یک سال پس از کودتا؛ مخالفان اردوغان در آچمز

مثلث/ متن پيش رو در مثلث منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست در حالي سالگرد کودتاي نافرجام 15 جولاي سپري شد که در يک نگاه کلي وضعيت سياست و حکومت در جمهوري ترکيه به نسبت تحولات ما‌قبل کودتا تغييرات چشمگيري داشته است. رجب‌طيب اردوغان، رئيس‌جمهوري ترکيه به‌خصوص پس از پيروزي هرچند شکننده در رفراندم افزايش اختيارات رئيس‌جمهوري و تغيير نظامي سياسي از سيستم پارلماني به رياستي اقتدارگراتر شده است؛ مخالفان هرچند توانستند در رفراندم موفقيت چشمگيري به دست آورند ولي باز به نسبت قبل از کودتا از تشتت و اختلافات بسياري رنج مي‌برند. رهبران حزب دموکراتيک خلق‌ها با اتهام‌هاي همکاري با تروريسم پ‌ک‌ک در زندان به سر مي‌برند. دودستگي و اختلاف در حزب حرکت ملي تاثير چشمگير خود را در عدم‌همراهي قشر کثيري از پايگاه اجتماعي حزب در جريان برگزاري رفراندم به وضوح نشان داد. با اين اوصاف دو نفر از اخراج‌شدگان از حزب (مرال آک شنر و اوميت اوزداغ) که اتفاقا در جريان برگزاري رفراندم نشان دادند که محبوبيت زيادي در بين راي‌دهندگان حزب حرکت ملي دارند، سوداي راه‌اندازي حزب جديد ‌يا عضويت در يک حزب لا‌ئيک و دست‌راستي را در سر دارند. همچنين در روزهاي اخير کمال قليچدار‌اوغلو راهپيمايي موسوم به عدالت را از مرکز آنکارا تا استانبول پيمود و سعي کرد کمپين «نه» به رفراندم قانون اساسي را در راهپيمايي عدالت بازنمايي کند؛ ولي آنچنان که بايد نتوانست حاکميت را با مشکل مواجه سازد و اتفاقا حاکميت با تامين کامل امنيت راهپيمايي‌کنندگان در طول مسير توانست براي خود، دموکراتيک پروپاگاندا کند. قليچداراوغلو در ميتينگ پاياني اين راهپيمايي بيست و چند روزه در استانبول خواهان پايان دادن به حالت فوق‌العاده (دوباره تصويب شد)، دادرسي و دادگستري مستقل، آزادي بيان و مطبوعات، آزادي آکادميسين‌ها و استقلال دانشگاه‌ها شد. اين خواسته‌ها که در طول يک سال گذشته دموکراسي ترکيه را با مشکلات زيادي مواجه کرده، از نظر مخالفان خواسته‌هايي است که مغفول مانده ‌و هرچه زودتر بايد به آنها پرداخته شود. اين شمايي که ‌ترسيم شد وضعيت احزاب و گروه‌هاي سياسي در يک سال گذشته است. با وجود اين اوصاف بعضي معتقدند که با همه اين برخوردها و تصفيه‌هايي که در يک سال گذشته انجام شده است هنوز دولت ترکيه نتوانسته با عوامل کودتا به‌طور کامل برخورد کند. يکي از کارشناسان شبکه سي‌ان‌ان‌ترک که دادستان سابق نظامي نيروي هوايي ارتش بود و سال‌ها به واسطه پرونده‌سازي‌هايي که عوامل گروه فتو در دادستاني و ارتش به اتهام کودتا داشتند، در زندان به‌سر برده، معتقد بود که طبق اظهارنامه دادستاني جمهوريت آنکارا فقط در بين سال‌هاي 2004 تا 2016 از تعداد چهار هزار نفري که هر سال به عضويت ارتش ترکيه در مي‌آمدند، 80 درصد آنها از عوامل فتو‌بوده‌اند که با دزديدن سوالات استخدامي ‌و دادن آنها به عوامل خود توانسته‌اند نيروهاي وفادار به خود را وارد نيروهاي مسلح ترکيه نمايند. در حالي که تعداد اخراجي‌هاي نيروهاي مسلح در يک سال گذشته طبق گفته فيکري ايشيق وزير دفاع ترکيه رقم 20 هزار و 88 نفر است. وقتي به آمار ورودي‌هاي دهه 90 وفاداران فتو اضافه شود تعداد اخراج‌شوندگان رقم زيادي نخواهد بود. اين کارشناس معتقد بود که اگر بلايي سر اردوغان بيايد ‌يا اگر او با اجل خود بميرد ترکيه وارد وضعيت خطرناکي خواهد شد که به قول او، نيروهاي خفته طرفداران فتو عامل آن خواهند بود. بنابراين او به‌رغم آنکه دل خوشي از اردوغان نداشت براي سلامتي‌اش دعا مي‌کرد. اين حالت تناقض نسبت به اردوغان را امروز در بسياري از نيروهاي لا‌ئيک و چپ ترکيه مي‌توان مشاهده کرد. جريان پيچيده و مرموز «فتو» مفهوم «صداقت» و «وفاداري» به «دولت» را که در جهان‌بيني معرفتي مردم ترکيه همواره وجود داشته است با مشکل اساسي مواجه کرده است. اينها چه در دوره امپراطوري عثماني با مفهوم دولت عاليه و چه در دوره جمهوريت با مفهوم دولت جبروت، همواره صداقت و وفاداري خود را به نهاد دولت اعلام کرده‌اند. در ترکيه مثلي هست که گواه کامل اين وضعيت است.» Ya devlet başa ya kuzgun leşe"- يا دولت باشا يا کوزگون لشه- اين مثل به مفهوم وجود جاويدان دولت به‌عنوان نهادي است که وجود آن لازم و ضروري است و هيچ چيزي برتر از نهاد دولت نيست. کودتاي نافرجام و کشتار مردم توسط کودتاچيان و بمباران مجلس ملي ترکيه به‌عنوان نماد حاکميت و يادگار جنگ‌هاي استقلال، لطمه سنگيني به اين ديدگاه در جامعه ترکيه زده است. براي اولين بار گروه و جمعيتي وجود دارد که وفاداري و صداقت را نه به نهاد دولت و حاکميت بلکه به شخص و واعظي ثروتمند و قدرتمند دارند. اين امر جهان‌بيني معرفتي آنها را با مشکل اساسي‌روبه‌رو کرده و آن حس تناقض عشق و نفرت نسبت به اردوغان دقيقا از اين وضعيت ناشي مي‌شود. يعني به‌رغم تمام اقتدارگرايي که در شخص اردوغان مي‌بينند، از اين جنبه اقتدارگرايي او که زيست سياسي دموکراتيک آنها را با خطر مواجه کرده، نفرت دارند ولي از طرفي خود را در مقابل خطري به مراتب بزرگتر از اين اقتدارگرايي اردوغان مي‌بينند که هيچ کسي غير از او نمي‌تواند با اين جماعت مبارزه کند. اين را شخص قليچداراوغلو به‌عنوان مهمترين و قدرتمندترين مخالف سياسي و قانوني اردوغان بارها به زبان آورده است. بنابراين ترکيه امروز در وضعيت آچمزي گرفتار شده ‌که در يک طرف اقتدارگرايي اردوغاني وجود دارد و از طرف ديگر فروپاشي معرفتي و خطر کودتاي ديگري از طرف عوامل فتو. اين امر باتوجه به برخوردها و پاکسازي‌هاي يک سال اخير هرچند دور از واقعيت مي‌نمايد ولي همواره حالت رواني خود را بر جامعه ترکيه مستولي کرده ‌و اردوغان نيز به بهترين شکل از اين وضعيت بهره برداري مي‌کند. البته بعد از يک سال کميسيون حالت فوق‌العاده به رياست قاضي خوشنامي ‌به نام صلاح‌الدين منتاش تشکيل شده ‌که يکي از کارهاي آن رسيدگي به وضعيت کساني است که در طول پاکسازي‌هاي يک سال اخير حقي از آنها ضايع شده است. تعداد زياد پرونده‌اي که به اين کميسيون سپرده شده، نشانگر وخامت اوضاع است. اين کميسيون 7 عضو اصلي دارد و 200 نفر ديگر اعم از قاضي تحقيق، حسابرس و گزارشگر، عضو آن هستند. باتوجه به حجم زياد اخراج‌شدگان، معلق از کا‌رشدگان و کساني که تکليف آنها مشخص نيست طبيعتا افراد زيادي نيز وجود دارند که حقوقشان تضييع شده ‌و به اين کميسيون اميد زيادي بسته‌اند ولي به نظر مي‌رسد باتوجه به حجم بسيار بالاي مراجعه‌کنندگان، سال‌ها طول خواهد کشيد که به اين پرونده‌ها رسيدگي شود. *حسين پاشايي با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد