آیا اروپا به سمت ترامپ متمایل شده است؟

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست مقامات اروپايي در هفته‌هاي اخير، با برجسته کردن مسئله برنامه موشک بالستيکي ايران و همچنين عمليات ترور ادعايي در خاک اروپا، سطح تنش‌ها با ايران را بالا برده و قرار است در آينده از اين هم بالاتر ببرند. چندين ديپلمات ناشناس اروپايي مدعي شدند که اخيرا جلسه پرتنشي با همتايان ايراني در تهران داشته‌اند. بنا به ادعاي خبرگزاري رويترز، که با اين ديپلمات‌ها گفتگو کرده است، مقامات ايراني، در جلسه‌اي که با همتايان اروپايي در هشتم ژانويه در تهران داشته‌اند، برخلاف رويه‌هاي معمول ديپلماتيک، ناگهان از جاي خود برخاستند، از اتاق خارج شدند و درب اتاق را محکم بستند. چهار ديپلمات اتحاديه اروپا مدعي شدند ديپلمات‌هاي بلژيکي، هلندي، دانمارکي، آلماني، بريتانيايي و فرانسوي، که در اتاق وزارت خارجه ايران حاضر بودند، با بيان اينکه اروپا ديگر آزمايش‌هاي موشک بالستيکي و طرح‌هاي ترور ايران را نمي‌پذيرد، خشم همتايان ايراني را برافروخته‌اند. يکي از ديپلمات‌ها گفت: «اتفاقات زيادي افتاد، آن‌ها خوششان نيامد، ولي ما احساس کرديم که لازم است نگراني‌هاي جدي‌مان را منتقل کنيم.» ديپلمات ديگري مدعي شد: «اين نشان مي‌دهد که رابطه‌مان دارد پرتنش‌تر مي‌شود.» يک روز بعد از اين جلسه، اتحاديه اروپا به خاطر طرح‌هاي ترور ادعايي ايران در برخي کشور‌هاي اروپايي، نخستين تحريم‌هايش عليه ايران، پس از امضاي توافق هسته‌اي ۲۰۱۵، را اعمال کرد. در گزارش رويترز دو نکته مهم وجود دارد: نخست آنکه کشور‌هاي کوچکتر اروپايي، که از سياست تنش‌زدايي با ايران حمايت مي‌کردند، براي اتخاذ اقدامات سختگيرانه بر ايران، از جمله اعمال تحريم‌هاي جديد، به کشور‌هاي بزرگتر اتحاديه اروپا، نظر فرانسه و بريتانيا، ملحق شده‌اند. دوم؛ در کنار مسئله ترورها، آزمايش‌هاي موشکي ايران مطرح شده‌اند و حتي قرار است کشور‌هاي اروپايي به طور دسته جمعي، در ۲۱ ژاويه، بيانيه‌اي منتشر کنند که در آن آزمايش‌هاي موشکي و سياست ايران در منطقه محکوم شود. اگر چه ديپلمات‌هاي اروپايي ادعا مي‌کنند که جرقه اين تغيير، در اثر ترورها، زده شد، اما مورد دوم نشان مي‌دهد که عواملي فراتر از ترور‌ها در تغيير رفتار اروپا دخيل بوده است. اما اين عوامل چه مي‌تواند باشد؟ چند دقيقه پس از اعلام خروج يکجانبه دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريکا، از توافق هسته‌اي، اتحاديه اروپا فورا بوسيله فدريکا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، خروج آمريکا را محکوم کرد و بر لزوم استمرار اين توافق تاکيد کرد. در اين مسير، کشور‌هاي اروپايي امضاکننده توافق هسته‌اي بعلاوه اتحاديه اروپا، به منظور متقاعد کردن ايران به باقي ماندن در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، قول دادند که اقداماتي براي دور زدن تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران انجام دهند. راه اندازي سازوکار ويژه SPV براي تسهيل مبادلات تجاري بين ايران و اروپا، در کانون اين اقدامات بود که هنوز هم تاريخ دقيق و مشخصي براي عملياتي شدن آن وجود ندارد. با گذشت چند ماه از بازگشت تحريم‌هاي آمريکا، انگيزه و عزم اروپايي‌ها براي مقابله با تحريم‌ها ظاهرا کمتر شده است. چرا که آن‌ها معتقدند ايران از برجام خارج نخواهد شد. يک ديپلمات اروپايي در توجيه عدم مشارکت برخي طرف‌هاي اروپايي در نشست ضدايراني ورشو، ضمن ابراز اطمينان از عدم خروج ايران از برجام، گفته اروپايي‌ها مايل نيستند ايران را به سوي پرتگاه هل دهند. اين ديپلمات، با بيان اينکه حضور در نشست لهستان خطرات آشکاري دارد، به رويترز گفت: «در عين اينکه ما فکر نمي‌کنيم که ايران از توافق هسته‌اي خارج خواهد شد، ما نبايد آن‌ها را به سوي پرتگاه هل دهيم و يک مسابقه تسليحاتي در خاورميانه را تعميق کنيم.» در حالي که برخي ناظران منتظر رونمايي از سازوکار ويژه اروپايي براي تسهيل تجارت ميان ايران و اروپا هستند، اروپايي‌ها، به موازات تلاش براي رونمايي از SPV، خود را براي صدور يک بيانيه مشترک عليه برنامه موشکي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و نيز اعمال تحريم‌هاي جديد بر تهران در روز‌هاي آينده آماده مي‌کنند. بنا به گفته منابع اروپايي، اختلاف در اتحاديه اروپا بر سر اين است که از دو اقدام - رونمايي از SPV و صدور بيانيه محکوم‌کننده- کدام يک زودتر اعلام شود. موگريني نگران است که شتابزدگي اروپا فروپاشي توافق هسته‌اي را تسريع کند. به همين دليل، مايل است که اول SPV اعلام شود و سپس بيانيه وزراي خارجه اروپا عليه ايران صادر شود. نکته ديگر آنکه اعلام تاسيس سازوکار ويژه در ماه جاري ميلادي هم صوري خواهد بود. اين سازوکار قرار است در ماه جاري اعلام شود، اما تا چندين ماه ديگر عملياتي نخواهد شد. برخي محافل آمريکايي نزديک به دولت ترامپ سعي مي‌کنند اين شائبه را مطرح کنند که تهديد و اعمال تحريم، محاسبات ايران را تغيير مي‌دهد. به عنوان نمونه، ري تکيه، پژوهشگر ارشد انديشکده متنفذ شوراي روابط خارجي، اخيرا، طي يادداشتي در وبگاه پوليتيکو مدعي شد: «آمريکا، از توافق هسته‌اي ناقص ايران خارج شد و تحريم‌هايي بر ايران تحميل کرد که تقريبا يک ميليون بشکه از صادرات نفت آن را از بازار خارج کرد و اقتصادش را فلج کرد. اما با اين حال، آمريکا با هيچ پاسخ تلافي‌جويانه‌اي از جانب ايران مواجه نشده است. جمهوري اسلامي ايران پايبندي‌اش به توافق هسته‌اي را حفظ کرد و احتمالا در مدت رياست‌جمهوري ترامپ هم همين کار را انجام خواهد داد.» اگر چه اروپايي‌ها تاکنون حرفي از تاثير تحريم‌ها بر محاسبات ايران نزده‌اند، اما به طور غير مستقيم اين مسئله را مطرح مي‌کنند که گفتگو‌ها و تعاملات ديپلماتيک با ايران نتيجه‌بخش نبوده است. يک مقام عاليرتبه اتحاديه اروپا، با اشاره به ناکامي گفتگو‌ها ميان ايران و اتحاديه اروپا در چندين حوزه، گفته فرانسه، بريتانيا و آلمان و نيز ديگران از ايران نااميد شده‌اند. همزمان با اين نااميدي، اروپايي‌ها اعمال تحريم‌هاي جديد عليه ايران را بررسي مي‌کنند. بنابراين، شايد بتوان گفت که اروپا هم به همان نتيجه‌اي رسيده است که تکيه آن را مطرح مي‌کند؛ يعني به جاي گفتگو و تعامل با ايران، بايد براي تغيير محاسبات اين کشور، خصوصا در حوزه برنامه موشک‌هاي بالستيکي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي، فشار اعمال کرد. عامل ديگري که ممکن است در تغيير رفتار اروپا تاثيرگذار باشد، فقدان اعتماد به نفس اروپايي‌ها در مقابله با تحريم‌هاي آمريکا است. پس از اعمال تحريم‌هاي آمريکا عليه ايران، باوجود تاکيد کشور‌هاي اروپايي بر استمرار برجام، تقريبا همه شرکت‌هاي بزرگ اروپا از ترس تحريم‌ها، کارشان را در ايران تعطيل کردند و از ايران خارج شدند. مضاف بر اين، داستان سازوکار ويژه اروپا طولاني شده و زمان دقيق عملياتي شدن آن و نحوه کار آن هم هنوز معلوم نيست و حتي اگر اجرايي شود قدرت محدودي خواهد داشت. چندي پيش برخي محافل ديپلماتيک اروپايي گفته‌اند که اين سازوکار ممکن است شامل فروش نفت ايران نشود و فقط به موارد بشردوستانه، مثل محصولات کشاورزي و دارو، محدود شود. بنا به ادعاي وبگاه پوليتيکو، برخي ديپلمات‌هاي آمريکايي تلاش‌هاي اروپايي براي نجات برجام را مسخره مي‌کنند و مي‌گويند دير يا زود توافق هسته‌اي فرومي‌پاشد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد