برگزیده

کارنامه لاریجانی در ۱۰۰ روز

فرهيختگان

بروزرسانی 1404/08/26 - 17:32

فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشر در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

علی مزروعی| از زمان امضای حکم انتصاب علی لاریجانی به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی توسط رئیس‌جمهور تا امروز که این گزارش منتشر شده است 105 روز می‌گذرد. 103 روز نیز از زمان انتصاب لاریجانی به‌عنوان نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی گذشته است.
لاریجانی در این مدت به هریک از کشور‌های لبنان، عراق و روسیه 2 بار سفر کرده و یک بار هم برای دیدار با بن سلمان عازم ریاض شده تا در مجموع 7 سفر خارجی را در کارنامه 100 روزه خود ثبت کرده باشد. او همچنین میزبان مقامات سایر کشور‌ها نیز بوده است. دبیر شورای امنیت ارمنستان، مشاور امنیت ملی عراق، وزیر کشور پاکستان، وزیر کشور عمان و نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه، 5 مقامی بودند که لاریجانی از آن‌ها میزبانی کرده است. او علاوه بر دیدار با مقامات خارجی در عرصه رسانه‌ای و تبیینی نیز پر رنگ ظاهر شده و علاوه بر سخنرانی‌های متعدد در صفحات رسانه‌ای شخصی هم فعال بوده است.
در این بازه زمانی شاید مهم‌ترین مسئولیت علی لاریجانی پایان وضعیت جنگی و بازگرداندن کشور به شرایط عادی بوده است. اگرچه در مورد لایه‌‌های پنهانی امنیتی که شورای عالی امنیت ملی مسئول آن است، نمی‌توان قضاوتی داشت؛ اما به قدری موارد مشهود وجود دارد که براساس آن بتوان نگاهی به عملکرد این مدت علی لاریجانی انداخت و مبتنی بر آن، مطالباتی را از دبیر شورای عالی امنیت ملی داشت.

کنش روبه‌جلو در منطقه
علی لاریجانی در دیپلماسی منطقه‌ای نیز موفق عمل کرد. او دو بار به لبنان سفر کرد و همچنین با سفر به ریاض توانست خط ارتباطی بین حزب‌الله با عربستان را نیز برقرار کند. موضوع خلع سلاح حزب‌الله در لبنان مسکوت ماند که حاصل دیپلماسی ایران بود و اتفاقات مثبتی در منطقه رخ داد. لاریجانی ۲۵ شهریور به ریاض سفر کرد و با محمد بن سلمان دیدار داشت، یک روز پس از اجلاس دوحه و چند روز پس از حمله اسرائیل به قطر.
این سفر از پیش‌برنامه‌ریزی‌شده بود؛ اما تحولات بر نتایج آن سایه انداخت و ایران فرصت چانه‌زنی برای تغییر نگاه دولت‌‌های عرب منطقه از جمله سعودی‌‌ها را پیدا کرد. در مورد موضوع خلع سلاح حزب‌الله ایران ابزار چانه‌زنی قوی‌تری برای تلطیف موضع سعودی یافت. لاریجانی دو بار به لبنان رفت تا مطالبه خلع سلاح حزب‌الله را به حاشیه براند؛ سفر اول ۲۲ مرداد، یک هفته پس از تصدی مسئولیت دبیری شورای عالی امنیت ملی بود که توانست سوءتفاهم‌‌ها با دولت لبنان را رفع کند. او پیش از سفر گفت: «جبهه مقاومت بخشی از بطن مردم منطقه و سرمایه ملی برای مردم منطقه است.»
در بیروت ابتدا با مقامات این کشور یعنی جوزف عون رئیس‌جمهور، نبیه بری رئیس مجلس و نواف سلام نخست‌وزیر دیدار کرد تا حسن نیت و عدم دخالت در امور داخلی را نشان دهد و تلاش آمریکا برای فاصله‌اندازی بین ایران و دولت لبنان را خنثی کند.
سفر دوم ۵ مهر برای سالگرد شهادت سیدحسن نصرالله و هاشم صفی‌الدین بود که طی آن لاریجانی با شیخ نعیم قاسم دیدار کرد و گفت: «ایران برای حمایت از لبنان و مقاومت آن در همه سطوح آماده است.» پس از سفر افزود: «در سفرم به لبنان شاهد بودم که حزب‌الله به سرعت خود را بازسازی کرد و به مقاومت ادامه داد.»
در ۷ آبان عصبانیت نماینده آمریکا از عدم خلع سلاح حزب‌الله را اینگونه روایت کرد: «آقای باراک... گفت 60 روز بیشتر وقت ندارید و باید خلع سلاح لبنان... را انجام دهید؛ اما بعد فهمید این طور نمی‌شود، تهدید کرد که یا این حرف‌‌های ما را گوش می‌دهید یا... به اسرائیل می‌گوییم شما را بزند.» سفر به عربستان پس از حمله به قطر، پیام لزوم حفظ حزب‌الله برای منافع منطقه را رساند و فشار‌های سعودی کاهش یافت.
لاریجانی پس از سفر ریاض گفت: «دوستان عربستانی از قبل هم دید نسبتاً روشنی نسبت به این تحولات داشتند و الان خیلی واضح‌تر شده است. کشور‌های مختلف منطقه حس می‌کنند مسیری که ایران از قبل معتقد بود، مبنی بر اینکه یک عنصر ماجراجو در منطقه اجازه نمی‌دهد ثبات به وجود بیاید، حالا شکل عینی‌تری به خود گرفته است.» علاوه بر این اظهارات لاریجانی تاکنون مواضع محکمی در قبال رویکرد‌های کشور‌های منطقه داشته است. در ۲۲ شهریور در ایکس خطاب به دولت‌‌های منطقه نوشت: «تشکیل اجلاس کنفرانس اسلامی پر از سخنرانی و بدون نتیجه‌ عملی... مساوی است با سفارش تجاوز جدید... حداقل علیه دیوانگی این رژیم «ستاد عملیات مشترک» تشکیل دهید.»
لاریجانی دو سفر نیز به عراق داشت. لاریجانی در گفت‌وگویی درباره اولین سفرش به عراق به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی و اهداف آن گفت: «در مسائل امنیت ملی دو خط و دیدگاه مهم دنبال می‌شود؛ یک نظریه این است که آمریکا و اسرائیل امروز با صراحت می‌گویند که ما صلح را از راه قدرت می‌خواهیم. این یعنی یا باید تسلیم شویم یا باید بجنگیم و نتیجه این فکر به‌هم ریختن منطقه است.
نمونه عملی آن را هم در سوریه می‌بینیم. نظریه دوم این است که می‌خواهیم به امنیت پایدار با مشارکت کشور‌ها برسیم که در آن کشور‌ها همه قدرتمند باشند و این نظریه را ایران دنبال می‌کند... مثال این نظریه هم توافق امنیتی است که در همین سفر با عراق امضا کردیم.»
خروجی این سفر را می‌توانیم در سفر قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق به ایران مشاهده کنیم که پس از دیدار با لاریجانی در کنفرانس خبری تأکید کرد: «به هیچ وجه اجازه نخواهیم داد خاک و آسمان ایران و عراق تهدیدی علیه یکدیگر باشد. ما از رژیم صهیونیستی به شورای امنیت شکایت کردیم و آقای نخست‌وزیر در نشست اتحادیه عرب و در دیداری که با مقامات کشور‌های دیگر داشت تأکید کرد که هیچ‌کس حق استفاده از آسمان عراق برای حمله به ایران را ندارد.» دبیر شورای عالی امنیت ملی همچنین 24 مهر 1404 با هدف رساندن پیام رهبر انقلاب به رئیس‌جمهور روسیه به این کشور سفر کرد. با توجه به سابقه قرارداد‌‌های دفاعی ایران با روسیه و نیاز عملیاتی تهران به تقویت پوشش هوایی کشور طبعاً باید یکی از مهم‌ترین موضوعات این سفر را همکاری‌‌های نظامی دانست.
ایران پیش‌ازاین قرارداد خرید جنگنده‌‌های سوخو35 را با مسکو نهایی کرده بود. علاوه‌براین، موضوع سامانه‌های پدافند هوایی S-400 نیز در دستور کار دو کشور است؛ سامانه‌ای که قادر است تهدید‌‌های بالستیک را پوشش دهد و ضعف‌‌های سامانه‌‌های قبلی مانند S-300 را جبران کند. همچنین باتوجه‌به تماس نتانیاهو با پوتین و تلاش احتمالی برای محدودکردن روابط نظامی مسکو با تهران، سفر لاریجانی فرصتی در راستای تثبیت و تعمیق همکاری‌‌های دفاعی و رفع موانع احتمالی خارجی بود.

تلفیق تخصص و تجربه‌گرایی
در حوزه انتصابات نیز تا جایی که در اخبار و شواهد رسانه‌ای آمده، دبیر شورای عالی امنیت ملی عموماً افراد متخصصی را به کار گرفته است. مشهودترین نمونه علی باقری، معاون وزیر خارجه دولت رئیسی به‌عنوان معاونت بین‌الملل شعام انتخاب شد. باقری از دهه ۸۰ تاکنون که دوباره بر این صندلی نشسته، در جایگاه‌‌های مختلف تجربیات متعددی اندوخته است. او در دولت سیزدهم مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته‌ای بود. پس از سقوط بالگرد رئیس‌جمهور و در دوره فقدان رئیس‌جمهور و وزیر خارجه، او با حکم محمد مخبر سرپرست وزارت خارجه شد تا زمانی که دولت جدید بر سر کار آمد. در شهریور ۱۴۰۳ نیز علی باقری با حکم رهبر انقلاب به عضویت شورای راهبردی سیاست خارجی درآمد و مدتی هم دبیر این شورا شد.
در حوزه رسانه‌ای نیز ظهور و بروز برخی چهره‌‌های با تجربه نشان می‌دهد که لاریجانی درک خوبی از اهمیت رسانه در تأمین امنیت دارد و سعی کرده افراد کارآمدی را دور خودش جمع کند. مشابه این رویکرد در سایر معاونت‌‌های دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی اجرایی شده است.

نه به تقابل‌طلبان
عملکرد لاریجانی در سیاست داخلی نیز اهمیت داشت؛ از همان ابتدای انتصاب او به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، برخی جریان‌‌ها می‌کوشیدند او را به‌عنوان کاراکتری در مقابل پزشکیان تعریف کنند؛ اما خود لاریجانی و پزشکیان تاکنون چنین اجازه‌ای نداده‌اند؛ هرچند برخی جریان‌‌های سیاسی به شدت برای وقوع این تقابل تلاش می‌کنند.
کسانی که اصرار داشتند رئیس‌جمهور باید در اجلاس شرم‌الشیخ حاضر شود حتی اگر به قیمت تخریب وجهه ایران تمام گردد، از موضع لاریجانی در این باره دلخوشی ندارند. او اول آبان در مراسم بزرگداشت سردار همدانی در شهرک شهید محلاتی گفت: «درباره عدم حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ... سطح جلسه پایین بود و جای ایران انقلابی در آنجا نبود. حتی به گفته یکی از حاضران، جلسه شرم‌الشیخ یک «شوی ترامپی» بود و ترامپ با تأخیر از اسرائیل به شرم‌الشیخ آمد، تنها خودش سخن گفت، به هیچ‌کس اجازه حرف زدن نداد و حتی به رؤسای کشور‌های حاضر متلک انداخت؛ بنابراین آن نشست هیچ دستاوردی نداشت.»
لاریجانی در اظهار دیگری درباره پیشنهادش در زمان امضای توافق برجام در مورد سازوکار جایگزین اسنپ‌بک گفته بود: «پیشنهاد من در برجام این بود که برای حل اختلاف‌نظر‌ها، یک نماینده از ایران، یک نماینده از ۱+۵ و یک مرضی‌الطرفین تصمیم‌گیری کنند؛ برخی دوستان در ایران این را نپذیرفتند.» این سخنان نیز از سوی کسانی که هیچ انتقادی به متن برجام را برنمی‌تابند و منتقدان را مورد هجمه قرار می‌دهند قطعاً تحمل نمی‌شود.
لاریجانی در جدیدترین موضع‌گیری خود در مورد تخریب میز مذاکره توسط آمریکا در ۱۹ آبان در همایش «ما و غرب در آرا و اندیشه رهبر معظم انقلاب» مجدداً شروط غیر قابل قبول طرف غربی را ذکر کرد: «بحث درباره موشک‌‌های ایران... ابزاری برای «اعمال فشار» و «محدودسازی قدرت دفاعی کشور» است.
این موضوع به غرب چه ارتباطی دارد که درباره برد موشک‌‌های ایران نظر بدهد؟... مگر ایران در مذاکره نبود؟ پس چرا رئیس‌جمهور آمریکا در حین مذاکره به ایران حمله کرد؟» چنین اظهاراتی نیز از جانب جریانات داخلی که بدون توجه به مطالبات طرف غربی مدام با طلب مذاکره بی‌حاصل به دولت فشار می‌آوردند تحمل نمی‌شود. برخی جریانات سیاسی با عصبانیت از تبیین این رویکرد عقلانی توسط لاریجانی به دنبال این هستند که تصویر جعلی از تقابل او با دولت بسازند. تصویری که وجود خارجی ندارد؛ اما در محافل سیاسی برای بازنمایی آن سناریو رسانه‌ای طراحی می‌شود.

کاراکتر رسانه‌ای مطلوب
لاریجانی پیش از انتصاب به دبیری شورای عالی امنیت ملی، شاید تنها چهره سیاسی بود که توانست هم در روز‌های جنگ و هم در پس از آن در قاب تلویزیون قرار بگیرد و با درایت و پختگی با افکار عمومی سخن بگوید. او با همان ادبیاتی که مختص خودش است، نه روایتی شعاری که مبتنی بر آمار و ارقام و فکت، با مخاطبان سخن گفت. او بود که در گفت‌و‌گوی تلویزیونی برای نخستین بار اعلام کرد از آن «14 موشکی» که به سمت پایگاه آمریکایی العدید شلیک شده «۶ موشک» با موفقیت به این پایگاه اصابت کرده است.
لاریجانی برای تأکید بیشتر از تعبیر «محکم هم خورد» استفاده کرد. او مذاکره را «ظرفیتی برای فریبکاری» خواند و وضعیت جنگ 12روزه را اینگونه تبیین کرد: «روز شنبه آن‌‌ها جلوتر بودند. روز یکشنبه نتانیاهو گفت تغییر رژیم هدف ماست و همچنان از نظر نظامی ۶۰-۴۰ به نفع آن‌‌ها بود، گرچه شلیک‌‌های ما جدی‌تر شده بود. روز دوشنبه که روز چهارم جنگ بود، روز مهمی است چون هم نوع شلیک‌‌های ایران تغییر کرده بود، هم آن‌‌ها یک طراحی جدید کرده بودند برای تحول سیاسی مهم در ایران.» در میانه جنگ، یعنی روز ششم ورق برگشت. لاریجانی آن روز‌ها را اینچنین تصویر کرد: «روز ششم و هفتم جنگ، وقتی مراجع اطلاعیه دادند و مخصوصاً مرجع عالی‌قدر آیت‌الله سیستانی تهدید کرد که در صورت جسارت به رهبری، وضعیت منطقه تغییر می‌کند؛ آن‌‌ها و نتانیاهو فهمیدند حرف‌‌های گنده‌تر از دهانشان ‌زده‌اند.» در روز نهم، «واسطه‌‌ها» فعال شدند «چون فهمیدند اسرائیل گیر کرده و به دست و پا افتادند.» لاریجانی به نقل مرشایمر گفت: «اسرائیل در بد دردسری افتاده. حرف ترامپ از تسلیم بی‌قید و شرط ایران واقعاً خنده‌آور است... ایران به راستی در حال پیروزی است.» او تغییر صحنه را «تدبیر رهبر انقلاب» دانست که «می‌خواستند تهران را تخلیه کنند؛ اما خودشان روز‌‌های آخر اعتراف کردند تل‌آویو خالی از سکنه شده و در حال ذوب شدن است.»
لاریجانی در ادامه روایت از جنگ در ۲۶ مرداد پس از سفر به عراق از استیصال اسرائیل گفت: «دشمن تصور می‌کرد کشور‌های اسلامی... به سمت ایران نمی‌روند و ایران منزوی می‌شود، اما... پشت ایران آمدند... باران موشک‌‌های ایران... کاملاً آن‌ها را مستأصل کرده بود. یکی از مسئولان کشور‌های منطقه گفت، روز اول جنگ نتانیاهو... گفت کار ایران تمام شد، روز چهارم یا پنجم... گفت خیلی مشکل داریم.» لاریجانی در روایت دیگری در اول آبان درباره اصابت موشک‌‌ها گفت: «منابع... نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی، ۲۷۳ موشک از مجموع ۵۷۴ موشک ایرانی را رهگیری کرده است. این آمار نشان دهنده اصابت حدود ۳۰۰ موشک ایرانی است، همچنین ۴۵ موشک به نقاط حساس برخورد کرده است. دشمن می‌کوشد واقعیت کلی موفقیت عملیات موشکی را مخدوش کند.»

تعیین‌کننده در مهار تقابل سیاسی غرب
علی لاریجانی به‌عنوان مشاور رهبر انقلاب و دبیر شورای عالی امنیت ملی، در موضوع توافق قاهره، اسنپ‌بک و مذاکرات، حرف‌‌های خوبی زد و مستقیم با جامعه سخن گفت که این اقدام ظهور رسانه‌ای فردی او را برجسته کرد. او ۳۱ شهریور در گفت‌وگویی با پایگاه KHAMENEI.IR درباره تمدید مکانیسم ماشه گفت: «ایران قائل به این نیست؛ یعنی معتقد است که این هم یک ترتیب جدیدی می‌شود که هر‌از‌گاهی بیایند بگویند خب حالا شش ماه شد دفعه بعد یک سال... ما یک توافقی داشتیم که ظرف 10 سال این باید تمام می‌شد... ایران واقعاً قائل به این نیست.» در نهایت هم ایران زیر بار تمدید بدون حاصل نرفت تا فشار روانی تمدید نشود. در ۳ مهر او در گفت‌وگویی با بخش خبری 20:30 در مورد شروط غیر قابل قبول آمریکا برای شکل‌گیری میز مذاکرات گفت: «آمریکایی‌‌ها اصرار داشتند که اگر ما مذاکره کنیم حتماً باید درباره موشکی هم صحبت کنیم.» او از استقبال از مذاکره عادلانه گفت: «ما کلاً از اینکه مسئله از طریق مذاکره اما عادلانه و واقع بینانه باشد... استقبال کردیم... روس‌‌ها پیشنهادی برای عبور از مکانیسم ماشه دادند مبنی بر اینکه اسنپ‌بک شش ماه عقب بیفتدد و بعد از 6 ماه قابل استفاده نباشد.
ما این را قبول کردیم... گفتیم اگر مذاکراتی باشد با جمع ۱+۵ هم مانعی ندارد.» لاریجانی در ادامه درباره شروط آمریکا که آن را بی‌ربط و برهم زننده مذاکره می‌داند، گفت: «آن‌ها اصرار دارند که حتماً در مذاکره باید درباره موضوع موشکی صحبت کنیم... کسی هست... که بگوید ما برد موشک‌‌هایمان را به کمتر از ۵۰۰ کیلومتر می‌بریم؟... حتماً ایران در برابر این خواست‌‌ها ایستادگی می‌کند نه‌تنها ایستادگی می‌کند که به دهانشان هم می‌زند.» لاریجانی در مورد اثر بازگشت قطعنامه‌‌ها گفت: «اتفاقی از نظر نظامی نمی‌افتد... ۹۵ درصد تحریم‌‌هایی که احتمالاً با مکانیسم ماشه برگردد الان هم وجود دارد... موضوع افزایش قیمت دلار... موضوعی روانی است... عملیات نظامی در این قطعنامه‌‌ها مطرح نشده است.» لاریجانی در سخنرانی دیگری در ۷ آبان به اصحاب علوم انسانی در مورد شروط غیر قابل قبول طرف غربی می‌گوید: «الان می‌گویند غنی‌سازی نباید داشته باشید... این خواسته‌‌هایشان هم ته ندارد؛ بعد از غنی‌سازی می‌گویند، برد موشک‌تان را هم کم کنید... یک مقاومت ملی در برابر این خواسته‌‌ها نیاز است... مذاکره باید واقعی باشد.»
لاریجانی اول مهر در دیدار با اعضای اتاق بازرگانی موضع عقلانی ایران در قبال مذاکره را اینگونه تشریح کرد: «ایران همه راه‌‌های ممکن برای حل‌وفصل... را پیموده است؛ اما طرف‌‌های مقابل زیاده‌خواهی... کرده‌اند... فرانسه مدعی بود اگر با آژانس به ترتیبات خاصی برسید، ما تقاضای اسنپ‌بک را پس می‌گیریم.
این توافق انجام شد... با این حال، آنان به وعده‌ خود عمل نکردند... کاهش برد موشک‌‌ها به کمتر از ۵۰۰ کیلومتر! آیا چنین چیزی برای یک ایرانی قابل قبول است؟... اگر پیشنهادی معقول و منصفانه... ارائه شود، آن را می‌پذیریم؛ اما نسبت به منافع و امنیت ملی تعصب داریم.» او همچنین پس از این همایش طی مطلبی در پلتفرم ایکس این موضع عقلانی را اینگونه ادامه داد: «پیامی به آمریکا داده نشده است، اما واضح است که ایرانی‌‌ها همواره در پی لغو تحریم‌‌ها هستند... تمامی اهداف دولت و دیپلماسی بر لغو تحریم‌‌ها متمرکز است.» لاریجانی جزء مقامات ایرانی است که واکنش‌های محکمی نیز خطاب به مدیرکل آژانس نشان داده و در فضایی که با قانون مجلس ورود بازرسان آژانس به ایران منوط به مجوز شورای عالی امنیت ملی شده است این مواضع محکم کار را تا حد زیادی برای آژانس و مدیرکل آن که سودای دبیرکلی سازمان ملل را هم دارد، سخت می‌کند.
او در 21 شهریور در گفت‌وگو با دفتر حفظ و نشر رهبری به مواضع خصمانه آژانس اینگونه پرداخت: «هیچ‌وقت آژانس... در چنین وضعیت مخرب و ضعیفی نبوده است... مدیریت کنونی گویا چک سفید به آمریکا... داده... در برابر بمباران مراکز هسته‌ای ما نیز سکوت کرده... این واقعاً نهایت فضاحت است... شخصی با چنین عملکردی اصلاً در حد و اندازه مدیرکلی آژانس نیست.»