برآورد وضعیت شیعیان در پاکستان؛ دومین کشور شیعه جهان قربانی وحشیگری وهابیت

فرهنگ نيوز/ متن پيش رو در فرهنگ نيوز منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. شيعيان پاکستان را مي توان مظلوم ترين قشر شيعه در جهان دانست که روزانه در سايه مرگ به واسطه جليقه هاي انتحاري تکفيري ها زيست مي نمايند. صحبت از شيعيان و مراکز تجمع آن ها در جهان همواره افکار عمومي بين المللي را به سوي شيعيان ايران، عراق، جنوب لبنان، بحرين و... سوق مي دهد، اين در حالي است که کشور پاکستان با دارا بودن 36 ميليون شيعه يکي از بزرگترين مراکز جهان تشيع محسوب مي شود. کشور پاکستان با جمعيتي بالغ بر 180 ميليون نفر در جنوب آسيا واقع شده است. اخبار منتشر شده ناشي از تحولات اين کشور نظير مبارزه ارتش با گروه هاي افراطي، تنش نظامي اسلام آباد با دهلي نو، دارا با مقاديري از تسليحات اتمي و... همواره مورد توجه رسانه هاي بين المللي قرار گرفته است، اين در حالي است که کمتر توجهي به فشارهاي تحميل شده و کشتارهاي پياپي شيعيان اين کشور منعکس مي شود. حضور فعال گروه هاي تروريستي نظير القاعده و شعب آن و جريان هاي تکفيري مانند لشکر طيبه، تحريک طالبان پاکستان، لشکر جنگوي، سپاه صحابه، شبکه حقاني و... پاکستان را به مامن امني براي گروه هاي سلفي تبديل نموده تا جايي که بسياري از تحليلگران جهان از اين کشور به عنوان بزرگترين صادر کننده تروريسم و خطرناک ترين مکان جهان نام مي برند. اسامه بن لادن رهبر پيشين القاعده، ايمن الظواهري رهبر کنوني پاکستان، ملاعمر رهبر طالبان افغانستان، حکيم الله محسود رهبر پيشين طالبان پاکستان و ساير رهبران اين گروه، جلال الدين حقاني رهبر شبکه حقاني، گلبدين حکمتيار و... همگي در پاکستان حضور داشته و به فعاليت مي پردازند. حضور جريان هاي افراطي و پايگاه مستحکم آن ها در پاکستان تا جايي است که شماري از توده هاي مردمي اين کشور نيز بدلايل مختلف نظير بيسوادي و فقر بالا به حمايت از آن ها مي پردازند و عرصه را بيش از هر زماني بر شيعيان اين کشور تنگ نموده است. ترويج افکار وهابي در پاکستان که حمايت مالي و معنوي عربستان سعودي را پشت سر خويش احساس مي نمايند فضاي ضد شيعي گسترده اي را در اين کشور ايجاد نموده تا جايي که کمتر زماني است که اخبار حاصل از انفجارهاي متعدد اعم از مين گذاري، انتحاري، خمپاره اي و اعدام هاي شيعيان در سطح جامعه پاکستان منعکس نگردد. از اين رو بر آن شديم در اين نوشتار به بررسي موقعيت و جايگاه شيعيان در کشور پاکستان بپردازيم. پاکستان بر اساس برآورد سال ۲۰۱۲ با بيش از ۱۸۰ ميليون نفر جمعيت ششمين کشور پرجمعيت دنياست. بنا بر آمار منتشر شده از سوي سازمان سيا، شيعيان 20 درصد از جامعه پاکستان را تشکيل مي دهند که پس از ايران بيشترين جمعيت شيعه را در خود جاي داده است. نوع حکومت اين کشور جمهوري پارلماني فدرال است و از ۴ ايالت و چهار قلمرو فدرالي تشکيل مي‌شود. پاکستان هم از نظر زباني و قومي و هم از نظر جغرافيايي کشور متنوع است. اردو و انگليسي زبان‌هاي رسمي اين کشور، اسلام آباد پايتخت و کراچي بزرگترين شهر پاکستان است. مسلمانان سني اکثريت جمعيت اين کشور را تشکيل مي دهند که عمدتا حنفي مذهبند. با اين حال شماري از سني مذهب هاي اين کشورمتعلق به گروه اهل حديث اهستند که گروهي به شدت سنتي و محافظه کار، شبيه گروه اخباري در ميان شيعيان مي باشند که روابط نزديکي با وهابيان عربستان دارند. عربستان سعودي بسان پدرخوانده جريان هاي تکفيري نقش بسزايي در رشد تروريست هاي سلفي در پاکستان داشته است. نواز شريف نخست وزير پاکستان (راست) در کنار ملک سلمان بن عبدالعزيز پادشاه سعودي. پس از اهل سنت، دومين گروه مذهبي عمده در جامعه پاکستان را شيعيان تشکيل مي دهند. شيعيان پاکستان به دو گروه دوازده امامي و اسماعيليه تقسيم مي شوند که اکثريت قاطع شيعيان جزو گروه اول هست. بر اساس برخي شواهد تاريخي، تشيع در نيمه اول قرن يکم هجري به سرزمين شبه قاره هند راه پيدا کرده است. به طوري که در دوران حکومت حضرت علي عليه السلام نيروهاي عرب که از مرزهاي سند عبور کرده بودند موجب شده بود بخشي از مردم «جات» ارادتي عميق به حضرت پيدا کنند. در طول قرن هاي سپري شده شيعيان پاکستان همواره زندگي مسالمت آميزي را در کنار اهل سنت اين کشور تجربه کرده اند. با آغاز تنش هاي فرقه اي نشات گرفته از سوي جريان هاي وهابي روابط ميان طرفين بيش از پيش متشنج شده و شيعيان به دليل جمعيت کمتر و موقعيت اجتماعي ضعيف تر در سطح جامعه دائما مورد فشار و تهديد افراطيون قرار گرفته اند، فشارهايي که مختص شيعيان نبوده و مسيحيان پاکستان را نيز بارها هدف قرار داده است تا جايي که در طول سال هاي اخير بارها کليساهاي مسيحيان اين کشور هدف حملات انتحاري تروريست هاي تکفيري قرار گرفته است. بر خلاف بسياري از کشورهاي اسلامي که شيعيان در آن ها از نوعي تمرکز جغرافيايي برخوردارند، در پاکستان چنين چيزي به چشم نمي خورد. شيعيان اين کشور در تمام شهرها و شهرستان ها پراکنده اند و اين پراکندگي در سطح روستاها نيز به چشم مي خورد. مهم ترين شهرهايي که شيعيان در آن ها سکونت دارند، عبارتند از: کراچي، لاهور، کشمير، ملتان، راولپندي، اسلام آباد، جنگ، سيالکوت، حيدرآباد، پيشاور، پاراچنار، کوهات، اسکردو و کويته. بخش زيادي از شيعيان پاکستان به ويژه در کشمير اصالتي ايراني داشته و يا از ايران بدان جا مهاجرت نموده اند. اسامي هم چون همداني، سمناني، کاشاني، کرماني، گيلاني، مازندراني، شيرازي، اصفهاني، قزويني و اراکي از اسامي مشهور در کشمير مي‌باشد که حاکي از پناه آوردن شيعيان عمدتا ايراني به کشمير است. اعتقاد و توجه به امام زمان در ميان شيعيان کشمير بسيار قوي است. دعاي ندبه و جشن‌هاي نيمه شعبان به شدت رواج دارد. همچنين صدقه‌اي ويژه با عنوان «امام ضامن» به امام شان هديه مي‌کنند، به اين صورت که هنگام عزيمت به سفر، مبلغي را به عنوان هديه به امام بر بازوي خود مي‌بندند و پس از بازگشت، آن را به نيت امام زمان (صلوات الله عليه) صدقه مي‌دهند پنجاب پر جمعيت ترين ايالت اين کشور، بيشترين جمعيت شيعه را در خود جاي داده است. در لاهور، مرکز پنجاب، قريب نيم ميليون شيعه در سال هاي آخر دهه 60 شمسي زندگي مي کردند که امروز با توجه به رشد زاد و ولد در آن کشور و همچنين مهاجرت روستاييان به آنجا، ممکن است اين تعداد به دو برابر افزايش يافته باشد. کشتار پي در پي شيعيان نگراني فزاينده مجامع حقوق بشري را در پي داشته است. در تصوير فوق شيعيان هزاره در کويته در اعتراض به کشتار متعدد هم کيشان شان از دفن شهدا پرهيز کرده اند. در کراچي مرکز ايالت سند نيز جمعيت زيادي از شيعيان زندگي مي کنند. پس از تقسيم شبه قاره هند، تعداد زيادي از شيعيان هند به اين شهر مهاجرت کردند که امروز به نام «خوجه ها» از آنها ياد مي شوند. شهر مهم ديگري که تعداد قابل توجهي جمعيت شيعه را در خود جاي داده، شهر «کويته»، مرکز ايالت بلوچستان است. شيعيان اين شهر عمدتا در جنوب شهر (علمدار رود و مري آباد) و شمال غرب آن (بروري و کراني) تمرکز يافته اند. آنها از لحاظ قومي، به قوميت هاي هزاره، قندهاري، پنجابي، گلگتي، بلتي و تبتي تقسيم مي شوند، اما اکثريت عمده آنها را مردم هزاره تشکيل مي دهند. هزاره ها به زبان فارسي تکلم مي کنند و از نظر فرهنگي و آداب و رسوم اجتماعي، تفاوت هاي محسوسي با ديگر اقوام دارند. آنان نسبت به باورهاي مذهبي، سنت هاي اجتماعي خود و حجاب زنان حساسيت فوق العاده اي نشان مي دهند. مراسم ديني، بويژه ايام محرم و صفر، با جوش و حرارت زايد الوصفي از سوي آنان برگزار مي شود. کويته نزديک مرزهاي افغانستان است. جايي که شبه نظاميان طالبان در آنجا نفوذ دارند. درعين حال اين منطقه تحت نفوذ شورشيان بلوچستان است که از سال ها پيش براي خودمختاري مي جنگند. از آن گذشته اين منطقه داراي بزرگ ترين معادن پاکستان است. دولت به دليل ناتواني در متوقف کردن اين خشونت ها به شدت در معرض انتقاد قرار دارد. شمار کثيري از پاکستاني ها دولت را متهم به مساحمه با افراطي مي نمايند و بر اين باورند ارتش در برابر تکفيري ها ناتوان بوده و گاها حتي با آن ها همراهي مي نمايد. در آخرين نقطه هاي شمال شرقي پاکستان، سرزمين کوهستاني گلگت و بتستان واقع شده که دست کم از قرن هشتم هجري به اين طرف، مسکن ثابت شيعيان بوده است. گسترش شيعه به اين ناحيه دور دست کوهستاني، به داستان مهاجرت ميرسيد علي همداني (۷۸۶ ـ ۷۱۴ هـ) با جمعي از يارانش از ايران در دوران سلطه تيمور لنگ برمي گردد. در ايالت سرحد نيز شيعيان حضور چشمگيري دارند. گرچه در خود شهر پيشاور، مرکز اين ايالت، تعداد شيعيان چندان چشمگير نيست، اما در برخي مناطق ديگر اين ايالت، بويژه پاراچنار و کوهات، شيعيان حضور نسبتا وسيعي دارند. در پاراچنار، نزديک به نيمي از جمعيت شهر را شيعيان تشکيل مي دهند.(۱۸) رهبر پيشين شيعيان پاکستان شهيد عارف حسين حسيني نيز از همين ناحيه بود. جامعه پاکستان به دليل نظام نسبتا باز سياسي و با وجود محدوديت هاي متعدد، در رده هاي مياني حکومت و مشاغل کشور به ايفاي نقش مي پردازند. بر خلاف سال هاي اخير که عرصه بر شيعيان بيش از پيش تنگ شده است، آن ها در گذشته اي نه چندان دور فعالانه تر در اجتماع حضور مي يافتند و نقش بسزايي در جامعه ايفا مي نمودند. بنابر شواهد تاريخي شمار کثيري از مقامات بالاي پاکستان در سه دهه ابتدايي استقلال اين کشور از هند را شيعيان تشکيل مي دادند. محمد علي جناح رهبر استقلال پاکستان يک شيعه بوده است. اوج فعاليت تشکيلاتي شيعيان به سال هاي پاياني دهه هفتاد باز مي گردد که متاثر از وقوع انقلاب اسلامي در ايران است. در سال 1979 نهضت اجراي فقه جعفري توسط جعفر حسين روحاني پايه گذاري شد. تا پيش از تاسيس اين جريان شيعيان عموما در احزاب کلان کشور همچون حزب مردم و مسلم ليگ عضويت داشتند. در سال 1984 شهيد عارف حسين حسيني رهبري حزب را بر عهده گرفت و روند مشارکت فعال تر شيعيان در سياست را تسريع بخشيد. او در کنگره حزبي سال 1987 در لاهور، با ايجاد اصلاحات جدي در «نهضت اجراي فقه جعفريه» آن را به سطح يک حزب رسمي سياسي ارتقا داد اما شهيد حسيني در پنجم اوت 1988 بر اثر يک اقدام تروريستي در پيشاور به شهادت رسيد و پس از او حجه الاسلام والمسلمين ساجد علي نقوي معاون اول او به جانشيني او تعيين گرديد. در دوران رهبري ساجد علي نقوي، فعاليت «تحريک جعفريه»در صحنه سياسي همچنان ادامه پيدا کرد. شيعيان تحت رهبري «تحريک» در انتخابات حضور پيدا مي کنند و به کانديداهاي حزب راي مي دهند، «تحريک» تاکنون در صحنه مبارزات انتخاباتي چندان موفق نبوده، ولي ائتلاف آن با احزاب سياسي و يا اسلامي ديگر توانسته است دست کم آن را از انزوا و مرگ سياسي نجات دهد. گروههاي شيعه ديگري همچون احزاب دانشجويي و فدراسيون شيعه مذهبان، حزب دانشجويان اماميه، امياميه ميشن، گروه اماميه اثنا عشر، هيات علماي اماميه، مکتب انقلاب فکراسلامي و همچنين شيعيان هزاره نيز شيعه کنفرانس را راه‌اندازي کردند. با اين حال و با گذر زمان و تشديد فعاليت هاي گروه هاي سلفي از ميزان مشارکت و فعاليت گروه هاي شيعه در سطح کشور کاسته شده است.