گاندو؛ تخیل‌ یا واقعیت، مایکل یا جیسون

فهيمه پناه‌آذر| پخش مجموعه 30قسمتي گاندو به کارگرداني جواد افشار به پايان رسيد؛ سريالي که به طور غيرمستقيم به پرونده جيسون رضاييان/ مايکل هاشميان مي‌پرداخت. موضوع اين مجموعه و کنايه‌هاي روشن و شفاف به مديران و مسئولان دولتي باعث انتقادات و اظهاراتي در رد برخي از وقايع سريال شد. آرش قادري، نويسنده اين مجموعه در گفت‌وگويي عنوان کرده که 80درصد طراحي قصه حاصل تخيل او بوده است. اما قادري ديروز در نشست خبري سريال گفت: «در ساخت اين مجموعه پرونده واقعي داشتيم که صددرصد به آن وفادار بوديم اما قرار نبود مستند بسازيم؛ بنابراين نياز به داستان داشتيم. پرونده جيسون از لحظه شناسايي تا دستگيري مو به مو براساس واقعيت بود.» تخيل هميشه همراه نويسنده است اين سؤال وجود دارد که نويسنده در سريال‌هاي امنيتي، ‌سياسي و جاسوسي که شخصيت‌هايش بر مبناي واقعيت است تا چه اندازه مي‌تواند از تخيل استفاده کند و آيا اين تخيل مورد پذيرش مخاطبان اينگونه سريال‌ها هست؟ جواد اردکاني که در پرونده کاري خود ساخت سريال‌هايي چون «چه‌کسي به سرهنگ شليک کرد؟» و «غريبه» را دارد، در اين‌باره به همشهري مي‌گويد: «خصوصيت هنر نمايش اين است که وقتي انواع شخصيت‌ها را داريم اين شخصيت‌ها الهام گرفته از واقعيت و تخيلات خود نويسنده باشد و در اين خصوص نمونه‌هاي زيادي داريم. در سريال‌هاي سياسي و امنيتي اين کار صورت مي‌گيرد. در همه جاي دنيا نيز اين موضوع ديده مي‌شود. نويسنده از شخصيت‌هاي واقعي الهام گرفته و گاهي نيز تخيلات خود را به شرط آنکه آسيبي به سريال نزد، وارد مي‌کند.» اردکاني به «گاندو» اشاره مي‌کند که پخش آن توانست مخاطبان زيادي را به لحاظ داستاني که داشت، جذب کند و ادامه مي‌دهد: «البته سريال‌هاي امنيتي و جاسوسي بايد داستان گيرا و خوش‌ساختي داشته باشند تا بتوانند مورد استقبال قرار بگيرند.» محدوديت‌ها در ايران مخاطب را دور مي‌کند اما عليرضا افخمي، نويسنده و فيلمنامه‌نويس معتقد است که محدوديت‌ها در ساخت سريال‌هاي امنيتي و جاسوسي باعث شده که سريال‌ها از واقعيت دور و در نهايت ابتر شوند. وي به همشهري مي‌گويد: «در ايران وقتي از برخي مسائل انتقاد مي‌کنيم يا از اجزاي يک سيستم دولتي و حتي سياست صحبت مي‌کنيم، بال و پرمان بسته مي‌شود؛ در نتيجه محصولي که توليد شده با واقعيت فاصله پيدا مي‌کند و همين محدوديت بر قصه و ساخت تأثير مي‌گذارد؛ به همين دليل است که برخي از کارگردانان وقتي در اين گونه سريال مي‌سازند سراغ قالب طنز مي‌روند تا از محدوديت‌ها فرار کنند.» الهام از شخصيت‌هاي واقعي هميشه وجود دارد اين کارگردان در ادامه يادآور مي‌شود: «وقتي نويسنده‌اي فيلمنامه مي‌نويسد، شخصيت را خودش خلق نمي‌کند. هميشه کاراکتري وجود دارد که نويسنده از دنياي خارج وارد قصه‌هايش مي‌کند يا از آن الهام مي‌گيرد. حتي گاهي از ترکيب چند شخصيت اثري را خلق مي‌کند. هميشه در خلق شخصيت‌ها کاراکترهايي وجود دارند؛ چه زماني که با آنها مواجه مي‌شويم و چه زماني که در خاطرات ما بوده‌اند.» افخمي سپس به خلق شخصيت‌ها در سريال‌هاي سياسي و امنيتي اشاره مي‌کند: « در نگارش سريال‌هايي که گونه‌هاي جدي‌تر هم دارند، تقريبا اينگونه است. نويسنده در طول زندگي خود با خيلي از شخصيت‌ها مواجه مي‌شود يا اينکه شخصيت‌ها را در اخبار، روزنامه‌ها و کتاب‌ها مي‌بيند و مي‌خواند اما سعي بر اين است که خلق اين شخصيت‌ها به‌گونه‌اي صورت بگيرد که با واقعيت‌ها نزديک باشد. وقتي نويسنده اطلاعات بيروني دريافت مي‌کند، تجربيات مي‌تواند واقعي هم نباشد و آنها را به‌دست آورده باشد.» اين نويسنده که سال‌هاي سال نويسندگي و کارگرداني سريال‌هاي تلويزيوني را برعهده دارد، درباره استقبال مخاطبان از اينگونه سريال‌ها مي‌گويد: «اينکه سريال‌هاي اين‌چنيني مخاطب خود را دارد يا ندارد، قانون خاصي نداشته و بستگي به داستان و ساخت آن دارد.» از ماتادور تا گاندو در اين سال‌ها ساخت سريال‌هايي با داستان‌هاي امنيتي، جاسوسي و سياسي بيشتر شده؛ مجموعه‌هايي که سازندگانش به موضوعاتي چون انتخابات، بحث انرژي هسته‌اي، گروه‌هاي جاسوسي و فعاليت آنها در ايران و... اشاره داشته‌اند.با اين حال معمولا در پرداخت‌هاي سياسي و امنيتي در اين سريال‌ها به‌دليل محدوديت‌ها و نابلدي کارگردانان و نويسندگان، اين مجموعه‌ها دچار شعارزدگي شده و در نهايت به يک سريال کليشه‌اي تبديل مي‌شوند. با اين حال ساخت اين سريال‌ها ادامه دارد که مي‌توان به مجموعه‌هايي چون «جست‌وجوگران» محمدعلي سجادي درباره مفاسد اقتصادي، «راستش را بگو» و «آسمان من» محمدرضا آهنج درباره انتخابات و پليس امنيت، «خواب بلند» احمد کاوري درباره انتخابات رياست‌جمهوري، «تعبير وارونه يک رويا» فريدون جيراني درباره انرژي هسته‌اي، سريال «هوش سياه» مسعود آب‌پرور امنيتي، «عاليجناب» مسعود ردايي پليسي، «آينه‌هاي نشکن» جواد اردکاني، «ماتادور» فرهاد نجفي، «پازل» ابراهيم شيباني و... اشاره کرد. تفاوت پخش از شبکه 3 تا افق يکي از حواشي سريال «گاندو» که از قسمت‌هاي مياني آن آغاز شد، انتقاد سازندگان سريال از سانسور برخي از بخش‌ها بود که حالا مديران شبکه افق عنوان کرده‌اند که بعد از پايان بازپخش سريال «وضعيت سفيد» که هم‌اکنون روي آنتن شبکه افق است، «گاندو» را بدون حذفيات آن روي آنتن مي‌برند. با اين اوصاف بايد ديد سياست مديران سينما چگونه است که سريالي در يک شبکه با حذفيات پخش مي‌شود و از همان رسانه در شبکه افق که پيشينه‌اي مشخص دارد، بدون سانسور قرار است روي آنتن برود؟ ناگفته‌هايي از گاندو در نشست خبري که روز گذشته در سالن‌ همايش‌هاي سيما برگزار شد، سازندگان و بازيگران سريال از گاندو گفتند. آرش قادري (نويسنده): مصاحبه‌اي از من منتشر شد، تيتري که زده شد در اندازه گفت‌وگو نبود. درباره اصل پرونده «گاندو» بگويم که پرونده واقعي داشتيم که به آن وفادار بوديم اما قرار نبود مستند بسازيم. نياز به داستان داشتيم. اداره امنيتي اينطور نيست که چيزي را تعريف کند و شما اجرا کنيد. ارتباط دادن اين خرده پرونده‌ها براساس تخيل بوده؛ حتي نحوه دستگيري و رفت‌وآمد مايکل در خيابان همان چيزي است که در پرونده جيسون آمده است.جواد افشار (کارگردان): بودجه سريال قبلي من دولتي بود و به جرأت مي‌توانم بگويم بودجه کمتر از «آنام» بوده است. وقتي سريال آنام را کار کرديم، پرايد 20 ميليون بود اما حالا بودجه سريال «گاندو» تنها 30 درصد بيشتر از آن سريال است و فکر نمي‌کنم بيشتر از 7ميليارد بوده باشد. اين سريال جزو سريال‌هاي گروه «ب» سازمان است. اي کاش اي کاش سازندگان گاندو مي‌دانستند که قرار نيست روابط مأموران امنيتي در سطوح مختلف با يکديگر مثل روابط کارمندان بانک يا مشاوران املاک باشد. شوخي‌هاي بي‌مزه و احوالپرسي‌هاي مسخره و مکرر در اتاق عمليات مأموران امنيتي بيشتر يادآور فضاي بنگاه املاک بود تا چنين مراکز مهم امنيتي. خيلي‌ها مي‌دانند که ممکن است يک مأمور امنيتي سال‌ها مشغول انجام ماموريت باشد اما هيچگاه مقام‌هاي بالادستي خود را نديده باشد. اي کاش سازندگان گاندو کمي دقت مي‌کردند که چطور ممکن است يک جاسوس در تمام لحظات خانه‌نشيني‌اش پرده‌ها را براي برادران و خواهران امنيتي کنار بزند تا مبادا دوستان براي کشيک‌شان با دوربين دچار مشکل شوند. کاش گاندويي‌ها مي‌دانستند که تغيير چهره‌دادن براي يک نيروي امنيتي اين نيست که به طرز احمقانه‌اي موهايش را زردرنگ کند و پيراهن هاوايي بپوشد. اين تغيير ظاهر براي ارژنگ‌هاي نقاشي کودکان هم ديگر استفاده نمي‌شود. اي کاش سازندگان گاندو خيلي جدي درباره دسترسي به تصاوير دوربين‌هاي عمومي و شخصي در شهر از چند مغازه‌دار کهنه‌کار اين حوزه اطلاعات مي‌گرفتند. خيلي بعيد است بشود در هر لحظه که ماموري اراده مي‌کند دوربين زهوار دررفته هر خانه‌اي را هک کرده و تصويرش را با کيفيت بي‌نظير براي ماموريت‌هايش استفاده کند. گاندو در سي ان ان در جريان يک برنامه با محوريت سياسي که اخيرا از شبکه خبري «سي ان ان» پخش شد، به سريال «‌گاندو» که از شبکه 3 سيما روي آنتن رفت نيز اشاره شد. در جريان اين برنامه که درواقع با محتوا و رويکرد خاص سياسي، به موضوع نقش سپاه پاسداران در جمهوري اسلامي و در ايرانِ پس از پيروزي انقلاب اسلامي اختصاص داشت، از سريال «‌گاندو» به‌عنوان سريالي که تصوير جديدي از سپاه پاسداران ارائه مي‌دهد ياد شد. کارشناس اين برنامه در بخش کوتاهي از بحث، از سريال «گاندو» به‌عنوان يکي از پروژه‌هاي تلويزيوني و سينمايي موفق امنيتي و سياسي دهه‌هاي اخير جمهوري اسلامي ايران ياد کرد و اين موفقيت را مديون 3 عامل جذابيت داستان، شرايط خوب ساخت و بازه زماني مناسب پخش اين سريال با توجه به تنش‌هاي اخير ايران و آمريکا بيان کرد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---