ماراتن مشق شب-کنکور؛ سوداگری‌ بی پایان

سازندگي/ متن پيش رو در سازندگي منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست مريم لطفي| اواخر آذرماه ۱۳۹۷ بود که جمعي از مديران انتشارات کتاب‌هاي کنکور و کمک درسي به قم رفتند و با برخي از مراجع تقليد و روحانيون ديدار کردند. چيزي که براي خيلي‌ها عجيب بود و شايد تا به حال اتفاق نيفتاده بود. حرف اصلي ناشرها در اين ديدار، حذف مشق شب بود؛ دقيق‌ترش انتقاد از ماجراي حذف مشق شب بود که از سوي وزارت آموزش و پرورش مطرح شده بود که حرف و حديث‌‎هايي به پا کرده بود؛ همان چيزي که در عين حال اسباب خوشحالي بعضي از دانش‌آموزان بود. در يکي از اين ديدارها که با آيت‌الله حسيني‌بوشهري انجام شد، ابوالفضل جوکار، عضو انجمن فرهنگي ناشران آموزشي کشور گفت: «مهم‌ترين اقدام ناشران آموزشي تأليف کتب کمک آموزشي است. اين اقدام توانسته در يادگيري بهتر مطالب آموزشي مؤثر واقع شود و امروز شاهد حضور دانش‌آموزاني که در مناطق محروم زندگي کرده‌اند در بهترين دانشگاه‌هاي کشور باشيم». همين توضيح گواه اين مدعاست که حذف مشق شب تا چه اندازه ناشران کتاب‌هاي کمک‌درسي را نگران مي‌کند، چه رسد به اقدامي بزرگ‌تر به نام حذف کنکور که چند سالي است سر زبان‌ها افتاده است. گرچه بعد از کش و قوس‌‎هاي فراوان در رابطه با داستان حذف کنکور، چند ماهي است اعلام شده که در سال ۹۸، سهم معدل افزايش پيدا کرده و تا ۸۵ درصد در قبولي دانشگاه موثر است؛ اين يعني فعلا کنکور به صورت کامل حذف نخواهد شد. روياي حذف کنکور از سال ۸۶ ماجراي حذف کنکور به سال ۸۶ برمي‌گردد و مجلس هفتم. به گفته‌ي رئيس سازمان سنجش در همان سال براي سه وزارتخانه علوم، بهداشت و آموزش و پرورش وظايفي تعيين شد تا پايان سال اول برنامه پنج ساله توسعه پنجم، يعني تا حدود سال ۹۱، کنکور را حذف کنند. اما از همان موقع که اين قانون تصويب شد، خيلي چيزها دست به دست هم داد تا مسئله جدي گرفته نشود، از سرسختي‌هاي گاه و بي‌گاه وزارت علوم و سازمان سنجش گرفته تا وزارت آموزش و پرورش. القصه اينکه ماجرا انقدر کش آمد که در نهايت اعلام شد حذف کنکور به سال ۹۳ موکول مي‌شود. اوايل ارديبهشت سال ۹۱، وزير علوم وقت در زمينه آخرين وضعيت حذف کنکور و فعاليت کميسيون ماده ۴ گفته بود: «رييس آن مجموعه بنده هستم ولي تصميم‌گيري‌ها بر اساس راي‌اي است که در اين کميسيون انجام مي‌گيرد. آخرين اقدامي که در کميسيون صورت گرفت و مصوب شد اين است که در سال ۹۲ و ۹۳ کنکور قابليت حذف پيدا مي‌کند». البته ايرادهايي هم به قانون حذف کنکور وارد بود، براي همين سال ۹۲ اين قانون توسط نمايندگان مجلس اصلاح شد. گرچه مدتي بعد دوباره اعلام شد که ماجرا به سال ۹۷ موکول مي‌شود. آذر سال ۹۶ ابراهيم خدايي، رئيس سازمان سنجش اعلام کرد: «در کنکور سال ۹۶ سهم سوابق تحصيلي از کل ظرفيت پذيرش دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي را به بالاي ۸۳ درصد رسانديم و در کنکور پيش رو نيز حتما از ۸۵ درصد عبور خواهيم کرد». بلواي حذف کنکور تا سال ۹۷ کش پيدا کرد. سيدمحمد بطحايي، وزير آموزش و پرورش گفته بود ما با همراهي وزارت علوم به دنبال آماده‌سازي جدول زمانبندي براي حذف کنکور هستيم. آذر ۹۷ هم وزير علوم از حذف مرحله‌اي کنکور در اين سال خبر داد و در حاشيه‌ي يکي از جلسه‌هاي هيئت دولت گفت: «حذف مرحله‌اي کنکور جزو مصوبات قانوني است که در شوراي سنجش و پذيرش اتفاق افتاده ما در سال‌هاي گذشته هم سابقه تحصيلي دانشجويان را به صورت مثبت اعمال مي‌کرديم. با توجه به اينکه اين روش در اجرا نشان مي‌داد حدود ۸۵ درصد قبولي‌ها بدون تاثير سابقه مي‌توانند در رشته‌هاي مورد نظرشان قبول شوند؛ امسال بخش اعظمي از دانشجويان مي‌توانند بدون کنکور صرفا با ارائه مدارک تحصيلي خود، درخواست دانشگاه و رشته‌هاي مورد نظر خود را بدهند». گرچه باز هم اتفاق خاصي نيفتاد و اسفند سال ۹۷ سيد محمد بطحايي درباره جدول زمانبندي براي حذف کنکور اعلام کرد: «متاسفانه اين جدول هنوز آماده نشده است. در واقع تاکنون نتوانسته‌ايم با وزارت علوم در مورد تهيه اين جدول به نتيجه برسيم تا بتوانيم براساس اين جدول اقدامات لازم را شروع کنيم». بنابراين پروژه‎‌ي حذف کنکور در سال ۹۷ هم منتفي شد. تاثير ۸۵ درصدي سوابق تحصيلي در کنکور ۹۸ تازه‌ترين خبرها به کنکور سال ۹۸ برمي‌گردد؛ ۱۵ آبان ۹۷ در چهاردهمين جلسه شوراي سنجش و پذيرش دانشجو، مصوب شد که سوابق تحصيلي متقاضيان ورود به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي از طريق آزمون سراسري در سال ۱۳۹۸ با «حداکثر ۳۰ درصد تأثير مثبت» در نظر گرفته شود. همچنين بنا بر تصميم اين شورا اعلام شد که پذيرش دانشجو در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي از سال ۹۸ به بعد، حداقل ۸۵ درصد ظرفيت کل آموزش عالي صرفاً از طريق سوابق تحصيلي و خارج از فرايند کنکور سراسري انجام مي‌شود. ماجراي مشق شب سه روز مانده به سال تحصيلي ۹۷-۹۸، رضوان حکيم زاده، معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش و پرورش خبر داد که «در سال تحصيلي جديد مشق شب حذف و تکاليف مهارت محور جايگزين آن مي شود، دانش آموزان پايه‌هاي اول تا سوم ابتدايي امسال مشق شب ندارند.» اين ايده بر پژوهش‌هايي مبتني بود که مي‌گفتند مشق شب تاثير زيادي بر يادگيري دانش‌آموزان ندارد. اين ماجرا قدمي رو به جلو براي تغيير سبک آموزشي محسوب مي‌شود، با اين‌حال مخالفان حذف تکليف شب که اتفاقا سردرمدارانشان دست‌هايي بر آتش بازار کتب کمک درسي داشتند، تمام تلاش‌شان را براي لغو اين برنامه آموزش و پرورش شروع کردند و به ديدار مراجع تقليد در قم رفتند که بسيار خبرساز شد. واکنش آيت‌الله جعفر سبحاني به اين موضوع هم ماجرا را داغ‌تر کرد که در جلسه درس خارج در مسجد اعظم قم گفت: «اخيرا آموزش و پرورش تکليف شب بچه‌ها را حذف کرده است. سال‌ها تجربه نشان داده بچه‌ها بعد از برگشت از مدرسه بايد مشغول کار و مرور درس شوند. نبايد بچه ها را ننر بار آورد، با اين شيوه بچه‌ها به جايي نمي رسند؛ بايد تکليف داشته باشند و مغزشان کار کند. اين شيوه و حذف تکليف خلاف قرآن، حديث و سيره بزرگان و علما است، اميدوارم وزير آموزش و پرورش از اين نظر برگردد و همان شيوه سابق خوب بود». اين موضوعات باعث شد که معاون آموزش ابتدايي وزير آموزش و پرورش از حذف مشق شب به عنوان يک سوء تفاهم ياد کند و بگويد: «در اين مورد برداشت اشتباه شده است؛ ما چيزي به اسم حذف تکاليف نداريم بلکه جايگزين شدن مهارت‌هاي تکاليف محور به جاي مشق شب را داريم». گردش مالي ۱۵ هزار ميلياردي کلاس‌هاي کنکور! از همان سالي که بلواي حذف کنکور شروع شد، کارشناسان موافق اين موضوع حرفشان اين بود که صندلي خالي دانشگاه‌ها دليل روشني بر کارايي نداشتن کنکور است. اما بعضي‌ها هم مسئله‌ي ديگري را مطرح مي‌کردند که به نظرشان به نظارت و ساماندهي بيشتري نياز داشت؛ بازار داغ کلاس‌هاي کنکور، آزمون‌هاي آزمايشي و کتاب‌هاي کمک درسي. موضوعي که خيلي از کارشناسان آموزشي از آن به عنوان يک مافيا نام مي‌برند. چيزي که الان ديگر به دوران کنکور محدود نيست و کل سال‌هاي آموزشي را در بر مي‌گيرد؛ از پيش‌دبستاني تا دوره‌ي دکتري تخصصي! طبيعتا در چنين شرايطي موضوعي مانند حذف کنکور به مزاج خيلي‌ها خوش نمي‌آيد که اولين گروه هم همين آموزشگاه‌هاي آمادگي کنکور و ناشران کتاب‌هاي کمک آموزشي هستند، کساني که سالانه ‌پول خوبي از اين ماجرا به جيب مي‌زنند و البته آن طور که شنيده مي‌شود بسياري هم به صورت غيرقانوني دستي بر آتش اين ماجرا دارند. براي همين بود که چند وقت پيش بعضي از ناشران رسمي در ايران عزم قم کرده و با مراجع ديني ديدار کردند؛ ديداري که به موضع‌گيري برخي از مراجع به حذف تکاليف درسي منجر شد. اوايل سال ۹۷ بود که قدرت‌الله عليزاده نايب رئيس شوراي مؤسسان مراکز آموزشي کشور در يک برنامه‌ي تلويزيوني در رابطه با آموزشگاه‌هاي غيرمجاز به خانواده‌ها هشدار داد و گفت: «حدود ۱۱ هزار و ۳۰۰ آموزشگاه علمي در سراسر کشور داريم. البته در تهران ۹۱۲ آموزشگاه مجاز و ۹۵۰ آموزشگاه غيرمجاز است. برخي از مؤسسات تا رقم ۱۰۰ ميليون تومان هم مي‌گيرند و حتي برخي از معلم‌هاي خصوصي آنها ساعتي ۷۰۰ هزار تومان از خانواده دانش‌آموزان دريافت مي‌کنند». از گردش مالي اين موسسات آمار دقيقي وجود ندارد و آنطور که عليزاده گفته موسسات تمايل زيادي به اعلام گردش ماليشان ندارند. با اين حال او تخمين زده که بيش از ۸ هزار ميليارد تومان گردش مالي اين آموزشگاه‌ها است. اين در حالي است که در آبان سال ۹۷، وزير آموزش و پرورش در جشنواره مجمع خيران مدرسه‌ساز گلپايگان گفت: «گردش مالي موسسات کمک آموزشي گاهي تا ۱۵ هزار ميليارد تومان گزارش مي‌شود و اين رقم به طور غير رسمي تا ۴۰ هزار ميليارد نيز برآورد شده است. اين مسئله براي کشوري که نيازهاي بچه‌هايش تمرين مهارت‌هاي زندگي کردن است، بسيار بد است». کتاب‌هاي کمک آموزشي هم داستان مشابهي دارند. براساس گزارش ايبنا مجموع قيمت کتابهاي کمک‌درسي چاپ‌شده در سال ۹۵ عدد ۷۵۸ميليارد و ۴۷۳ميليون و ۶۸۸هزار تومان بوده که در سال ۹۶ به رقم ۸۰۹ ميليارد و ۴۶۱ميليون و ۷۱۵هزار تومان رسيده است. آذر سال ۹۷ در برنامه «شب روايت» که از شبکه چهار سيما به روي آنتن رفت، اعلام شد: «طبق نمودار منتشر شده از وضعيت بازار نشر در حوزه‌هاي مختلف در آبان ماه توسط موسسه خانه کتاب، بيشترين شمارگان انتشار در آبان سال جاري مربوط به کتاب‌هاي کمک آموزشي بوده که گردش مالي آن حدود ۱۰۳ ميليارد تومان بوده است». بماند که به عقيده‌ي بعضي از کارشناسان آموزشي برخي از اين کتاب‌ها استانداردهاي آموزشي لازم را ندارند و تنها به يک بيزينس پرسود تبديل شده‌اند. چيزي که چند روز پيش هم يوسف نوري، مدرس دانشگاه پيام نور در برنامه «گفت‌وگوي فرهنگي» راديوبه آن اشاره کرد. وي گفت: «اکثر مولفان اينگونه کتاب‌ها طراح درسي نيستند و اصول برنامه درسي را نمي‌شناسند و جالب است براي آن تبليغ هم مي‌کنند». او در رابطه با گردش مالي اين کتاب‌ها هم گفت: «در حال حاضر کتاب‌هاي کمک آموزشي و کلاس‌هاي تقويتي به درون خانواده‌ها رفته و شخصي شده و مجموعه‌هاي گوناگوني در اين حوزه فعاليت مي‌کنند. گردش اقتصادي از فروش اين کتاب‌ها بيش از ۱۰ هزار ميليارد تومان است». اين گردش مالي در حالي است که برخي از مسئولان دولتي هم معتقدند در سال‌هاي اخير با افراط در استفاده از کتاب‌هاي کمک آموزشي مواجه بوده‌ايم. مانند محمود اماني طهراني؛ مديرکل دفتر تاليف کتاب‌هاي درسي که به «سازندگي» مي‌گويد: «دليل استفاده از کتاب‌هاي کمک آموزشي تعميق و تثبيت يادگيري است. در کتاب‌هاي کمک درسي تمرکز بيشتر بر فرآورده‌هاست و در نتيجه فرايندهاي يادگيري سازنده که مستلزم اين است تا بچه‌ها بر فرايندهاي يادگيري درگير شوند، کاهش پيدا مي‌کند. وزارت آموزش و پرورش به دنبال اين است که بتواند تا حدي از اثرات نامطلوبي که از بالا به سمت سطوح پايين‌تر اعمال مي‌شود، جلوگيري کند. عواملي مانند فضاي رقابتي حاکم بر مدرسه، فضاي کنکور زده و.... اين‌ها موضوعاتي است که فضاي آموزشي را از اهداف اوليه‌ي آن دور مي‌کند». حذف کنکور بايد حاصل اقدامات اصلاحي باشد عليرضا رحيمي، دکتري تعليم و تربيت، مدرس و کارشناس آموزشي در رابطه با ماجراي حذف کنکور به «سازندگي» مي‌گويد: «اينکه فيلتري به نام کنکور وجود دارد و از طريق آن دانش‌آموزان وارد دانشگاه مي‌شوند، به خودي خود چيز بدي نيست. اما اين ماجرا تبعاتي داشته، همين که يک سيستم مافيايي ايجاد شده و از اين موضوع ارتزاق مي‌کند. اما بايد ديد که واقعا حذف کنکور در نظام آموزشي چه اثراتي دارد و کساني که اين مسئله را دنبال مي‌کنند به دنبال چه چيزي هستند؟ عدالت آموزشي؟ به نظر من حذف کنکور عدالتي ايجاد نمي‌کند. من ايده‌ي حذف کنکور را بيشتر يک شعار تبليغاتي مي‌دانم تا يک رويکرد اساسي در سيستم آموزشي. در حاليکه حذف کنکور بايد به عنوان يک اتفاق مثبت در نظام آموزشي و به نفع تعليم و تربيت باشد. نظام آموزشي بايد به سمتي برود که در آن افراد اصلح به صورت اتوماتيک شناسايي شوند. متاسفانه الان چنين سيستمي وجود ندارد. اما با فرض اينکه کنکور حذف شود و موضوع به گردن دانشگاه‌ها بيفتد هم باز اتفاق مثبتي نمي‌افتد. سال‌هاست که همه مي‌دانند مثلا در کنکور دکتري، هر دانشگاه دانشجوهاي خودش را بيشتر مي‌پذيرد». رحيمي به جاي حذف کنکور از يک اصلاح اساسي در سيستم آموزش و پرورش ياد مي‌کند: «زماني مي‌توانيم بگوييم حذف کنکور اتفاق خوبي است که حذف آن معلول علت‌هايي باشد که آن علت‌ها حاصل اصلاح اقدامات اصلاحي در نظام آموزشي خواهد بود. اما اگر ابتدا کنکور را حذف کنيم و بعد به دنبال اصلاح نظام آموزشي باشيم رويکرد درستي نيست». او با اشاره به تاثير ۸۵ درصدي نمرات در قبولي دانشگاه مي‌گويد: «الان نمرات دانش‌آموزان دست معلم‌ها و مدارس آنهاست. در اين شرايط اداره‌ي آموزش و پرورش نظارت کمي بر اين موضوع مي‌تواند داشته باشد. اگر هم نظارتي بکند اين نظارت غيرآموزشي است. بنابراين هر مدرسه‌ تلاش مي‎کند تا نمرات دانش‌آموزانش را بالا رد کند تا آنها وارد دانشگاه شوند. با فرض اينکه تاثير معدل خيلي بيشتر از قبل شود، در نگاه اول خيلي خوب است. اما با نمره دادن‌هاي غيرواقعي و نظارت‌هاي نادرست چه بايد کرد؟ نظارتي که الان وجود دارد نه نظارت واقعي است، نه نظارت آموزشي». او راهکاري براي مسئله پيشنهاد مي‌دهد: «در گام اول بايد آموزش و پرورش اصلاح شود. يعني بايد در شيوه‌ي آموزشي تجديد نظر کنيم و محتواي کتاب‌هاي درسي را تغيير دهيم. مسئولاني که در اين حوزه کار مي‌کنند بايد همه افرادي متخصص باشند، ضمن اينکه به معلمان کارآمد نياز داريم. الان آموزش و پرورش به يک دانش کارآمد نياز دارد، بعضي از کتاب‌هاي درسي پر از حفظيات‌اند. حالا دانش‌آموز بايد با اين کتاب‌ها چه کار کند؟ از طرف ديگر موضوع برنامه‌ ريزي آموزشي هم مطرح است. اگر بازار کار درست نشود، وضع همين است. خيلي‌ها به دانشگاه مي‌روند تا سرشان گرم باشد، ضمن اينکه الان به قدري بازار کار خراب است که خيلي از خانواده‌ها راه نجات بچه‌هايشان را در رفتن به دانشگاه مي‌دانند. درحاليکه اگر نظام آموزشي اصلاح شود، کنکور خود به خود حذف خواهد شد. اصلا از دانش‌آموزي که خلاق است و محفوظاتش ملاک دانش او نيست، نمي‌شود کنکور گرفت!» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد