شکاف در شورای امنیت: 2 در مقابل 3

وطن امروز/متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

چین و روسیه بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را غیر‌قانونی دانستند

---

بازار

---

نماینده روسیه: بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران باطل است و دبیرخانه سازمان ملل هیچ توجیهی برای این کار ندارد
 
 محمدامین هدایتی| موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سال گذشته، همزمان با طرح موضوع مذاکرات غیرمستقیم ایران ‌و آمریکا مطرح شد. طبق برجام‌‌، 28 سپتامبر ۲۰۲۵ یعنی (۶ مهر ۱۴۰۴)، قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی می‌شد‌ و زمان ۶ قطعنامه تحریمی شورای امنیت به‌ پایان می‌رسید. با این حال، اروپایی‌ها در‌ اقدامی خلاف قانون و مغایر با مقررات بین‌المللی، از تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر دادند. مکانیسم ماشه یکی از بندهای توافق جامع اقدام مشترک یا همان برجام بود. طبق این بند، هر کدام از طرفین که نسبت به عدم اجرای تعهدات طرف مقابل در این توافقنامه معترض بودند، می‌توانستند حق اعمال شکایت و لغو تعهدات خود و در نهایت لغو توافق را پیگیری کنند. از همان ابتدای امضای برجام، منتقدان به شیوه مذاکرات دولت حسن روحانی با ۱+۵ نسبت به این بند و تبعات سیاسی و اقتصادی آن برای ایران هشدار دادند. در مفاد این بند، امکان سوءاستفاده آمریکا یا تروئیکای اروپا برای از بین بردن توافق و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت ایجاد شده بود. از همه نگران‌کننده‌تر، فرآیند اجرایی بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران بود. مفاد این بند به گونه‌ای تدوین شده بود که هر کدام از کشورهای غربی، صرفا با طرح بهانه عدم اجرای تعهدات ایران، بدون هیچ مانعی و در مدت یک ماه پس از طرح موضوع در شورای امنیت، می‌توانستند قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را فعال‌سازی کنند.‌ پس از امضای برجام، کارشناسان و منتقدان با استناد به مفاد بند مکانیسم ماشه، درباره تبعات شیوه نگارش این بند هشدار دادند. سال گذشته پس از طرح موضوع مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا و پس از شنیدن زمزمه‌های تصمیم اروپایی‌ها برای استفاده از این بند، بار دیگر کارشناسان درباره امکان سوءاستفاده ۳ کشور اروپایی از بند مکانیسم ماشه هشدار دادند.
به هر‌ حال آن زمان، این تصمیم تروئیکای اروپا ذیل موضوع مذاکرات ایران و آمریکا قرار گرفت.‌ آنهایی که نسبت به این مذاکرات خوش‌بین بودند، مدعی بودند در ‌صورت حصول توافق میان ایران و آمریکا، موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه خود به خود منتفی خواهد شد. پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، این بار ۳ کشور اروپایی جدی‌تر از قبل، از تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر دادند.‌ آنها ۳ شرط را به عنوان شروط عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه مطرح کردند:

الف - بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای مورد هدف قرار گرفته شده ایران
ب - کسب اطلاعات یا تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران
ج - از سرگیری مذاکرات ایران و آمریکا

اروپایی‌ها تاکید داشتند قبل از ۲۷ سپتامبر باید خواسته‌های آنها توسط ایران اجابت شود. در واقع تروئیکای اروپا اصرار داشت حصول توافق برای عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مشروط به اقدامات یکجانبه و یکسویه ایران است. تروئیکای اروپا می‌گفت ایران باید قبل از ۲۷ سپتامبر این ۳ شرط را محقق کند، آنگاه آنان مکانیسم ماشه را فعال نمی‌کنند. 
در واقع آنها در پی تحمیل این شرایط به ایران بودند که تهران شروط آنها را انجام دهد، سپس منتظر وعده اروپا برای عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه باشد. قاعدتا این فرمت پیشنهادی اروپایی‌ها غیر قابل قبول بود، چرا که رفتار آمریکا و اروپا در جریان وقوع جنگ ۱۲ روزه و در جریان آن، باعث ایجاد یک بی‌اعتمادی فراگیر در ایران نسبت به آنها شده بود. ضمن اینکه عملکرد آمریکا و ۳ کشور اروپایی در قبال برجام نشان می‌داد این ۴ کشور مطلقا به تعهدات خود پایبند نیستند، بویژه رفتاری که اروپا پس از خروج آمریکا از برجام از خود نشان داد، حاکی از فقدان استقلال سیاسی اروپا نسبت به آمریکا در قبال ایران بود. به همین خاطر ایران کمترین اعتمادی به اروپا‌ برای پایبندی به تعهداتش نداشت. از سویی، وقوع جنگ ۱۲ روزه، سیاست دولت آمریکا در قبال ایران را آشکار کرد.‌ بر همین اساس، مشخص بود اروپا نمی‌تواند رفتار و سیاستی متفاوت از این سیاست آمریکا در قبال ایران در پیش گیرد.
به همین خاطر ایران نمی‌توانست روی وعده اروپایی‌ها مبنی بر عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، آن هم پس از انجام شروط سه‌گانه آنها حساب کند اما اروپا بر این موضع اصرار داشت. دلیل این موضع تروئیکای اروپا این بود که آنها تصور می‌کردند پس از جنگ ۱۲ روزه، ایران از یک موضع ضعیف وارد مذاکرات با اروپا خواهد شد و به همین خاطر، بر شروط و نحوه اجرایی شدن آنها اصرار داشتند. در مقابل این سیاست تروئیکای اروپایی، ایران یک سیاست هوشمندانه در‌ پیش گرفت.‌ آنچه ایران پس از توقف جنگ ۱۲ روزه در قبال موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه انجام داد، مبتنی بر فهم واقع‌بینانه از سیاست آمریکا و اروپا در قبال خود بود.
بویژه رعایت ملاحظات و الزامات امنیتی در قبال بازرسی از تاسیسات هسته‌ای، همچنین ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد نشان داد ایران بخوبی از نیات پنهان و خطرناک تروئیکای اروپا و همچنین هماهنگی‌های پشت پرده آنها و آمریکا در این ‌باره مطلع است. به همین خاطر ایران ضمن اینکه در حوزه دیپلماسی گارد خود را باز کرد، در‌ قبال این ملاحظات امنیتی و توان بازدارندگی هسته‌ای خود، نهایت دقت‌ را انجام داد اما ظرافت سیاست ایران، در این بود که ضمن پایبندی بر الزامات امنیتی، یک دیپلماسی فعال را برای حصول توافق در پیش گرفت. دیپلماسی ایران نیز در راستای یک هدف دنبال شد: «جلوگیری از ایجاد یک اجماع بین‌المللی علیه ایران». پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، آمریکایی‌ها به دنبال اجماع‌سازی علیه ایران و تبدیل آن به یک اهرم فشار قوی بودند. کما اینکه این تحلیل نیز وجود داشت که در صورت ایجاد یک اجماع قدرتمند بین‌المللی علیه ایران، احتمال حمله مجدد نظامی - اما گسترده‌تر از جنگ ۱۲ روزه - به ایران نیز وجود خواهد داشت.
بر همین اساس ایران برای جلوگیری از تشکیل این اجماع، ۲ محور را در دستور کار قرار داد:

اول - اثبات حسن‌نیت ایران برای حصول توافق
دوم - اثبات سیاسی‌کاری تروئیکای اروپا و عدم تمایل آنها به حصول توافق 

در این راستا، نخستین اقدام عملی ایران، زیر سوال بردن مبانی حقوقی فعال‌سازی مکانیسم ماشه بود. ایران با استناد به مفاد برجام و بند مکانیسم ماشه و با اشاره به قوانین بین‌المللی درباره توافقنامه‌ها نشان داد اروپایی‌ها به واسطه عدم اجرای تعهدات خود در برجام، طبق مقررات برجام، عملا از این توافق خارج شده‌اند. همچنین طبق قوانین بین‌المللی، اساسا طرفی که تعهدات و تکالیفش در یک توافق بین‌المللی را زیر پا گذاشته، صلاحیت لازم برای طرح ادعا درباره وضعیت پایبندی طرف دیگر به مفاد توافق مزبور را ندارد.  
این استدلال منطقی ایران درباره مغایرت فعال‌سازی مکانیسم ماشه با توافق برجام و قوانین بین‌المللی، با همراهی چین و روسیه مواجه شد. چین و روسیه، هم به صورت مجزا و هم در یک نوبت در قالب یک نامه مشترک با ایران، طی نامه‌هایی به شورای امنیت سازمان ملل، فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها را خلاف قوانین و مقررات بین‌المللی دانستند. در واقع ۳ عضو از ۷ عضو برجام، بویژه ۲ عضو از ۵ عضو دائم شورای امنیت، مبانی حقوقی و قانونی فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپا را زیر سوال بردند. این موضوع باعث ایجاد یک هم‌افزایی دیپلماتیک با چین و روسیه نیز شد.‌ ایران در ۳ ماه اخیر توانست از ظرفیت‌های دیپلماتیک چین و روسیه علیه تصمیم اروپا استفاده کند. این هم‌افزایی دیپلماتیک در جلوگیری از ایجاد اجماع جهانی علیه ایران بسیار موثر بود، به گونه‌ای که قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه در واپسین ساعات مانده به موعد رسمی فعال شدن مکانیسم ماشه، وجود شکاف عمیق در بین اعضای دائم شورای امنیت علیه ایران را ثابت کرد. کما اینکه اکنون بسیاری معتقدند این شکاف، باعث می‌شود فرآیند نظارتی شورای امنیت بر سنجش میزان پایبندی کشورها به تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، با چالش‌های زیادی مواجه شود. 
همزمان با  هم‌افزایی با چین و روسیه، ایران در عمل نشان داد یک اراده و عزم واقعی برای رسیدن به یک توافق عادلانه با تروئیکای اروپا دارد. بر همین اساس، ایران از ایده‌های مطرح شده برای توافق استقبال کرد. 
به صورت مشخص ۲ ایده به ایران پیشنهاد شد؛‌ یک ایده توسط دولت فرانسه به ایران پیشنهاد داده شد. فرانسوی‌ها پیشنهاد دادند ایران درباره مسائل فنی یعنی بازرسی از تاسیسات هسته‌ای و ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد با آژانس توافق کند. پاریس قول داد در صورت انجام این توافق میان ایران و آژانس، دولت فرانسه مانع فعال‌سازی مکانیسم ماشه خواهد شد. ایران به این ایده چراغ سبز نشان داد. شامگاه سه‌شنبه ۱۸ شهریور عباس عراقچی و رافائل گروسی در قاهره،  در حضور بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر توافقنامه مورد نظر فرانسه را امضا کردند. بر اساس اخبار غیر رسمی، متن این توافق به تایید فرانسه رسیده بود و گروسی پس از تایید فرانسه، این توافقنامه را امضا کرد. 
این اقدام ایران، یک گام اساسی برای توافق با تروئیکای اروپا بود. ‌با این حال یک هفته پس از امضای این توافق و پس از مکالمه تلفنی عراقچی با همتایان خود در ۳ کشور اروپایی، وزارت خارجه آلمان بیانیه‌ای صادر کرد و با متهم کردن ایران به عدم پذیرش شروط اروپا، از تصمیم ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر داد.  پس از این بیانیه وزارت خارجه آلمان، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور‌ فرانسه، یعنی همان کشوری که پیشنهاد توافق ایران و آژانس را مطرح کرده بود، در اقدامی معنادار در گفت‌وگو با شبکه ۱۲ رژیم صهیونیستی گفت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، قطعی است.

این بداخلاقی و بدعهدی اروپایی‌ها بویژه دولت فرانسه، یکی از مصادیقی بود که نشان می‌داد برخلاف ایران که اراده واقعی برای توافق دارد، کشورهایی اروپایی تمایلی برای حصول این توافق ندارند.
یکی دیگر از ایده‌های مطرح شده نیز توسط روسیه ارائه شد.‌ روس‌ها پیشنهادی به ایران دادند که مهم‌ترین بند آن، مربوط به معاوضه ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران با سوخت ۲۰ درصد بود. واکنش ایران به این پیشنهاد روسیه نیز مثبت بود. ایران به روس‌ها اعلام کرد طی یک مذاکرات فراگیر و ذیل یک توافق جامع، با این پیشنهاد موافقت می‌کند. در واقع ایران با نشان دادن چراغ سبز به این ایده روسیه، ثابت کرد برخلاف ادعاهای طرف غربی مبنی ‌بر برنامه‌ریزی ایران برای استفاده از این ذخایر در مصارف نظامی، حاضر است ذیل یک توافق جامع، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد خود را معاوضه کند اما پیشنهاد روسیه نیز با بدعهدی طرف غربی مواجه شد. این بار آمریکایی‌ها بدعهدی کردند و در اظهار نظری عجیب، یک مطالبه جدید و این بار در حوزه دفاعی ایران مطرح کردند.‌ آمریکایی‌ها اعلام کردند برای توافق با ایران، باید تهران بپذیرد که برد موشک‌های خود را محدود کرده و تا ۵۰۰ کیلومتر کاهش دهد. ماهیت این شرط آمریکایی‌ها نیز مشخص بود و جدا از اینکه عدم تمایل کاخ سفید به حصول توافق با ایران را ثابت کرد، تحلیل‌های مطرح‌شده درباره اهداف امنیتی آمریکا از موضوع مکانیسم ماشه را تقویت کرد. طبیعی بود ایران این زیاده‌خواهی گستاخانه آمریکا را نمی‌پذیرد. در نهایت این ایده روسیه نیز با آنکه با چراغ سبز ایران مواجه شد، از سوی آمریکایی‌ها به دیوار ‌سخت بی‌اعتمادی کوبیده شد. 

رفتار ایران در قبال این ۲ ایده، نهایتا منجر به همان چیزی شد که در تهران برنامه‌ریزی شده بود؛‌ یعنی اثبات حسن‌نیت ایران برای توافق و ثابت شدن عدم حسن‌نیت آمریکا و اروپا برای حل و فصل موضوع هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی و مذاکره. مجموعه این اقدامات نشان داد اروپا از همان ابتدا و به تبعیت از موضع آمریکا، به دنبال فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بود. در واقع سیاسی‌کاری اروپا در ماجرای فعال‌سازی مکانیسم‌ ماشه کاملا اثبات شد. 
صحبت‌های نماینده‌های چین و روسیه در‌ جریان به رای گذاشتن قطعنامه پیشنهادی این ۲ کشور در‌ شورای امنیت سازمان ملل نیز بر اساس این حسن‌نیت ایران و عدم حسن‌نیت غرب‌ بیان شد. 
نمایندگان چین و روسیه جمعه‌شب در‌ جلسه شورای امنیت بارها به حسن‌نیت و اقدامات عملی ایران برای حصول توافق با اروپا اشاره و تصریح کردند در مقابل این حسن‌نیت عملی ایران، کشورهای اروپایی بدعهدی کردند و در عمل نشان دادند قصدی برای توافق با ایران ندارند. نقطه عطف صحبت‌های نماینده‌های چین و روسیه در جلسه شورای امنیت، جایی بود که نماینده روسیه در پاسخ به ادعاهای نماینده فرانسه علیه ایران، پاسخی دندان‌شکن به او داد و گفت فرانسه هیچ‌گونه استقلال عملی ندارد و هرچه برادر بزرگ‌تر او یعنی آمریکا به او گفته را در قبال ایران انجام داده است. این صحبت نماینده روسیه، همه واقعیت درباره ماجرای مکانیسم ماشه را نمایان کرد و در واقع نشان داد اروپایی‌ها از ابتدا و بر اساس تکالیفی که آمریکا برای آنها مشخص کرده بود به موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه ورود کردند و آنچه در ۳ ماه گذشته نشان دادند نیز یک نمایش مهوع بود.

صحبت‌ها و مواضع نمایندگان چین و روسیه در نشست جمعه شب (به وقت تهران) شورای امنیت سازمان ملل حاکی از شکاف عمیق در این شورا نسبت به نحوه مواجهه با ایران است؛ شکافی که از یک سو نشان‌دهنده عدم ایجاد اجماع علیه ایران است و از سوی دیگر این شکاف و تشتت در شورای امنیت، این پیش‌بینی‌ را به وجود آورده که این نهاد بین‌المللی در فرآیندهای نظارتی برای سنجش میزان پایبندی کشورها به اجرای تحریم‌ها علیه ایران، تا چه اندازه با مشکل مواجه خواهد بود.
به هر حال، مکانیسم ماشه در حالی فعال شد که واقعیت‌ها پیرامون اقدام سیاسی اروپایی‌ها نیز آشکار شد.

جدا از عدم اجماع و ایجاد شکاف و تشتت در شورای امنیت‌ در قبال ایران، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران از سیاستی که طی ۳ ماه گذشته نسبت به مکانیسم ماشه در پیش گرفت، اقناع افکار عمومی داخلی بود.
افکار عمومی در ایران شاهد بودند ایران هر آنچه را می‌توانست انجام دهد و باید انجام می‌داد تا مانع فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت شود، انجام داد.
بدون شک افکار عمومی در ایران هرگز نمی‌پذیرفتند نمایندگان کشورشان برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، توان دفاعی خود را معامله کنند و برای جلوگیری از اعمال تحریم‌های اقتصادی، تهدیدات امنیتی علیه کشور را تقویت کنند.
بر همین اساس، ایران هم توانست مانع ایجاد اجماع‌ بین‌المللی علیه خود شود و هم توانست باعث ایجاد اجماع داخلی در حمایت از ایستادگی و استقامت در مقابل زیاده‌خواهی‌های طرف غربی شود. اگر از این زاویه به تصمیمات و اقدامات ایران در ۳ ماه گذشته و نسبت به فعال‌سازی مکانیسم ماشه نگریسته شود، مشخص می‌شود سیاست ایران در این‌باره بر اساس واقع‌بینی و هوشمندی اتخاذ شد. بر همین اساس، سخنان سه‌شنبه شب‌ گذشته رهبر انقلاب درباره ماهیت اصرار غرب بر توقف غنی‌سازی ایران، همچنین واقعیات مربوط به مذاکره با آمریکا کاملا راهگشا و اثرگذار بود و مهم‌ترین پیامی که به غرب مخابره کرد، موضع قدرتمندانه ایران پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه بود. کما اینکه رهبر انقلاب پیش از این و درباره مذاکرات ایران با طرف اروپایی تاکید کردند ایران از موضع قدرت وارد این مذاکرات خواهد شد.
اگرچه در‌‌ برهه‌ای، برخی اظهارنظرهای داخلی از سوی برخی جناح‌ها، باعث تقویت انگاره‌های طرف آمریکایی و اروپایی مبنی بر ضعف ایران شد اما در نهایت مقامات آمریکایی و اروپایی متوجه شدند تصمیم‌گیری در ایران، بر اساس نگرش‌های واقع‌بینانه و از موضع قدرت انجام می‌شود و مهم‌تر از آن، انسجام و اتحاد مقامات و نهادهای تصمیم‌گیر در این فرآیند است. هم سخنان رهبر انقلاب در شامگاه سه‌شنبه و هم نطق رئیس‌جمهور اسلامی ایران در بعدازظهر چهارشنبه در سازمان ملل، نشان داد همه ارکان تصمیم‌گیری در ایران، پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، نسبت به مواجهه با سیاست‌های غرب به یک اجماع حداکثری رسیده‌اند.
و مهم‌تر از آن، این اجماع و انسجام در سطوح تصمیم‌گیری، با همبستگی ملی نیز همراه شده است.
 
 

🔹"آخرین خبر" در روبیکا
🔹"آخرین خبر" در ایتا
🔹"آخرین خبر" در بله