هورالعظیم پر آب می‌ماند؟

به‌نظر مي‌رسد شکل گرفتن ذهنيتي از اين دست مي‌تواند چند علت داشته باشد. نخستين دليل مي‌تواند به انتظارهاي فراتر از واقعيت از نفت بازگردد. نتيجه چنين انتظاري اين است که با وقوع سيل اين تصور ايجاد مي‌شود که وزارت نفت چنان قدرتي دارد که مي‌توانسته مسير سيلاب‌ها را به جهتي تغيير دهد که هيچ شهر و روستايي آسيب نبيند و اگر روستاهاي اطراف تاسيسات نفتي آسيب ديده‌اند، حتما کوتاهي از سمت نفت بوده است. اين ديدگاه تنها در کشوري مي‌تواند وجود داشته باشد که نفت بزرگ‌ترين منبع درآمد دولت‌هايش است و در تاريخ خود برهه‌هايي را ديده‌ که شعار آمدن نفت بر سر سفره مردم و وقوع معجزه از اين طريق، سرنوشت ملتي را تغيير داده است. اين تغيير مسير اما راه توسعه را طولاني‌تر کرده است. شعارهايي از اين دست و تبعات آن طي سال‌هاي گذشته، به خوبي نشان داد که انتظار معجزه‌اي از نفت نيست و اتفاقا در هر برهه‌اي که تکيه به اين ماده سياه رمزآلود کمتر شده، نتايج بهتري کسب شده و اقتصاد کشور در مقابل برخي مخاطرات مانند تحريم‌ها واکسينه شده است. براي نمونه، به‌نظر مي‌رسد اگر انتظاري فراتر از واقعيت از نفت وجود نداشت، در جريان سيلاب‌هاي اخير دست‌کم مردم با آرامش ذهني بيشتري خشم طبيعت را مي‌پذيرفتند و شايعاتي از اين دست که «اولويت حفظ تاسيسات نفتي باعث شده روستاها به زير آب روند» موجب بروز برخي ناراحتي‌ها در مناطق سيل‌زده که در حال حاضر با مشکلات فراواني مواجهند، نمي شد. علت ديگر، به رابطه مردم و دولت بازمي‌گردد. فراتر از بحث‌هاي تاريخي در اين زمينه، به‌نظر مي‌رسد وزارت نفت به‌عنوان يکي از بزرگ‌ترين‌ و مهم‌ترين دستگاه‌هاي دولتي، در جريان سيلاب‌هاي اخير در جنوب کشور، هدف برخي نقدها قرار گرفته که خروجي آن شکل گرفتن شايعاتي همچون ممانعت شرکت نفت از ورود آب به تالاب هورالعظيم بوده است. دولت در حال حاضر با تحريم‌هايي دست و پنجه نرم مي‌کند که در ماه‌هاي اخير باعث بروز برخي مشکلات اقتصادي شده و سيلاب‌هاي اخير اثر برخي مشکلات را پررنگ‌تر کرده است. اما با وجود توضيحات فراواني که از سمت بيژن زنگنه، وزير نفت ايران و ساير مديران نفتي کشور در رابطه با بحث آبگيري هورالعظيم عنوان شد و همچنين مستنداتي که نشان مي‌دهد حدود ۹۰ درصد تالاب هورالعظيم به زير آب فرو رفته است، به‌نظر مي‌رسد سومين دليل دست به دست شدن اخبار نادرست از خشک بودن هورالعظيم در رسانه‌هاي اجتماعي، هدايت اين جريان از سمت اقليتي باشد که در برهه‌هاي مختلف در پي مانع‌تراشي و ايجاد مشکلاتي براي وزارت نفت بوده‌اند. نمونه‌‌هايي از اين مداخلات در دوران اجراي برجام خود را به شکل مانع‌تراشي براي ورود شرکت‌ها و سرمايه‌گذاران خارجي به پروژه‌هاي نفتي بر اساس قراردادهاي نفتي جديد نشان داد. در آن زمان، منتقدان وزارت نفت به اين شکل بر طبل بي‌اعتمادي مي‌کوبيدند که قراردادهاي جديد نفتي با هدف واگذاري منابع نفتي به خارجي‌ها طراحي شده، ادعايي که هيچ گاه تاييد نشد. حالا نيز اين گروه علت خسارت‌هاي ناشي از سيلاب‌هاي بي‌سابقه در استان خوزستان را در کوتاهي وزارت نفت جست‌وجو مي‌کنند تا طبق روشي قديمي، با طرح آدرس غلط، اهداف سياسي خود را پيگيري کرده باشند. اما فراتر از تمام اين بحث‌ها، در حال حاضر هورالعظيم و منطقه غرب کارون که ميادين مشترک نفتي ايران و عراق در آنجا واقع است، پس از بروز سيلاب‌هاي اخير در استان خوزستان، در چه شرايطي روبه‌رو است؟ سوال ديگر اثر سيل در توليد نفت اين منطقه است. آيا حفظ توليد نفت در ميادين اين منطقه آنقدر ضرورت دارد که وزارت نفت جان و مال مردم را در ازاي آن به خطر بيندازد؟ و سوالي که از تمام اينها مهم‌تر به‌نظر مي‌رسد، آيا اصولا وزارت نفت از چنان قدرتي برخوردار است که مانع ورود حجم بي‌سابقه آب به هورالعظيمي شود که براي سال‌ها خالي از آب مانده بود؟ ورود آب به هورالعظيم از بهمن ۹۷ سرنوشت هورالعظيم يا هورالرفيع، عجيب و پرفراز و نشيب است. اين تالاب که تنوع زيستي منحصر به فرد آن از قديم تعداد زيادي از افراد بومي را به اطراف خود جذب کرده بود، با سياست‌هاي نادرست صدام حسين، وقوع جنگ و پس از آن شروع فعاليت‌هاي نفتي با مخاطرات جدي مواجه شده است. هورالعظيم در دشت آزادگان در غرب استان خوزستان و هم‌مرز با عراق قرار دارد. در دهه ۷۰ ميلادي ظن سياسي صدام به گروه‌هاي مخالفش باعث شد بخش‌هاي وسيعي از هورالعظيم که در عراق واقع شده بود، به‌صورت مصنوعي خشک شود. در سال‌هاي بعد نيز عمليات‌هاي جنگي و اکتشاف نفت بود که به خشکي اين تالاب دامن زد. حدود يک سوم از هورالعظيم در ايران واقع شده و اين منطقه در حال حاضر به پنج مخزن تقسيم شده که چاه‌هاي استخراج نفت در طول اين مخازن پنج‌گانه واقع شده است. ميدان‌هاي نفتي آزادگان شمالي و جنوبي، ياران شمالي و جنوبي و يادآوران در اين پنج مخزن قرار دارند که توسط مرزهايي که دريچه‌هايي در آنها براي جريان آب تعبيه شده، از يکديگر جدا شده‌اند. طبق اطلاعات موجود ايران از سال ۸۴ و با تاخير نسبت به عراق، احداث چاه‌هاي نفت در منطقه هورالعظيم را آغاز کرد که منجر به خشک شدن و بروز مخاطرات طبيعي ناشي از استخراج نفت در بخش‌هايي از اين تالاب شد. اما آن‌طور که تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد از سال ۲۰۱۷ آب ورودي به هورالعظيم که براي سال‌ها تشنه بوده و مردم بومي شاهد از بين رفتن حيات طبيعي آن بوده‌اند، نسبت به سال‌هاي قبل بيشتر شده است. طبق گفته افراد حاضر در منطقه، اين اتفاق باعث زير آب رفتن چيزي حدود ۶۰ درصد از تاسيسات نفتي اين منطقه به زير آب شد. ورود آب به هورالعظيم اما در سال‌هاي بعد نيز ادامه داشته و در فوريه ۲۰۱۹ (بهمن-اسفند ۹۷) ميزان آب ورودي به هورالعظيم، حدود ۸۵ درصد از تاسيسات نفتي را به زير آب برد. به گفته سعيد ساويز، کارشناس حوزه انرژي، آن بخش‌هايي از هورالعظيم که در تصاوير ماهواره‌اي به‌صورت مناطق خشک ديده مي‌شوند، به علت ارتفاع بيشتري که نسبت به سطوح ديگر دارند، هنوز آبگيري نشده‌اند؛ اما اگر جريان ورود آب به اين تالاب بيش از حد طبيعي باشد، آب مي‌تواند مناطق مرتفع‌تر را نيز درگير کند. طبق اطلاعات موجود، هورالعظيم به شکل طبيعي چندان عميق نيست و در حال حاضر ارتفاع آب در برخي نقاط اين تالاب به ۴ متر رسيده است. توليد ادامه دارد به گفته کارشناسان حاضر در منطقه هورالعظيم، در حال حاضر به غير از چاه‌هايي که توليد آنها به دليل از دست رفتن راه ارتباطي آنها واحتمال نشت نفت در آب و خطرات زيست‌محيطي متوقف شده، توليد از ساير چاه‌هاي اين منطقه در جريان است. اين اتفاق با وجود افزايش سطح آب در بخش عراقي اين تالاب نيز در جريان است. آن‌طور که عبدالله‌طواف، معاون پشتيباني منطقه‌اي شرکت متن(مهندسي توسعه نفت) تاکيد دارد اگرچه چاه‌ها و تجهيزات استفاده شده در هورالعظيم مربوط به برداشت از ميادين واقع در خشکي است (به علت خشک کردن اين تالاب)، اما ورود آب به اين تالاب مجموع توليد حدودا ۳۵۰ هزار بشکه‌اي نفت در روز اين منطقه را به ميزان کمي تحت تاثير قرار داده است. به گفته او، به علت ورود آب به هورالعظيم، پيش از اين پيش‌بيني‌هاي لازم براي توليد نفت با وجود اب در تالاب، به عمل آمده است. با وجود اينکه تالاب هورالعظيم به شکل تاريخي منطقه‌اي پر‌آب بوده، ارزان تمام شدن اجراي پروژه‌هاي نفتي، باعث خشک کردن مصنوعي بخش‌هايي از اين تالاب در هر دو سمت شده است. بر اساس اطلاعات موجود، هزينه احداث يک حلقه چاه استخراج نفت در خشکي در حالي حدود ۵ ميليون دلار است که احداث هر چاه دريايي، به سرمايه‌اي ۴۵ ميليون دلاري نياز دارد. توجيهاتي از اين دست در کنار تاکيد بر اين نکته که عمق هورالعظيم براي حرکت دادن دکل‌هاي دريايي بسيار کم است، سرنوشت اين تالاب عظيم تاريخي را در دوران ما به خشکي گره زده و زندگي مردم بومي منطقه را دچار تغييرات اساسي کرده است.رقابت دو کشور عراق و ايران در برداشت از اين ميادين مشترک نيز دليل ديگر ضربه‌زدن به طبيعت هورالعظيم است. توليد نفت ايران از ميادين مشترکي که در منطقه هورالعظيم واقع شده، چيزي حدود ۱۳ درصد از مجموع فعلي توليدات نفت کشور (حدود ۷/ ۲ ميليون بشکه در روز) را تشکيل مي‌دهد و طبق برنامه‌هاي از قبل تعيين شده بايد تا سال ۱۴۰۰ به ۲/ ۱ ميليون بشکه در روز بررسد. دست قدرتمند طبيعت حجم آب ورودي به استان خوزستان، در حال حاضر به شکل بي‌سابقه‌اي افزايش يافته است. بر اساس اطلاعات موجود، کل حجم آب ورودي به خوزستان در سال گذشته در حالي ۱۳ ميليارد مترمکعب بوده که در سال جاري به ۳۰ ميليارد مترمکعب رسيده است. با ورود اين حجم عظيم از آب به استان خوزستان، نه‌تنها همه دريچه‌ها در تالاب هورالعظيم باز شده است، بلکه در برخي نقاط ميان حوضچه‌ها کانال‌هاي بزرگي نيز حفر شده تا آب با سرعت بيشتري به حوضچه‌هاي مجاور منتقل شود. به گزارش شانا، تخريب يک جاده ميان حوضچه ۴ و ۵ نيز باعث يکي شدن اين دو حوضچه و افزايش گردش آب شده است. تخريب اين جاده در شرايطي اتفاق افتاده است که احداث آن، دخالت مستقيم انسان در اکوسيستم اين تالاب به شمار مي‌رود و به‌نظر مي‌رسد حالا، دست طبيعت انسان را مجبور کرده توجيهات اقتصادي را کنار بگذارد و صورت هورالعظيم راهرچند محدود به شکل اوليه خود که هيچ جاده‌‌اي در آن نبوده، بازسازي کند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد