تکنوکرات‌ها در مسیر تغییر!

ابتکار/ متن پيش رو در ابتکار منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست حزب کارگزاران يا همان تکنوکرات‌ها در زمره احزاب جديد است که از پيوستن افرادي از دو جناح اصلي کشور شکل گرفته است. حزب کارگزاران سازندگي معروف به جناح راست مدرن درواقع يک حزب انشعاب يافته از جناح راست است که توسط ۱۶ نفر از اعضاي هيئت دولت مرحوم آيت‌الله اکبر هاشمي رفسنجاني، در آذرماه ۱۳۷۴ آغاز به کار کرد و سنگ بناي آن درست در مقطعي گذاشته شد که يک سال و نيم از عمر دولت دوم رفسنجاني باقي‌مانده بود. رويدادي که با استقبال چپ‌ها و انتقادات گسترده راست‌گرايان مواجه شد. درواقع کارگزاران نخستين حزب سياسي در ايران بود که در درون دولت شکل گرفت. هسته اصلي حزب کارگزاران سازندگي را نيروهاي سياسي دولت اکبر هاشمي رفسنجاني تشکيل مي‌دهند. اين حزب در دوران اصلاحات بيشترين فعاليت و حضور را در صحنه سياسي کشور داشت و به نوعي دوران اوج آن به دولت اصلاحات برمي‌گردد. اخيرا به دنبال برخي سياست‌ها و رويکردهاي شوراي عالي سياستگذاري اصلاحات، حزب کارگزارن از جمله غلامحسين کرباسچي، دبيرکل آن انتقادهايي به جريان اصلاحات و نحوه رهبري آن وارد کرده که با واکنش‌هاي زيادي روبه‌رو شد و حتي برخي معتقدند آنها قصد عبور از جريان اصلاحات را دارند. «ابتکار» در سلسله‌اي از گزارش‌هاي هفتگي خود در تلاش است تا با بررسي و چگونگي شکل‌گيري برخي احزاب و جريان‌هاي سياسي در کشور يک شناخت کلي از آنها به مخاطبان ارائه کند. در اين گزارش به نحوه شکل‌گيري، فعاليت‌ها و ديدگاه‌هاي حزب کارگزاران سازندگي از گذشته تاکنون پرداخته است، که مشروح آن را در ادامه مي‌خوانيد. شکل‌گيري کارگزاران در کتاب «جناح‌بندي سياسي در ايران» اثر سعيد برزين درباره شکل‌گيري حزب کارگزاران سازندگي آمده است: جناح چپ که در اوايل انقلاب با عنوان‌هايي مثل حزب‌الله و پيروان خط امام فعاليت مي‌کرد، يک نيروي راديکال بود که بيشتر بيانگر مطالبات اقشار پايين‌دست جامعه بود. گفتمان برابري‌خواهانه و راديکال آنها در اوايل انقلاب و در سال‌هاي دهه 60 هواداران بسياري داشت و با تکيه بر آراي همين اقشار اجتماعي که در آن سال‌ها و البته بعدها نيز بخش‌هاي وسيعي از جامعه را شامل مي‌شدند و نيز نزديکي بيشتر به آراء و انديشه‌هاي امام خميني(ره) و حمايت ايشان از آنها بر دو قوه مقننه و مجريه و بخش‌هاي مهمي از قوه قضائيه مسلط بود، اما پايان جنگ ايران و عراق، آنها را به حاشيه راند. در عرصه شعارهاي سياسي و اجتماعي اين جناح اگرچه «بر ضرورت رعايت قانون اساسي و حفظ حقوق مردم و توسعه آزادي‌هاي سياسي» تاکيد داشت اما حضور يک نيروي سياسي جديد را در جامعه که به طرح مطالبات مردم بپردازد، ضروري ساخت. کارگزاران سازندگي که بخش فن‌سالار و نوگراي کابينه هاشمي و نيز شهرداري تهران را در اختيار داشتند، با اعلام موجوديت در سال 1374 که محصول اختلاف نخبگان سياسي نيز بود، توانستند به سرعت حمايت بخش‌هاي وسيعي از اين نيروهاي اجتماعي را به دست بياورند و به‌ عنوان حاميان اين مطالبات جديد در صحنه سياسي کشور ظاهر شوند. درواقع کارگزاران نيروي طبيعي برآمده از درون طبقه متوسط جديد نبودند، بلکه کارگزاران و طبقه متوسط انتخابي اجتناب‌ناپذير از سوي همديگر بودند، چراکه کارگزاران براي حضور پررنگ‌تر در عرصه سياسي نيازمند حمايت اين نيروي اجتماعي منفعل در صحنه سياسي بودند و از آن سو اين نيروي جديد نيز انتخابي به غير از کارگزاران فراروي خود نمي‌ديد. اختلاف با جامعه روحانيت همچنين در کتاب «اطلاعاتي درباره احزاب و جناح‌هاي سياسي ايران امروز» اثر عباس شادلو درباره چگونگي به وجود آمدن و نحوه شکل‌گيري اين حزب آمده است: در آستانه انتخابات مجلس پنجم در اواخر سال 1374 اختلاف‌هايي بين دولت و جامعه روحانيت مبارز و هيئت موتلفه بر سر ارائه ليست نامزدها در حوزه انتخابيه تهران بروز کرد. جمعيت موتلفه اسلامي که همراه با جامعه روحانيت مبارز ائتلاف جناح راست و تشکل‌هاي همسو را تشکيل مي‌داد، اعلام کرد که نمي‌تواند از برخي از اعضاي ليست جامعه روحانيت مبارز حمايت کند، چراکه متدينين اصناف و بازاريان که هزينه تبليغات را بر عهده دارند، در اين زمينه عذر شرعي دارند. به دنبال تشديد و بالا گرفتن تنش‌ها و اختلاف در آذر 1374 به پيشنهاد حسن حبيبي، هاشمي رفسنجاني در نامه‌اي به جامعه روحانيت مبارز که خود از اعضاي آن بود، درخواست کرد که براي رفع اختلاف‌ها نام پنج نفر از افرادي را که اختلاف بر سر آنها بود، در ليست خود قرار دهند. اما پس از مدتي ناطق نوري به هاشمي رفسنجاني اطلاع داد که گروه‌هاي همفکر جامعه روحانيت اين مسئله را نپذيرفته‌اند. همين مسئله سبب شد 16 نفر که عبارت بودند از 10 وزير، 4 معاون رئيس‌جمهوري، رئيس کل بانک مرکزي و شهردار تهران در اطلاعيه‌اي در 27 آبان 1374 با عنوان جمعي از کارگزاران سازندگي اعلام موجوديت کنند. اين اطلاعيه بلافاصله با واکنش نمايندگان مجلس مواجه شد و آن را تلاش براي انحصاري کردن کارگزاران سازندگي و تضعيف روحانيت و توهين به مجلس برآورد کردند. کارگزاران سازندگي با استعلام از هيئت نظارت مرکزي بر قانوني بودن خود تاکيد کردند و واکنش هيئت نظارت، قانوني بودن اقدام کارگزاران را تاييد مي‌کرد. اما 150 تن از نمايندگان در نامه‌اي به رهبري خواهان کسب تکليف از او شدند. مقام معظم رهبري در واکنش به اين موضوع اعلام کرد که فعاليت اين گروه هيچ اشکالي ندارد، اما به رئيس‌جمهوري توصيه کردند اگر وزرا دخالت نکنند بهتر است بنابراين بعد از آن اطلاعيه‌هاي کارگزاران با امضاي چند نفر از اعضا که پست وزارت نداشتند، منتشر مي‌شد. کارگزاران سازندگي که از آن پس راست مدرن ناميده شد که نمايندگي روشنفکران، صنعتگران، ديوان‌سالاران و کارگزاران اقتصادي کشور را برعهده گرفت و همان اقشاري بودند که با اصلاحات دولت هاشمي به هويت سياسي و اجتماعي جديدي دست يافته بودند. درواقع مي‌توان چنين گفت که اصلاحات و نوسازي دولت هاشمي رفسنجاني راه را براي گسترش و احياي دوباره طبقه متوسط شهري هموار کرد. اين نيروي اجتماعي که مطالبات جديدي را در عرصه سياسي دنبال مي‌کرد، مبنا و پايگاه شکل‌گيري حزب کارگزاران شد. کارگزاران نيز در طول فعاليت خود کوشيد تا مطالبات اين نيرو و کار ويژه احزاب طبقه متوسط جديد را ايفا کند. کارگزاران در انتخابات 1374 به ويژه در تهران که ليست جداگانه داده بودند، با موفقيت نوسازي و تحزب ويژه‌اي روبه‌رو شدند، فائزه هاشمي پا به پاي سر ليست جامعه روحانيت و رئيس مجلس وقت ناطق نوري پيش رفت. او سرانجام با شبهه‌هايي که درمورد تقلب در انتخابات ايجاد شد، دوم شد. تعداد ديگري از نامزدهاي کارگزاران نيز به مجلس راه يافتند. مرامنامه حزب کارگزاران بر ارتقاي جايگاه اقتصادي ايران در اقتصاد جهاني و زمينه‌سازي براي مشارکت مردم در اقتصاد تاکيد مي‌کند. اين حزب در زمينه اقتصادي به دست‌نامرئي آدام اسميتي بازار معتقد است و نوعي سرمايه‌داري صنعتي و توليدي را دنبال مي‌کند؛ از سرمايه‌گذاري خارجي و استقراض مالي دفاع مي‌کند و به خصوصي‌سازي و کوچک‌سازي دولت معتقد است. باتوجه به آنچه که در مرامنامه حزب کارگزاران سازندگي آمده است. در عرصه سياست داخلي مهم‌ترين موضع سياسي اين حزب مخالفت با انحصار قدرت در دست يک گروه خاص است. اين گروه از جامعه مدرن و عرفي طرفداري مي‌کند و به شدت از جامعه توده‌وار و افراطي گريزان است. در مرامنامه حزب نيز بر تشويق مردم به مشارکت گسترده در امور سياسي به منظور دستيابي به توسعه سياسي تاکيد شده است. همچنين کارگزاران در عرصه سياست خارجي از نوعي سياست خارجي تنش‌زدا و ميانه‌روانه پيروي مي‌کند که بتوان در پناه آن به جذب سرمايه‌گذاري خارجي، استقراض از بانک‌هاي بين‌المللي و توسعه صادرات پرداخت. کارگزاران و انتخابات اين گروه در انتخابات رياست‌جمهوري دوره هفتم ابتدا با طرح تغيير قانون اساسي و انتخاب مجدد آقاي رفسنجاني براي دوره سوم وارد عرصه انتخاباتي شدند. جريان چپ به دليل ترس از به‏ دست گرفتن قدرت توسط راست سنتي اعتراضي نداشته و به راحتي از کنار اين موضوع عبور کرد اما راست سنتي به مخالفت با اين طرح پرداخت. با منتفي شدن طرح، ابتدا با حسن حبيبي وارد مذاکره شدند و در ادامه با حجت‌الاسلام محمدي‌ ري شهري و برخي از اعضاي جناح راست و جناح چپ به مذاکره پرداختند. بالاخره پس از جمع‌بندي‌هايي اين گروه همگام با «مجمع روحانيون مبارز» از کانديداتوري ‌‌سيدمحمد خاتمي‌ حمايت کردند. پس از انتخابات رياست‏جمهوري و پيروزي قاطع خاتمي، گروه کارگزاران جزو ائتلاف نيروهاي به اصطلاح «دوم خردادي»، طرفدار اصلاحات و شعارهاي رئيس‌جمهوري قرارگرفت و در کابينه خاتمي با چند وزير شرکت کرد. اعضاي حزب کارگزاران در دولت خاتمي مناصب مهمي را به دست آوردند ولي بعد از کنار رفتن دولت اصلاحات فعاليت کارگزاران به شدت افول کرد. کارگزاران در انتخابات رياست‌جمهوري دوره دهم با وجود آنکه کرباسچي رياست ستاد کروبي را بر عهده داشت، از ميرحسين موسوي حمايت کرد. شمار زيادي از اعضاي حزب کارگزاران سازندگي نظير هدايت آقايي، محمد عطريانفر، فائزه هاشمي، روشنک سياسي، آيدا مصباحي، جهانبخش خانجاني، مرتضي الويري و حسين مرعشي پس از اعتراضات به نتايج انتخابات رياست جمهوري دهم زنداني شدند. نشريات و رسانه‌هاي وابسته به کارگزاران روزنامه کارگزاران تريبون رسمي اين حزب بود. اين روزنامه در 11 دي 1387 به دليل انتشار بيانيه دفتر تحکيم وحدت، توسط هيئت نظارت بر مطبوعات توقيف شد. اما نشريات فراواني از ابتداي تاسيس تا کنون به صورت رسمي و غير رسمي با حزب کارگزاران مرتبط بوده‌اند که تعدادي از آنها عبارتند از: هفته نامه بهمن (ارگان رسمي در ابتداي تاسيس) به مدير مسئولي مهاجراني. روزنامه ميهن، به مدير مسئولي غلامحسين کرباسچي دبير کل حزب. روزنامه زن، به مدير مسئولي فائزه هاشمي. مجله روز هفتم. روزنامه آزاد. دو هفته نامه شهروند امروز به سر‌دبيري محمد قوچاني. به موارد فوق روزنامه ايران و همشهري در دوره اصلاحات را مي‌توان اضافه کرد. در حال حاضر روزنامه سازندگي به سردبيري محمدقوچاني رسانه و به نوعي ارگان رسمي حزب کارگزاران است. در حال حاضر ترکيب جديد شوراي مرکزي حزب کارگزاران سازندگي را اسحاق جهانگيري، غلامحسين کرباسچي، سيدحسين مرعشي، فائزه هاشمي، رضا امراللهي، محمد قوچاني، عباس آقاعليخاني، سيدحسين هاشمي، غلامرضا پناه، هدايت‌الله آقايي، پروانه مافي، معصومه کفايتي، فرزانه ترکان، شهربانو اماني، فاطمه سادات مقيمي، اسفنديار عشوري، مختار طاهريان، محسن هاشمي بهرماني، سعيد ليلاز، محمد عطريانفر، علي هاشمي بهرماني، جهانبخش خانجاني، سيدمحمود عليزاده طباطبايي و احمد نقيب‌زاده اعضاي جديد شوراي مرکزي حزب کارگزاران را تشکيل مي‌دهند. کارگزاران در انتخابات 1392 کانديداي مستقل معرفي نکرد و مانند ديگر اصلاح‌طلبان از حسن روحاني حمايت کردند. اين حزب همچنين در ادامه و در انتخابات رياست جمهوري 96 باز هم از حسن روحاني حمايت کردند. با اينکه آنها اسحاق جهانگيري عضو شوراي مرکزي کارگزاران، کانديداي اين حزب در انتخابات رياست‌جمهوري را داشتند اما از حسن روحاني حمايت کردند و درواقع جهانگيري به نوعي حامي و کانديداي پوششي حسن روحاني در انتخابات 96 محسوب مي‌شد. اما در سال‌هاي اخير کارگزاران به خاطر عملکرد دولت حسن روحاني از منتقدان جدي او محسوب مي‌شود و خواهان تغييراتي در سياست‌هاي دولت روحاني براي رفع مشکلات کشور هستند‌ به گونه‌اي که غلامحسين کرباسچي، دبيرکل حزب کارگزاران سازندگي پيش از اين درباره عملکرد دولت گفته بود: «عملکرد دولت حسن روحاني آن چيزي که او و همفکرانش تصور مي‌کردند، نبوده است. عملکرد آقاي روحاني به حاميان او هم ضربه زده است». او ضمن انتقاد شديد از عملکرد دولت روحاني، گفته بود:«اگر آقاي روحاني معتقد است کناره‌گيري‌اش به نفع مصالح ملي کشور نيست، بايد تلاش کند که روشن و دقيق حرکت کند. وي بايد از اين خواب سنگين برخيزد و بايد روشن و شفاف با مردم روبه‌رو شود». کارگزاران اما بيشترين موفقيت را در شوراي شهر به دست آوردند به‌گونه‌اي که سال 96 محسن هاشمي رياست شورا را به دست گرفت و محمدعلي نجفي عضو ديگر اين حزب و از موسسان آن شهردار تهران شد. هر چند بعدها از سمت خود به دلايلي استعفا داد. استراتژي کارگزاراني‌ها براي 1400 با اينکه دو سال از رياست حسن روحاني باقي مانده است اما جريان‌ها و حناح‌هاي سياسي از هم اکنون برنامه خود را براي 1400 به نوعي تدوين کرده‌اند. حزب کارگزاران در ميان اصلاح‌طلبان نيز از اين امر مستثني نيست. آنها خواهان تغييراتي در بدنه و رويکردها و همچنين سياست‌هاي جريان اصلاحات هستند تا بتوانند در انتخابات اسفندماه 98 و همچنين 1400 نتيجه دلخواهي را کسب کنند. برخي چهره‌هاي اين حزب به شدت از تصميمات و سياست‌هاي محمدرضا عارف، رئيس شوراي عالي سياستگذاري اصلاح‌طلبان نقد دارند. آنها معتقدند عارف آنگونه که بايد نتوانست برنامه‌ها و استراتژي جريان اصلاحات را پيش ببرد و درواقع بيشتر صدماتي که به اين جريان وارد شد به خاطر عملکرد آنها است‌ که شديدترين اين انتقادها اخيرا از زبان دبيرکل اين حزب بيان شد. هفته پيش 22 مردادماه غلامحسين کرباسچي، دبيرکل حزب کارگزاران سازندگي، در گفت‌وگو با روزنامه حزبي‌اش سخناني را مطرح کرد که واکنش‌هاي زيادي را به همراه داشت و حتي عده‌اي اينگونه از سخنان او برداشت کردند که اين حزب قصد عبور از رهبري رئيس دولت اصلاحات در اين جريان را دارد. او در اين گفت‌وگو ضمن انتقاد به شرايط فعلي اصلاح‌طلبان گفت: «جريان اصلاحات نه در گذشته که در وضعيت فعلي نيز به معناي واقعي رهبر نداشته و ندارد، اما نيازمند رهبري است که برنامه، خط‌مشي و استراتژي آن را تعيين کند. رهبري تنها وجه علاقه و احترام از طرف اعضا و گروه‌ها نيست و بايد تمامي جنبه‌ها را دنبال کند. نه آقاي خاتمي هرگز چنين ادعايي داشته‌اند که رهبر مجموعه جريان اصلاحات هستند و نه جريان اصلاحات با هم بر سر رهبري جريان اصلاحات توافق کرده‌اند. گروه‌هاي جريان اصلاحات به آقاي خاتمي بسيار علاقه‌مند هستند، اما اينگونه نيست که همه با هم توافق کرده‌اند که در شرايط فعلي ايشان رهبر جريان اصلاحات تلقي شوند. شايد جمله درست‌تر اين باشد که جريان اصلاحات پيش از آنکه به رهبر جديد نياز داشته باشد، از اساس نيازمند «رهبر» است ». اين سخنان غلامحسين کرباسچي با واکنش‌هاي زيادي به خصوص احتمال عبور حزب کارگزاران از سيد‌محمد خاتمي و حتي جريان اصلاحات روبه‌رو شد. هر چند بعدا سران حزب کارگزاران به ‌صراحت اعلام کردند که قصد عبور از خاتمي را ندارند. در همين راستا محمد قوچاني، سردبير روزنامه سازندگي و عضو حزب کارگزاران، در توضيح سخنان کرباسچي گفت: «موضوعي که کرباسچي بيان کرد، تلاش و رايزني به رهبري و محوريت رئيس دولت اصلاحات، براي بازسازي و نوسازي جبهه اصلاحات است. معني اين سخنان اصولا نمي‌تواند عبور از رئيس دولت اصلاحات باشد، چون همچنان محوريت اين تلاش‎ها اوست». اما مهم‌ترين موضوعي که به دنبال گفت‌وگوي اخير دبير‌کل حزب کارگزاران روشن نيست، ديدگاه او و احتمالا به تبع آن حزب کارگزاران درباره شخص يا جايگاه رهبري اصلاحات است. با توجه به اينکه کارگزاران تجربه عبور در دهه 70 را به ياد دارند که چه نتايج زيان‌باري بر پيکره جريان اصلاحات وارد کرد و شايد نخواهند که همان رويکردي را اتخاذ کنند که سال‌ها خود منتقد آن بوده‌اند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد