نماد آخرین خبر

سفرهای منطقه ای ظریف نشانه چیست؟

منبع
خبرآنلاين
بروزرسانی
سفرهای منطقه ای ظریف نشانه چیست؟
خبرآنلاين/ متن پيش رو در خبرآنلاين منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست.
ظريف طرحي چند مرحله اي را در پيش گرفته که به تدريج تکه هاي پازلش در کنار هم قرار مي گيرند. ايده اي که در نهايت عربستان را به پذيرش نظم جديد منطقه اي وا مي دارد. جواد ظريف در دو هفته گذشته به کشورهاي قطر، کويت، سوريه، لبنان، عراق، هند و پاکستان سفر کرده است. سفرهايي که واکنش هاي فراواني هم در محافل تحليل جهان با خود به همراه داشته. رصد اظهار نظر مقاماتي که با ظريف ديدار و گفتگو داشتند نشان مي دهد کشورهاي ميزبان به بهبود روابط و افزايش سطح مناسبات با ايران علاقه دارند. اين در شرايطي است که تا همين چندي پيش به مدد سياست هاي بعضا خودخواسته دولت هاي پيشين و همچنين رويه هاي بين المللي تهران به کنشگر منزوي منطقه بدل شده بود. ظريف اما در سفرهاي منطقه اي خود و همچنين گفتگويش با يک ماهنامه داخلي از طرحي تازه پرده برداري کرده است. طرحي که ابتدا در مقاله او در روزنامه السفير لبنان مورد توجه قرار گرفته بود. وزير خارجه کشورمان در آن يادداشت به موضوع احداث و تشکيل يک مجتمع امنيتي منطقه اي براي مقابله با تهديدات و خطرهاي بالقوه براي کشورهاي خاورميانه سخن گفته بود. ايده اي که هرچند تازه نيست و جمهوري اسلامي ايران از ابتداي پيروزي تاسيس بر لزوم پيگيري و حل و فصل مسائل و مشکلات منطقه اي توسط خود بازيگران و عدم دخالت قدرت هاي جهاني تاکيد کرده بود اما ساز و کاري که ظريف به آنها اشاره مي کند نو و تازه است. ضمن اينکه پايش صحبت هاي وزير خارجه کشورمان در گفتگو با ماهنامه ديپلمات و همچنين ديدارها با همتايان منطقه اي اش نشان مي دهد او به ساماني منظم براي اين انديشه دست يافته است و خواهان اجرايي شدن آن است. چرا عربستان با ايران مشکل دارد؟ کشورهاي عربي منطقه خاورميانه از همان ابتداي تاسيس جمهوري اسلامي ايران با شنيدن ايده صدور انقلاب اسلامي گارد محکمي در قبال تهران در پيش گرفتند و از قدرت گرفتن حکومت نوپا هراسان شدند. همين نگراني سبب شد تا برادران عربي تقريبا به صورت تمام قد در کنار صدام حسين قرار بگيرند تا نطفه بازيگر جديد منطقه اي را در همان ابتدا خفه کنند. هرچند آن آروزي عربي هرگز محقق نشد و برخي از بازيگران حاشيه خليج فارس و خاورميانه به مرور زمان سطح مناسبات خود با تهران را بهبود هم بخشيدند اما برادر بزرگ اعراب هرگز نارضايتي خود را از افزايش عمق راهبردي ايران مخفي نکرد. به بيان دکتر محمد کاظم سجادپور اشتباهات ديگران در سه دهه اخير و بازي خوب ايران در همين معادلات سبب افزايش نقش بازيگري ايران در مناقشات منطقه اي و کاهش نقش آفريني رقباي جمهوري اسلامي در همين منازعات شده است. اتفاقي که بديهي است به مزاق عربستان و ديگران خوش نيامده. بر همين مبنا سعودي تلاش کرد ضمن ابراز نارضايتي اقدامات عملي هم براي ضربه زدن به عمق راهبردي تهران در پيش گيرد. رشد و پيشرفت جريان هاي سلفي و تکفيري در سوريه، عراق که در نهايت به پر و بال گرتفن داعش هم منتهي شد، حمايت از معارضين و راديکال هاي مخالف حکومت اسد و همچنين ياري رساني به جريان ۱۴ آوريل سعد حريري در لبنان و در نهايت حمله نظامي به يمن براي نابود کردن حوثي ها از آن جمله ارزيابي مي شود. اما به باور ناظران بي طرف اين اقدامات سعودي نه تنها سودي براي اين کشور به همراه نداشته که رياض را در مشکلات بيشتري هم وارد کرده است. بي نتيجه بودن تلاش هاي انفرادي عربستان حتي سبب شد اين کشور دست ياري به سوي اسرائيل دراز کند. رژيمي که تحت هر متخصات سياسي دشمن شماره يک جمهوري اسلامي ايران تلقي مي شود. در چنين شرايطي البته ايران راه درست را انتخاب و از دامن زدن به تنش ها با عربستان خودداري کرد. در شرايطي که اسرائيل خواسته قوي داشت که ايران را در اين دام فرو آورد و تهران و رياض را به درگيري مستقيم نظامي بکشاند هوشمندي وزارت خارجه و مجموعه دولت يازدهم سبب شد تا ايران با متانت و درايت از فرو غلطيدن در اين دام بگريزد. خواسته عربستان چيست؟ عربستان که از تغييرات رخ داده در سطح منطقه ناراضي است و مي بيند حوزه هاي نفوذ ديروزش به جولانگاه امروز جمهوري اسلامي ايران بدل شده خواسته مشخصي دارد. رياض از تهران مي خواهد از سوريه، لبنان، عراق و حتي يمن خارج شود و سپس مسير گفتگو را آغاز نمايد. خواسته اي که بديهي است از سوي ايران مورد پذيرش واقع نمي شود. حال چاره کار چيست؟ آيا بايد بر تنش ها شدت بخشيد؟ قطعا پاسخ سوال منفي است. چرا که در حال حاضر شرايط کاملا به سود ايران در منطقه خاورميانه در حال رقم خوردن است. سوريه اي که دو سال پيش همه جهان متفق القول از اجتناب ناپذير بودن رفتن اسد سخن مي گفتند و سايه جنگ بر ابرهاي دمشق سنگيني مي کرد امروز به آرامشي نسبي رسيده است. دستکم کار به جايي رسيده که وزير خارجه آمريکا سخن ۳ سال پيش مقامات ايراني را تکرار مي کند. «سوريه راه حل نظامي ندارد» عراقي و لبنان هم وضعيت مشابهي دارند و معادلات داخلي اين کشورها کاملا به سود ايران در حال پيگيري است. در نتيجه در شرايط فعلي ايران به بازيگر محافظه کاري که به حفظ وضع موجود تمايل دارد تبديل مي شود و عربستان که به صورت کلاسيک کنشگر محافظه کار تحولات منطقه اي بوده به عنصر تجديد نظر طلب بدل مي شود. در نتيجه ايران حتما بايد وارد چالش جدي با سعودي نشود و تلاش کند شرايط کنوني تثبيت شود. اما سوال اينجاست اين شرايط فعلي با دست روي دست گذاشتن و سخن گفتن از بهبود روابط ميان کشورهاي برادر و مسلمان منطقه حفظ خواهد شد. بديهي است که خير. راه اين تثبيت را بايد در جيب جواد ظريف جست. طرح کاراي ظريف حالا و پس از پايان موفقيت آميز مذاکرات هسته اي ظريف بار ديگر گام اول را برداشت تا به عربستان کيش دهد پيش از اينکه کيش شود. ظريف با سفر به کشورهاي منطقه و ديدار و گفتگو با بازيگران متعدد خاورميانه و شبه قاره و تلاش ويژه اي براي ترسيم ابعاد طرح مجتمع امنيتي خود انجام داد. اتفاقي که عربستان سعودي را در موضع ضعف قرار مي دهد. او با اينکه مي داند اين ايده محقق نمي شود اما در ديدارهاي خود از لزوم توجه به چنين طرحي سخن مي گويد و عزم ايران را از تشکيل مجتمعي منطقه اي که امنيت خاورميانه را تامين کند جزم مي خواند. نتيجه اين تلاش ها چيست؟ آيا مجتمع امنيتي شکل مي گيرد؟ بديهي است که بدون عربستان چنين طرحي پيش نخواهد رفت. پس سود آن چيست؟ اولا ايران به عنوان بازيگر فعال منطقه که خواهان صلح و حفظ ثبات منطقه و البته حمايت از امنيت همسايگانش است معرفي مي شود. دوما عربستان به عنوان کنشگر ناراضي که تن به ساز و کار ثبات بخشي منطقه اي نمي دهد شناخته مي شود. در نتيجه ظريف با محاسباتي دقيق وارد اين بازي دو سر برد براي ايران شده است. ايران نيک مي داند که حل و فصل مناقشات منطقه اي با يکسويه نگري ميسر نخواهد شد و حضور و فعاليت عربستان سعودي به ويژه براي معادلات خليج فارس ضروري به نظر مي رسد. در عين حال ايران بارها تاکيد کرده که امنيت همسايگانش امنيت خودش است و هرگز نمي خواهد عربستان سعودي را تهديد امنيتي کند. اما چه مي توان کرد که رياض بازيگري هويت انديش است و از آن منظر هر نوع پيشروي ايدئولوژي شيعه جمهوري اسلامي در کشورهاي منطقه را تهديدي رسمي براي ايده و انديشه سلفي و وهابي خود مي خواند. اما پيگيري مداوم و تدريجي سياست فعلي ايران (يعني پايمردي بر داشته ها و انديشه ها) و همچنين تلاش هاي پررنگ و حضور فعال در مقام قدرتي منطقه اي که خواهان پايان يابي مسالمات آميز بحران هاي منطقه اي است باعث مي شود تا در دو سال آينده رياض هم تغييرات رخ داده را باور نمايد و براي از دست ندادن بيش از اين به پاي ميز مذاکره بيايد. *سعيد جعفري