‎افشاگری یا تحلیل؟

شرق

بروزرسانی 1404/06/05 - 23:05

شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

وحیده کریمی| محمدصدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، با تأکید بر تحلیل شخصی خود، اعلام کرده که در جریان جنگ اخیر و جنگ قبلی اسرائیل، روسیه اطلاعات دقیق مراکز پدافندی ایران را در اختیار اسرائیل قرار داده است؛ سخنانی که واکنش بسیار در پی داشته زیرا در روزهای پرتنش سیاست منطقه‌ای، هر اظهار‌نظر و تحلیل از سوی چهره‌های مطرح سیاسی و امنیتی می‌تواند ابعادی فراتر از خود داشته باشد. در این چارچوب، اظهارات اخیر محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، درباره نقش روسیه در انتقال اطلاعات پدافندی ایران به اسرائیل و دیگر نکات مرتبط، نه‌تنها واکنش‌های گسترده‌ای در داخل کشور برانگیخته، بلکه پنجره‌ای نو به لایه‌های پنهان بازی‌های ژئوپلیتیک منطقه‌ای و جهانی گشوده است.

پیش‌زمینه و ماهیت اظهارات
محمد صدر با تأکید بر اینکه تحلیل‌های خود مبتنی بر دیدگاه شخصی است، ادعا کرد که در جریان جنگ‌های اخیر اسرائیل با نهادهای نظامی ایران، روسیه اطلاعات دقیق و حساس مراکز پدافندی ایران را به اسرائیل منتقل کرده است. این سخنان، در حالی مطرح شد که پیش از آن چنین موضوع حساسی نه در عرصه رسانه‌ای و نه در محافل رسمی به طور علنی بیان نشده بود. به همین دلیل، واکنش‌های رسمی وزارت امور خارجه ایران به‌شدت این اظهارات را رد و اعلام کردند که هیچ مدرک مستندی در این زمینه وجود ندارد. اما صرف‌نظر از رد یا تأیید رسمی، سخنان صدر بازتاب یک نگرانی بنیادین است: نقش بازیگران ظاهرا هم‌پیمان در مناسبات راهبردی ایران و اثرات آن بر امنیت ملی و منطقه‌ای. در این بستر، باید به دو نکته کلیدی توجه کرد: نخست تناقض آشکار در روابط استراتژیک ایران و روسیه و دوم اثرگذاری این تناقض بر معادلات ژئوپلیتیک خاورمیانه.

ابعاد ژئوپلیتیک و رابطه ایران با روسیه
روسیه، به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه و قدرتی بزرگ در عرصه جهانی، همواره جایگاهی پیچیده در معادلات منطقه‌ای ایران داشته است. از یک سو، همکاری‌های راهبردی میان تهران و مسکو در زمینه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی مورد تأکید است و در عرصه‌هایی همچون منطقه قفقاز یا خاورمیانه، این دو کشور متحدانی مشترک محسوب می‌شوند. از سوی دیگر، اختلافات و رقابت‌های پنهان نیز وجود دارد که گاه در قالب محدودیت فروش تجهیزات نظامی پیشرفته به ایران یا حمایت‌های پنهان از رقبای منطقه‌ای ایران نمود پیدا می‌کند. اظهارات صدر به این تضاد عیان اشاره دارد؛ جایی که روسیه با وجود داشتن روابط نزدیکی با ایران، تجهیزاتی چون سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ را به ترکیه عضو ناتو واگذار می‌کند، اما در مقابل، ایران که یک متحد استراتژیک به شمار می‌رود، با تأخیر و محدودیت‌های فراوانی در دریافت چنین تسلیحاتی مواجه است. این واقعیت نشان‌دهنده یک نوع سیاست گزینشی و منافع متعارض در رویکرد روسیه است که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر امنیت ملی ایران داشته باشد. از سوی دیگر، ادعای انتقال اطلاعات دفاعی ایران به اسرائیل که در نگاه نخست به نظر غیرمحتمل می‌رسد، با توجه به پیچیدگی‌های راهبردی و همکاری‌های چندجانبه روسیه با کشورهای مختلف، ابعاد جدیدی از روابط بین‌المللی را نمایان می‌سازد؛ ابعادی که در آنها منافع استراتژیک فراتر از تعهدات ظاهری یا ائتلاف‌های رسمی تعریف می‌شود.

ابعاد داخلی و بازتاب‌های سیاسی
اظهارات صدر، با واکنش رسمی وزارت امور خارجه و رسانه‌های وابسته به دولت مواجه شد. سخنگوی وزارت خارجه ضمن تأکید بر اینکه این اظهارات دیدگاه شخصی صدر است و به‌هیچ‌وجه موضع رسمی جمهوری اسلامی نیست، تلاش کرد تا از ایجاد نگرانی‌های بی‌مورد در افکار عمومی جلوگیری کند. همچنین، تکذیب انتقال اطلاعات پدافندی و اشاره به گزارش‌های رسمی درباره حادثه سقوط بالگرد حامل سیدابراهیم رئیسی، نمونه‌هایی از تلاش برای کنترل آسیب‌های احتمالی ناشی از این اظهارات بود.

با وجود این، این واکنش‌ها نشان می‌دهد که در داخل کشور، موضوعات مربوط به امنیت ملی و روابط راهبردی با قدرت‌های جهانی از حساسیت بالایی برخوردار است و حتی مطرح‌شدن آن در قالب تحلیل‌های شخصی، می‌تواند به ایجاد تردید و نااطمینانی در افکار عمومی و نهادهای تصمیم‌گیر منجر شود.

پیامدهای راهبردی و ضرورت بازنگری
اگرچه اظهارات صدر عمدتا بر مبنای گمانه‌زنی‌ها و اطلاعات غیررسمی است، اما نمی‌توان نقش آن در بیداری سیاسی و حساسیت‌زایی نسبت به مخاطرات احتمالی را نادیده گرفت. این سخنان به‌ویژه در زمینه ضرورت بازنگری در سیاست‌های راهبردی ایران، تکیه بر متحدان و ارتقای سازوکارهای امنیتی داخلی اهمیت می‌یابد.‌ واقعیت آن است که در معادلات پیچیده جهانی و منطقه‌ای، روابط بر پایه منافع است و هیچ کشوری نمی‌تواند انتظار داشته باشد که به صورت مطلق و بی‌چون‌وچرا به منافع متحد خود پایبند باشد. از این رو، ایران باید ضمن حفظ دیپلماسی فعال و حفظ همکاری‌های راهبردی، با ارتقای قدرت دفاعی و امنیتی داخلی، به گونه‌ای عمل کند که کمتر آسیب‌پذیر باشد.

افشاگری یا تحلیل؟
سخنان محمد صدر را می‌توان بیش از آنکه یک افشاگری مستند و رسمی تلقی کرد، تحلیلی بر پایه برداشت‌های شخصی و برخی اطلاعات غیررسمی «که احتمال راستی‌آزمایی فعلا وجود ندارد» دانست که البته بازتاب‌های قابل توجهی در سطح رسانه‌ای و سیاسی داشته است. این تحلیل، در عین حال که واقعیت‌هایی از تناقضات و شکاف‌های موجود در روابط ایران با برخی قدرت‌های بزرگ را نمایان می‌سازد، ضرورت احتیاط و دقت بیشتر در بیان موضوعات حساس را یادآور می‌شود.

تکرار و تأکید بر اینکه این سخنان تحلیل شخصی است، حاکی از آن است که حتی چهره‌های سیاسی باسابقه نیز ممکن است در دام گمانه‌زنی‌ها و برداشت‌های نهایی گرفتار شوند؛ موضوعی که می‌تواند به سوءبرداشت‌ها و تنش‌های غیرضروری دامن زند.

در نهایت، اظهارات جنجالی محمد صدر درباره روسیه، اسرائیل و پدافند ایران، بیشتر از آنکه یک افشاگری قطعی و مستند باشد، بُعدی تحلیلی و هشدارگونه دارد که باید آن را در چارچوب یک زنگ خطر برای بازنگری عمیق‌تر در سیاست‌های امنیتی و روابط بین‌الملل ایران تلقی کرد. پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک منطقه‌ای و منافع متعارض بازیگران بزرگ، ایجاب می‌کند که ایران در سیاست‌های راهبردی خود، انعطاف‌پذیری و تیزبینی بیشتری به خرج دهد تا بتواند از فرصت‌ها بهره برده و تهدیدها را به حداقل برساند. بنابراین، پیام اصلی این اظهارات، دعوتی است به تعمیق تحلیل‌ها، افزایش شفافیت و هوشمندی در دیپلماسی و امنیت ملی، تا بتوان بر پیچیدگی‌های روزافزون معادلات منطقه‌ای فائق آمد و جایگاه ایران را به عنوان یک قدرت تأثیرگذار و پایدار در صحنه بین‌المللی مستحکم‌تر کرد.