بهشتی پور در گفتگو با رصد به رفتارهای دوپهلوی آژانس بین‌المللی انرژی هسته ای اشاره کرد/ توافق هسته ای بهانه جویی های «آمانو» را حل می کند / آژانس تحت فشار سیاسی قرار دارد

رصد/ يادداشت پيش رو در پايگاه تحليلي«رصد» منتشر شده وانتشار آن در آخرين خبر الزاما به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي (IAEA) يک سازمان بين‌المللي است که در سال ۱۹۵۷ براي ترويج استفاده صلح‌آميز و جلوگيري از استفاده نظامي از انرژي هسته‌اي تأسيس شد. اخيرا يوکيا آمانو، مدير کل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بار ديگر اعلام کرده نمي‌تواند تاييد کند که فعاليت هاي اتمي ايران تماماً صلح‌آميز است، اظهار نظرهاي ضد و نقيض آژانس در برهه هاي مختلف مذاکرات با چههدفي عنوان مي شود؟ مواضع دوپهلوي آژانس را در گفتگو با حسن بهشتي پور کارشناس روابط خارجي بررسي کرده ايم. آمانو و به طور کلي کارشناسان آژانس بين المللي انرژي هسته اي چه نقشي در مسايل هسته اي و توسعه آن در دنيا دارند و چقدر در معادلات فني تاثيرگذارند؟ آژانس بين المللي انرژي هسته اي در سال ۱۹۵۷ تاسيس شده و از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل متحد ۱۶۰ کشور عضو اين آژانس بين المللي هستند. جالب است بدانيد اين آژانس بين المللي انرژي هسته اي زير نظر سازمان ملل نيست. آژانس انرژي هسته اي نهاد مستقلي است و ارتباط تنگاتنگي هم با سازمان ملل متحد دارد. در اين بين بايد گفت که آژانس بين المللي انرژي هسته اي توسط مدير کل آن که توسط اعضا و حق عضويت اعضاي آژانس بين المللي انرژي هسته اي انتخاب مي شود، اداره مي گردد. در اين حال يک پل ارتباطي هم با شوراي امنيت سازمان ملل متحد و ارتباط تنگاتنگي در مورد عدم اشاعه هسته اي دارد. در اين سازمان ده ها دانشمند هسته اي کار مي کنند و صدها حقوقدان بين المللي با آن همکار هستند. در مورد ايران نيز برخي اتهام ها به اين سازمان زده شده است. اما واقعيت اين است که همه اين اتهام ها هر چند وجود دارد، اما اين سازمان هم داراي اعتباري است. چرا که تنها نهاد بين المللي است که از نظر حقوقي و فني مي تواند بر روي فعاليت هاي هسته اي کشورها نظارت کند. معاهدات آژانس بين المللي انرژي هسته اي مثل ان پي تي ضمانت هاي اجرايي لازم را يافته است؟ در اين بين مهمترين پيمان امنيتي دنيا که پيمان ان پي تي محسوب مي شود به وسيله ۱۹۰ کشور عضو تاييد شده است در حالي که اعضاي آژانس بين المللي انرژي هسته اي ۱۶۰ کشور هستند. اين به معني آن است که برخي از اعضاي سازمان ملل که عضو آژانس بين المللي انرژي هسته اي نيستند، خود را متعهد به اجراي ان پي تي ديده اند. اين اظهارات دو پهلوي آژانس عملا نوعي زمينه براي بهانه جويي هاي غربي ها و آمريکايي فراهم مي کند و تا حدي نفس بي طرفي آژانس را زير سوال مي برد مهمترين اختلاف هاي آژانس با ايران چيست؟ در واقع آژانس بين المللي انرژي هسته اي کلا دو وظيفه داشته است. نخست اينکه در مورد فعاليت هاي هسته اي ايران راستي آزمايي کند. يعني در يک سال گذشته به اين امر اشاره کند که آيا ايران توافق ژنو را اجرا کرده است يا نه؟ در اين حوزه آژانس بين المللي انرژي هسته اي با ايران اختلاف نظري نداشته است و مرتبا تاييد کرده است که ايران مر توافق ژنو را مو به مو اجرا کرده است. اين موضع را هم آمانو در ۱۰ گزارش خود ذکر کرده است. يعني در بخش راستي آزمايي در چارچوب ژنو ما مشکلي با آژانس بين المللي انرژي هسته اي نداشته ايم. نکته دوم در بخش ۲۱ تاسيسات هسته اي شناخته شده داريم که آژانس بين المللي انرژي هسته اي مرتبا به آن سرکشي مي کند. اما گزارش هايي که آژانس داده شده است هيچ نقطه منفي وجود نداشته است و براين اشاره شده است که تمام موارد اجرا شده اشت. با اين حال در جاهايي که ما با آژانس اختلاف داريم مربوط به گزراش هايي است که سازمان هاي اطلاعاتي و امنيت ۱۰ کشور در اختيار آژانس قرار داده اند و هر کدام به تناسب خود در زمينه اي مختلف است. در اين حال اين گزارش ها که تحت عنوان مطالعات ادعايي يا اتهامات از سال ۲۰۰۹ مرتبا مطرح بوده است در دوسال اخير بيشتر مورد توجه قرار گرفته و تلاش شده است اين امر به عنوان اهرم فشاري مطرح شود. در اين حال ايران در سال ۲۰۰۷ يک بار به اين موضوع جواب داده است اما باز هم آن ها به ابعاد مختلف موضوع اشاره مي کنند. چرا آژانس بين المللي انرژي اتمي حرف هاي دوپهلو مي زند و يا اصولا در پازل طرف هاي غربي بازي مي کند؟ از آبان ۹۲ طي توافقي که با ما انجام شد و مي توان به آن مداليته دوم گفت؛ ايران به اين شش سوال جواب داد. در اين بين از مجموع سوال هاي ۱۶ گانه آژانس در مورد ايران هنوز در مورد دو سوال به تفاهم نرسيده ايم. نخست در مورد چاشني هاي انفجار از راه دور است که ايران تاکيد دارد از آن ها براي صنايع نفت و گاز خود بهره مي برد، اما آژانس باز سوال هاي جديد مطرح کرده است که ايران در حال بررسي پاسخ است. جدا از اين نيز چالشي در مورد بحث تحقيقاتي وجود دارد. يعني ايران مقالاتي در مورد فيزيک نوتروني نوشته است که اين مقالات به گفته دکتر صالحي توسط شهيد شهرياري نوشته و در نشريات غربي هم منتشر شده است، اما چيز خاصي را ارائه نمي دهد. يعني نظام اگر قصد مخفي کاري داشت، اين مقالات را در منابع غربي نشر نمي کرد. در اين بين آژانس به اين امر هم اشکال دارد و جزو سوال هايي است که آژانس از پاسخ آن قانع نشده است. لذا اگر گفته مي شود آژانس بين المللي انرژي هسته اي دو پهلو کارمي کند اين است که چيزهايي که از نگاه ايران منطقي است و پاسخ داده شده از نظر آژانس بين المللي انرژي هسته اي اينگونه نيست و مرتب سوال هايي در مورد آن مطرح مي شود. در اين بين اين دو پهلو کارکردن آژانس عملا نوعي زمينه براي بهانه جويي هاي غربي ها و آمريکايي فراهم مي کند و اين امر هم به نوعي و تا حدي نفس بي طرفي آژانس را زير سوال مي برد و اقدامات آن را سياسي نشان مي دهد. ابهامات آژانس بين المللي انرژي هسته اي چقدر سياسي بازي است و چقدر فني؟ آن ها به اين امر اشاره مي کنند که مواردي که آن ها مورد اشاره قرارمي دهند فني وانمود مي شود. مثلا ايران دست به يک انفجار هسته اي آزمايشگاهي در مريوان زده است. در اين حال ايران اعلام کرده است بازديد کنيد اما آن ها براي بازديد يک سري شرايط قرار مي دهند. در حالي که ايران معتقد است وقتي از جايي بازديد مي شود يک بار براي هميشه بايد موضوع بسته شود، اما آن ها به باز نگه داشتن مساله تاکيد دارند. (مانند پارچين؛ دو بار از اين محل بازديد شده است و هر دو بارهم اعلام کرده اند که نقطه منفي اي وجود ندارد) اما اکنون ايران مي گويد اين منطقه، نظامي و غير هسته اي است و آن ها نمي توانند مرتبا از آن بازديد کنند. نيت آژانس بين المللي انرژي هسته اي از بازي يکطرفه بر ضد ايران چيست؟ برداشت من اين است که آژانس بين المللي انرژي هسته اي اظهارات خود را منطقي جلوه مي دهد ولي طرف ايراني مي گويد ما جايي براي مخفي کردن نداريم و اگر فعاليت هسته اي کنيم حتما به اطلاع آژانس رسانده ايم. زماني اين امر اطمينان بخش است که پروتکل الحاقي اجرا گردد. در اين ميان قضاوت در اين زمينه مشکل است و ما هم به راحتي مي توانيم آژانس را به سياسي کاري متهم کنيم (تحت تاثير بازيگران غربي) اما در مقابل هم بايد اقداماتي هم انجام دهيم که بهانه اي در دست آژانس بين المللي انرژي هسته اي نباشد. آينده رويکرد آژانس بين المللي انرژي هسته اي در مورد ايران چيست؟ به نظر مي رسد در دور جديد مذکرات بين ايران و آژانس اين مسايل حل شود. برخي معتقدند که اگر ايران به توافق نهايي با ۱+۵ برسد، در واقع انگيزه هاي سياسي از آژانس گرفته مي شود. اين فشار کنوني که بر روي آژانس از سوي اسرائيل، آمريکا و ساير کشورها وجود دارد برداشته مي شود و شاهد اين بهانه گيري ها نخواهيم بود. در اين بين بايد ديد آيا راهکار حل مشکل توافق با ۱+۵ و حل مساله سياسي است يا اينکه بايد نخست مسائل خود را با آژانس حل کنيم و بهانه سياسي را از دست آن ها بگيريم؟ با اين حال اگر ما بتوانيم به توافق هسته اي با ۱+۵ برسيم اختلافات با آژانس بين المللي انرژي هسته اي به سرعت حل خواهد شد. چرا که ما در مورد مسائل حقوقي و فني با آژانس بين المللي انرژي هسته اي به راحتي مي توانيم به تفاهم برسيم. اگر به اين امر برسيم آژانس بين المللي انرژي هسته اي کوتاه خواهد آمد و موضوع حل و فصل خواهد شد.