از عینک خوش‌بینی به واقع‌گرایی

وطن امروز/ متن پيش رو در وطن امروز منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. دولت يازدهم از زمان شروع به کار، خوش‌بيني گسترده‌اي نسبت به مذاکرات هسته‌اي در پيش گرفت به گونه‌اي که تصور مي‌کرد مي‌تواند 6 ماهه به يک توافق جامع بر سر موضوع هسته‌اي دست يابد و يک ساله از عوايد آن بهره‌مند شود. به‌رغم همه تعجيلاتي که روحاني به خرج داد، حصول توافق 2 سال به درازا کشيد و اجراي تعهدات طرف مقابل حتي از 2 سال نيز فراتر رفت. غير از زمان پيش‌بيني شده براي حصول توافق، دولت يازدهم درباره عوايد و منافع ايران از توافق هسته‌اي نيز بسيار اغراق‌آميز و تبليغاتي عمل کرد. اين در واقع يکي از تاکتيک‌هاي دولت و تيم مذاکره‌کننده براي قانع کردن افکار عمومي جهت ادامه مذاکره و مقابله با منتقدان بود اما در نهايت خود آنها نيز در دام اين اظهارات و خوش‌بيني تبليغاتي گرفتار شدند. حسن روحاني فروردين 95 در جمع مردم سمنان با اشاره به انتقادها از عدم رفع تحريم‌ها گفت هنوز ۳ ماه بيشتر از برجام نگذشته است. وي افزود: زنجيرهاي تحريم‌ها را گسسته‌ايم و امروز روابط بانکي بين ايران و بانک‌هاي جهاني يکي بعد از ديگري گشوده مي‌شود. اکنون بعد از گذشت بيش از 2 سال از زمان اجراي برجام همان سوال‌ها و انتقادات باقي مانده است و آقاي روحاني بايد پاسخ بدهد که چه مدت بايد از اجراي برجام بگذرد تا پاسخ‌دهي به منتقدان معقول و منطقي باشد؟! خوشبختانه يا بدبختانه رفتارها و سياست‌هاي آمريکا طي 2 سال گذشته بتدريج پاسخ به سوالاتي را که در ذهن منتقدان و افکار عمومي بدون جواب مانده بود روشن کرد و آن نيز بي‌اعتمادي به آمريکا و پايبند نبودن اين کشور به تعهداتش در عرصه بين‌المللي است. آمريکا از زمان اجراي توافق هسته‌اي بارها افراد و نهادهاي دولتي و غيردولتي ايراني را به بهانه‌هاي مختلف در ليست سياه تحريم قرار داده است که همه آنها به نوعي نقض برجام بود. با اين حال دولت همانند وکيل مدافع آمريکا، در اغلب موارد اعمال تحريم‌هاي جديد و نقض برجام از سوي آمريکا را رد مي‌کرد. علاوه بر اعمال تحريم‌ها دولت آمريکا از همان ابتدا با به کارگيري ابزارهاي مختلف به صورت مخفي و آشکار براي جلوگيري از دستيابي ايران به منافع حاصل از توافق، لابيگري و اعمال فشار کرده است؛ نمونه آن هشدارهاي وزارت خزانه‌داري و وزارت خارجه آمريکا به بانک‌ها و موسسات مالي غربي براي خودداري از هرگونه مراوده مالي با ايران يا چانه‌زني مقامات آمريکايي با رهبران ساير کشورها براي جلوگيري از برقراري روابط اقتصادي و تجاري با ايراني‌ها. اين سياست آمريکايي‌ها بسيار موفق عمل کرد و همانطور که مشاهده کرديم تقريبا هيچ يک از بانک‌هاي بزرگ غربي درصدد تعامل با ايران برنيامدند؛ مشکل بزرگي که رفع بعضي از تحريم‌هاي ديگر را نيز تحت‌الشعاع قرار داد. آمريکايي‌ها اين سياست را از همان ابتداي توافق در پيش گرفته بودند که به باور کارشناسان داخلي و خارجي نقض بند 29 برجام محسوب مي‌شود. بند 29 توافق هسته‌اي مي‌گويد اتحاديه اروپايي و دولت‌هاي عضو و همچنين ايالات متحده، منطبق با قوانين خود، از هرگونه سياست با هدف خاص تأثيرگذاري منفي و مستقيم بر عادي‌سازي تجارت و روابط اقتصادي با ايران، در تعارض با تعهدات‌شان مبني بر عدم ‌اخلال در اجراي موفقيت‌آميز برجام خودداري خواهند کرد اما آمريکا برخلاف تعهد خودش در برجام با تصويب تحريم موسوم به S722 اثر منفي بر عادي‌سازي تجارت و روابط اقتصادي با ايران گذاشته است، چرا که مطابق تحريم جديد، رئيس‌جمهور آمريکا 90 روز پس از تصويب اين قانون مامور به بلوکه کردن سرمايه‌ها و منع معاملات سپاه پاسداران و افراد خارجي شامل مقامات، عوامل و وابستگان به آن مي‌شود که طبق ادعاي اين کشور مرتکب اعمال تروريستي، تهديد به ارتکاب يا حمايت از تروريسم شده‌اند. علي‌ايحال پس از گذشت 4 سال از عمر دولت يازدهم و تجربه تعامل مستقيم با آمريکا در برجام و آنچه آمريکايي‌ها بر سر برجام آوردند و احتمالا خواهند آورد، روحاني و ظريف به عنوان پرچمدار ديپلماسي ايران بتدريج دريافتند نبايد به آمريکا بيش از اين اعتماد کرد. مساله مهمي که مقام معظم رهبري در ابتداي دولت يازدهم بر آن تاکيد کرده بودند. رهبر حکيم انقلاب همزمان با شروع به کار دولت يازدهم در جمع مسؤولان درباره خوش‌بين نبودن به رفتارهاي آمريکا و غيرقابل اعتماد بودن آمريکا و انگليس تذکر دادند و فرمودند: «آنها از يک طرف اظهار علاقه‌مندي و مذاکره مي‌کنند و از طرف ديگر مي‌گويند همه گزينه‌هاي ما روي ميز است». رهبري در طول مذاکرات مدام درباره بدعهدي‌هاي طرف مقابل دغدغه داشتند و هميشه به اعضاي تيم مذاکره‌کننده درباره نيرنگ، حيله‌گري و دروغ طرف مقابل تذکر مي‌دادند. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه در سفري که اخيرا به نيويورک داشت در مصاحبه با شبکه سي‌ان‌ان درباره رفتار آمريکا در قبال برجام گفت: ايران به طور کامل تعهدات خود را در برجام انجام داده و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم اين مساله را تاييد کرده است اما در مورد ايالات متحده نمي‌توان اين طور گفت؛ ايالات متحده تعهدات خود را انجام نداده است. ظريف افزود: به عنوان نمونه، کاخ سفيد چند روز پيش اعلام کرد ترامپ از حضورش در هامبورگ براي نشست گروه ۲۰ استفاده کرده تا سران کشورها را نسبت به تجارت با ايران دلسرد کند. اين نه فقط نقض روح، بلکه نقض متن برجام است. حسن روحاني نيز بعد از تصويب طرح تحريم‌ها عليه ايران در مجلس نمايندگان آمريکا در اظهارات خود در جلسه هيأت دولت از رفتار ناصحيح آمريکا در قبال برجام و نحوه عمل به تعهداتش در توافق هسته‌اي انتقاد کرد و اقدامات آمريکا را با روح و متن برجام در تعارض دانست. روحاني گفت: امروز يکي از توطئه‌هاي آمريکا اين است که ايران بگويد دست از تعهدات خود برداشته و به امضاي خود متعهد نيست که به اعتقاد من هرگز موفق نخواهد نشد. اگر آمريکايي‌ها بخواهند تحريم‌هايي را تحت هر عنوان و بهانه‌اي عليه ما تحميل کنند، ملت بزرگ ايران پاسخ مناسب به آنها خواهد داد. عباس عراقچي، رئيس ستاد پيگيري اجراي برجام در وزارت امور خارجه نيز که پيش از اين همواره از تاييد نقض برجام از سوي آمريکايي‌ها طفره مي‌رفت، در واکنش به تصويب تحريم‌هاي جديد گفت: بندهاي ۲۶، ۲۸ و ۲۹ برجام با قانون جديد تحريمي آمريکا نقض شده و ايران پاسخ قاطعي به اين قانون کنگره آمريکا خواهد داد. تاييد بدعهدي‌هاي آمريکا و نقض صريح برجام از زبان روحاني و ظريف، هرچند دير انجام شد اما يک اتفاق مهم در عرصه سياست خارجي ايران محسوب مي‌شود. بسياري از منتقدان دولت نيز از اظهارات روحاني و ظريف عليه آمريکا استقبال کردند که نشان‌دهنده اين مساله است که دولت و منتقدان به سمت يکپارچگي در مقابل آمريکا پيش مي‌روند. به عنوان مثال سيدناصر موسوي‌لارگاني، نماينده مردم فلاورجان در مجلس مي‌گويد: جاي خوشحالي و خرسندي است که دولتمردان هم مانند منتقدان دولت به اين نکته اذعان کردند که آمريکا به هيچ‌وجه قابل اعتماد نيست. تصويب طرح تحريم‌هاي ضدايراني در مجلس نمايندگان و سناي آمريکا اگرچه پديده‌اي نامبارک است اما باعث شد رويکرد دولت ايران در قبال آمريکا و برجام از «آرمانگرايي مبتني بر خوش‌بيني» به سمت «واقع‌گرايي» تغيير مسير بدهد. اکنون که در آستانه تشکيل دولت دوازدهم قرار داريم آقاي روحاني بايد سياست خارجي دولت جديد خود را برخلاف دولت يازدهم با محور بي‌اعتمادي به آمريکا و متحدانش، عدم اتکا به خارج و مبتني بر اعتماد به نيروهاي داخلي و نگاه دروني تدوين کند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد