انجام شد، عمدتا درباره موضوع هستهای ایران تبادل نظر کردند.
وزارت خارجه چین طی بیانیهای با اشاره به این گفتوگو اعلام کرد که ما جائوشو اظهار کرد که موضوع هستهای ایران بار دیگر در یک دوراهی حساس قرار گرفته و چین امیدوار است که طرفهای مربوطه به این مساله از طریق ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک متعهد بمانند و بهطور فعال شرایطی را برای ازسرگیری زودهنگام گفتوگو و مذاکره ایجاد کنند. براساس این بیانیه، کاظم غریبآبادی نیز از کمکهای چین در پیشبرد حل سیاسی موضوع هستهای ایران قدردانی و اظهار کرد که تهران مایل است به تقویت ارتباط و هماهنگی با پکن ادامه دهد.