رسانه آمریکایی: خاورمیانه آماده پوست‌اندازی می‌شود؟

اکو ايران

بروزرسانی 1404/07/05 - 23:58

رسانه آمریکایی: خاورمیانه آماده پوست‌اندازی می‌شود؟

اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

خاورمیانه در حال ورود به دوره‌ای تازه و یکپارچه‌تر پس از دهه‌ها آشوب، جنگ داخلی و ترور است.

در روز سه‌شنبه، ۲۳ سپتامبر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با رهبران چند کشور کلیدی عرب دیدار کرد. این کشورها برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور داشتند. در این دیدار، دولت ترامپ یک طرح صلح ۲۱ بندی برای پایان دادن به جنگ غزه ارائه کرد؛ موضوعی که از آغاز به کار دولت در ژانویه یکی از دستورکارهای اصلی کاخ سفید بوده است. با این حال، ابتکارهای مختلف واشنگتن تاکنون نتوانسته‌اند به جنگ ۲۳ ماهه پایان دهند. این وضعیت شاید اکنون تغییر کند، زیرا کشورهای خاورمیانه در حال بازنگری در سیاست خارجی خود هستند.

خاورمیانه همچنان یک منطقه محوری است؛ چه در دوران جنگ سرد و چه در «جنگ جهانی علیه تروریسم». با این وجود، استراتژی منطقه‌ای ایالات متحده به‌تدریج از مبارزه با تروریسم و شورش‌ها به رقابت و تقابل با رقبای هم‌سطح مانند روسیه و چین تغییر جهت داده است.

تغییر اولویت‌های واشنگتن
بر اساس گزارش نشنال‌اینترست، با تغییر اولویت‌های آمریکا، متحدان و شرکای آن در خاورمیانه تلاش دارند خلأ امنیتی احتمالی را پر کنند. با این حال، پرونده جنگ غزه نشان می‌دهد که قدرت‌های منطقه‌ای مانند عربستان سعودی همچنان در رسیدن به نتیجه مستقل ناکام‌اند. این ناکامی تنها به دلیل عدم به رسمیت شناختن اسرائیل نیست؛ چرا که امارات و بحرین، که روابطشان را عادی کرده‌اند نیز نتوانستند به جنگ پایان دهند. مصر نیز که همراه قطر برای میانجی‌گری تلاش کرده، موفقیت چندانی به دست نیاورده است.

حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، جرقه یک جنگ منطقه‌ای ویرانگر و تحول‌ساز بود. نیروهای نیابتی ایران در لبنان، عراق و یمن با موشک و پهپاد اسرائیل را هدف گرفتند. ایران و اسرائیل نیز دو بار در سال ۲۰۲۴ و سپس طی ۱۲ روز در ژوئن ۲۰۲۵ مستقیماً با یکدیگر درگیر شدند. دو طرف در این رویارویی‌ها متحمل آسیب شدند. گروه‌هایی مانند حزب‌الله ضربات سختی خوردند و رهبران ارشد خود را از دست دادند. همچنین، بشار اسد، متحد اصلی ایران و روسیه، در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ سقوط کرد.

نماد تغییر منطقه
تحولات دمشق اکنون نمادی از تغییرات منطقه است. احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، هفته گذشته برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرد و با رهبران کلیدی، از جمله رؤسای جمهور ترکیه و اوکراین و همچنین دونالد ترامپ، دیدار داشت. او پیش‌تر نیز در ماه مه با ترامپ در سفر رئیس‌جمهور آمریکا به عربستان دیدار کرده بود.

با وجود چالش‌های داخلی، بازگشت سوریه به صحنه دیپلماسی پس از سال‌ها انزوا نشان‌دهنده عطش کشورهای منطقه برای تغییر است. سوریه طی جنگ داخلی از ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۴ کشوری تکه‌تکه بود و حکومت اسد نیز بیش از نیم قرن در صحنه سیاسی خاورمیانه حضور داشت. اکنون این حکومت مانند صدام حسین و معمر قذافی، برای همیشه سقوط کرده است.

بادهای تغییر
بادهای تغییر تنها در سوریه نوزیده است. رهبری جدید لبنان نیز قدرت گرفته و مصر نیز تلاش‌های تازه‌ای برای دیپلماسی آغاز کرده است. مصر یک رزمایش دریایی با ترکیه برگزار کرده که گام مهمی در ترمیم دو دهه روابط پرتنش میان دو کشور محسوب می‌شود. همچنین در حال پیگیری ابتکارهایی برای صلح در غزه است. در همین حال، عربستان سعودی یک پیمان دفاعی جدید با پاکستان امضا کرده است.

روند مشابهی در شورای همکاری خلیج فارس نیز دیده می‌شود. پس از حمله هوایی اسرائیل به نشست حماس در قطر در سپتامبر، کشورهای خلیج فارس تمایل خود را به افزایش همکاری دفاعی ابراز کردند. آنان نگران‌اند که علی‌رغم سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در سیستم‌های دفاعی آمریکایی، سال‌ها بیش از حد به چتر امنیتی واشنگتن تکیه کرده باشند، بی‌آنکه حفاظت کافی داشته باشند.

عبور از دهه‌ها بحران؟
این تحولات همه به یک مسیر روشن اشاره دارد: «جنگ جهانی علیه تروریسم» برخی دولت‌های عربی را ضعیف کرد. عراق گرفتار شورش‌ها و سپس ظهور داعش شد. پس از شکست داعش در ۲۰۱۸، شبه‌نظامیان کوشیدند خلأ قدرت در دولت عراق را پر کنند، دولتی که از بحرانی به بحران دیگر می‌لغزید.

با وجود برخی تحولات مثبت اخیر از جمله آزادی الیزابت تسورکوف، پژوهشگر دانشگاه پرینستون، توسط گروه کتائب حزب‌الله و ازسرگیری صادرات نفت از سوی اقلیم کردستان عراق همچنان در مسیر تثبیت قرار دارد. سوریه و لبنان نیز با موانع مشابهی روبه‌رو هستند و یمن و لیبی همچنان گرفتار جنگ‌های داخلی‌اند.

با این حال، روند رو به گسترش دیپلماسی منطقه‌ای نشان می‌دهد رهبران عرب به دنبال تقویت روابط دفاعی و گسترش همکاری‌های نظامی و اقتصادی با کشورهای فرامنطقه‌ای هستند. این کشورها احتمالاً شامل ترکیه که سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در سوریه انجام می‌دهد، و پاکستان با ارتش قدرتمند و زرادخانه هسته‌ای آن خواهد بود. همچنین، ممکن است همکاری با بلوک‌های اقتصادی غیرغربی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین نیز گسترش یابد.

سرمایه‌گذاری در کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا که از هند تا اروپا امتداد دارد نیز بخش دیگری از این روند است. علاوه بر این، احتمال دارد راه‌آهن تاریخی حجاز که عربستان را به ترکیه متصل می‌کند دوباره فعال شود و یک کریدور اقتصادی شمال-جنوب را شکل دهد.

تمام این نشانه‌ها حاکی از ورود منطقه به دوره‌ای تازه و یکپارچه‌تر پس از دهه‌ها آشوب، جنگ داخلی و ترور است.