صف‌آرایی شرق برابر غرب

سازندگي/ متن پيش رو در سازندگي منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست دو نشست شانگهاي و سيکا در ميانه تنش‌هاي حاکم در منطقه براي تهران فرصتي بود تا در چارچوبش کمپين فشار حداکثري واشنگتن را به چالش کشيده و از سناريوهاي نخ‌نما‌شده و تکراري اين کشور و متحدانش پرده بر‌دارد ساناز نفيسي| حسن روحاني براي شرکت در پنجمين اجلاس کنفرانسي موسوم به تعامل و اعتماد‌سازي در آسيا (‌سيکا) که اين بار در شهر دوشنبه تاجيکستان برگزار شد، به اين کشور سفر کرد. طي چند روز اخير اين دومين نشست مهمي بود که رئيس‌جمهوري کشورمان در آن حاضر شد و تحليلش را از فرصت‌ها و چالش‌هاي پيش‌روي کشورهاي منطقه و تهديدهاي مشترک ارائه کرد، موضوعي که به گفته روحاني مي‌تواند زمينه را براي همگرايي بيشتر و اجماع بازيگران حاضر در اين نشست هموار کند. او در اين نشست از تحرکات برخي بازيگران بين‌الملل گفت و به نقض هنجارهاي بين‌المللي توسط بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي اشاره کرد، راديکاليسم و مقابله با افراط‌گرايي را هدف مشترک همه کشورهاي حاضر توصيف کرد و ايران را بازيگري حامي سياست چند‌جانبه‌گرايي قلمداد کرد، سياستي که در تقابل با برنامه‌هاي يکجانبه‌گرايانه واشنگتن و متحدانش قرار دارد و بار ديگر به کشورهاي عضو برجام هشدار داد تا به موضع منفعلانه‌شان پايان دهند. اين عبارات را روحاني در نشست شانگهاي قرقيزستان نيز براي رهبران و نمايندگان حاضر به‌عنوان سياست‌هاي رسمي و اعلامي ايران يادآوري کرد و بدين وسيله توانست زمينه را براي همگرايي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در راستاي منافع کشورمان فراهم کند. بسان نشست شانگهاي توافق هسته‌اي يا همان برجام در کانون سخنراني‌هاي سران و رايزني‌هاي حاشيه‌اي رهبران حاضر بود، اين بار، در کنفرانس سيکا بسان نشست شانگهاي حاضران بر لزوم حراست از اين دستاورد جهاني که ماحصل رايزني ۱۲ ساله ميان ايران و کشورهاي عضو بود، تاکيد کردند. اهميت پايبندي به برجام به اندازه‌اي بااهميت بود که در بيانيه‌هاي پاياني نشست‌هاي شانگهاي و سيکا در اولويت برنامه‌هاي رهبران حاضر تعريف شد. دو نشست شانگهاي و سيکا در ميانه تنش‌هاي حاکم در منطقه براي تهران فرصتي بود تا در چارچوبش کمپين فشار حداکثري واشنگتن را به چالش کشيده و از سناريوهاي نخ‌نما‌شده و تکراري (حمله به دو نفت کش در درياي عمان و خرابکاري در نفتکش‌هاي اماراتي) اين کشور و متحدانش پرده بر‌دارد. طبيعتا از آنجايي که حراست از برجام و تاکيد بر پايبندي طرفين عضو اين توافق در اولويت‌هاي بيانيه‌هاي پاياني اين دو نشست تعريف شد، مي‌توان گفت ايران به‌درستي از اين دو نشست (‌فرصت) استفاده کرد و با تکيه بر رويکردي ديپلماتيک توانست پايه‌هاي همگرايي و تعاملاتش با بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي را تحکيم کند و سياست‌هاي يک‌جانبه‌گرايانه واشنگتن را به چالش بکشد. هم‌صدايي در سيکا عليه واشنگتن نشست سيکا براي رهبران ۲۷ بازيگر حاضر که خواهان تعامل و اعتمادسازي بودند، فرصتي بود تا براي تحقق صلح و ثبات راهکارهايشان را ارائه کرده و چشم‌اندازشان را درباره مقوله‌هاي امنيتي در آسيا، سوريه، يمن، فلسطين، افغانستان و کره شمالي ارائه دهند، حسن روحاني با به چالش کشيدن سياست‌هاي ايالات متحده در شرق و غرب آسيا به نقش منفي اين بازيگر در بي‌ثبات‌سازي منطقه اشاره کرد. همتاي چيني‌اش، شي جين پينگ که درگير جنگ تجاري با آمريکاست نيز رويکرد مشابهي اتخاذ کرد و با اشاره به موقعيت خاص آسيا از کشورهاي عضو خواست به جاي تاکيد بر گزينه رويارويي، رايزني را برگزينند و براي مقابله با چالش‌هايي که به تهديد جدي عليه امنيت منطقه تبديل شده، در قالبي مشترک اجماع کنند. پوتين از بازتعريف نظم جهاني گفت؛ نظمي عادلانه مبتني بر رابطه عادلانه ميان بازيگران. او نيز بسان روحاني و شي جين پينگ، راديکاليسم را تهديد قلمداد کرد و خواستار تدوين برنامه‌اي مشترک براي مقابله با چرخه خشونت حاکم شد. همتاي روس حسن روحاني نيز مانند رئيس‌جمهوري کشورمان بر لزوم حراست و پايبندي طرفين توافق بر تعهداتشان تاکيد کرد. بازتعريف اتحاديه اروپا در آسيا کنفرانس بين‌المللي ايجاد تعامل و اعتماد در آسيا (سيکا)؛ نشست چندمليتي قلمداد مي‌شود، چراکه به جاي تاکيد بر سياست‌هاي يکجانبه‌گرايانه خواستار اجرايي شدن ديپلماسي چندجانبه‌گرايانه است و براي ارتقاي صلح، امنيت و ثبات پايدار در آسيا برنامه‌هايي را تدوين و اجرايي مي‌کند. رهبران عضو سيکا بر اين باورند که صلح جهاني در گرو تحقق امنيت و صلح و ثبات پايدار در آسياست، از همين رو در منشور شکل‌گيري اين سازمان بر لزوم رايزني‌ها در سطح جهاني تاکيد شده است. به باور بازيگران عضو، جهان به جاي پافشاري بر قدرت سخت با تکيه بر اهرم رايزني و چانه‌زني و ديپلماتيک قادر است براي همکاري‌هاي مشترک و احترام متقابل به چندجانبه‌گرايي و صلح بسترسازي کند. نورسلطان نظربايف، رئيس‌جمهوري پيشين قرقيزستان که مارس ۲۰۱۹ از سمتش کناره‌گيري کرد، باني اين ساختار بود. او ايده‌اش را ۵ اکتبر ۱۹۹۲ همزمان با چهل‌و‌هفتمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد مطرح کرد؛ مارس ۱۹۹۳ سيکا فعاليتش را به شکلي رسمي آغاز کرد. ناظران مي‌گويند نظربايف با الگوبرداري از اتحاديه اروپا مي‌خواست چنين ساختاري را در آسيا بازتعريف کند. با اين حال در آن برهه زماني اين منطقه درگير نوعي واگرايي شده بود و از همين رو اجرايي شدن چنين ايده‌اي دور از ذهن به نظر مي‌رسيد اما اخيرا اجماع کشورهاي آسيايي درباره مسائل مختلفي چون راديکاليسم موجب نوعي همگرايي شد و ابتکار عمل رئيس‌جمهور را به شکلي نسبي به سرانجام رسيده، نظربايف بين سال‌هاي ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ تلاش کرد تا براي تعامل مستمر با سيستم‌هاي امنيت جمعي کشورهاي اين قاره مکانيزمي را تعريف کند، ژوئن ۲۰۰۴ نخستين جلسه رسمي سيکا با حضور ۱۶ رهبر منطقه‌اي برگزار شد و در جريانش ضمن تصويب منشور بيانيه‌اي با محوريت دو مقوله مقابله با افراط‌گرايي و ترويج گفتگوي تمدن‌ها تدوين شد. در آن زمان سيکا براي غرب چندان اهميتي نداشت، با اين حال همانگونه که نشريه چاينا ديلي نوشت برخي ناظران گفته بودند که اين نهاد مي‌تواند بستري براي کاهش خشونت‌هاي منطقه آسيا باشد. درباره سيکا نشست‌هاي سيکا هر چهار سال يک بار برگزار مي‌شود، مقر دبيرخانه اين مجمع آسيايي در الماتي قزاقستان قرار دارد. ۲۷ کشور عضو اين سازمان هستند و ۱۳ بازيگر ديگر در قامت ناظر و به عنوان نماينده‌اي از سازمان ملل و موسسات مطالعات بين‌الملل حضور دارند (‌اعضاي اصلي ايران، افغانستان، آذربايجان، بحرين، بنگلادش، کامبوج، چين، مصر، هند، عراق، اسرائيل، اردن، قزاقستان، جمهوري کره، قرقيزستان، مغولستان، پاکستان، فلسطين، قطر، روسيه، تاجيکستان، تايلند، ترکيه، امارات متحده عربي، ازبکستان و ويتنام هستند و بوليوي، اندونزي، ژاپن، لائوس، مالزي، فيليپين، سريلانکا، اوکراين، ايالات متحده، سازمان ملل متحد، سازمان امنيت و همکاري اروپا، سازمان بين‌المللي مهاجرت، اتحاديه عرب مجمع کشورهاي ترک زبان در قامت ناظر قلمداد مي‌شوند) سيکا تلاش دارد تا روابطش با نهادهاي جهاني چون سازمان ملل و ساختارهاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي را براي تحقق صلح و توسعه اقتصادي تحکيم کند، از همين رو در چارچوب يکي از جلسات سندي به امضا رسيد که در چارچوبش در حوزه‌هاي مختلفي چون اقتصاد، محيط زيست، مسائل بشردوستانه، مقابله با تهديدهاي نظامي و سياسي برنامه‌هايي ارائه شد. چهارمين نشست سيکا در شانگهاي برگزار شده بود، در آن برهه زماني نظربايف توجه حاضران را به بحران حاکم معطوف کرد، به چالش کشيده شدن هويت و تمدن مردمان آسيا، مهمي که به شکلي سيستماتيک مي‌توانست صلح در منطقه را به خطر بياندازد. ناظران مي‌گويند از همان زمان مشارکت رهبران آسيا در نشست‌هاي سيکا بيشتر شد و پلتفرم‌هاي اين نهاد بين دولتي براي حل چالش‌هاي اعضا، همکاري‌هاي اقتصادي و حل و فصل مسالمت‌آميز اختلاف‌ها توسط تحليلگران غربي به شکلي جدي مورد بررسي قرار گرفت. از همين رو حضور ايران در چنين نشستي آن هم بعد از اجلاس شانگهاي بسيار بااهميت و فرصت‌ساز شد، به خصوص آنکه در هر دو نشست (‌سيکا و شانگهاي) برجام محور اصلي رايزني‌هاي جمعي و حاشيه‌اي رئيس‌جمهوري ايران و رهبران حاضر بود و در بيانيه‌هاي پاياني هر دو نشست در اولويت برنامه‌هاي گروهي تعريف شد. ناظران مي‌گويند به واسطه چالش‌ها و پس لرزه‌هاي حاصل از سياست‌هاي يکجانبه‌گرايانه واشنگتن پنجمين نشست سيکا در قابي متفاوت تعريف شد، سياست‌هاي يکجانبه‌گرايانه واشنگتن که پس لرزه‌هايش بسياري از بازيگران عضو از جمله ايران، چين و روسيه را درگير کرده مي‌تواند زمينه‌ساز اجماعي منطقه‌اي عليه هنجارشکني‌هاي ايالات متحده شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد