امریکا از خاورمیانه می‌رود؟

اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست صابر گل‌عنبري| با آمدن باراک اوباما و سياست‌هاي خاورميانه‌‌اي او که از مفروضات آن پرهيز از دخالت نظامي در منطقه به ويژه در بحران سوريه و خارج کردن نيروها از عراق بود، به تدريج گزاره خروج امريکا از خاورميانه مطرح شد؛ تا اينکه دونالد ترامپ آمد و او هم با طرح بحث خروج نظاميان امريکايي از سوريه و افغانستان و اخيرا با اظهاراتي درباره فاصله 7 هزار مايلي از خاورميانه و هزينه‌هاي 8 تريليون دلاري دخالت نظامي امريکا در اين منطقه موجب شده است که گزاره خروج امريکا از منطقه بيش از گذشته در اذهان تحليلگران و مراکز مطالعاتي جا خوش کند و به آن پر و بال بيشتري داده شود؛ تا جايي که خيلي‌ها مي‌گويند خاورميانه ديگر اهميت خود را در دکترين امنيت ملي امريکا از دست داده است. در کنار آن هم، بحث گذر از خاورميانه به سمت منطقه پاسيفيک در جنوب شرقي آسيا براي مهار چين مطرح مي‌شود. واقعيت اما اين است که اهميت پيدا کردن منطقه پاسيفيک در دکترين امنيت ملي امريکا براي مهار چين هر چند گزاره‌اي درست و بجاست و توجه ويژه سيستم امريکا به اين منطقه ملموس و مشهود است، لکن نه اين مساله و نه سياست خاورميانه‌اي امريکا در يک دهه اخير و نه اظهارات اخير ترامپ به معناي سست شدن جايگاه خاورميانه در دکترين سياست ملي امريکا نيست. اين منطقه همچنان به دلايل متعددي براي امريکا حايز اهميت است، اما آنچه در واقع تغيير کرده، شکل دخالت امريکا در آن است نه اساس راهبرد. در گذشته به ويژه در دوران بوش‌هاي پدر و پسر شکل دخالت امريکا در خاورميانه بر کاربرد مستقيم فاکتور نظامي استوار بود، اما در دوران اوباماي دموکرات و به تبع آن در دوران ترامپ جمهوري‌خواه اين نوع دخالت نظامي رنگ باخت. وقتي اين اتفاق در دوران يک رييس‌جمهور دموکرات و يک رييس‌جمهور جمهوري‌خواه مي‌افتد، اين خود نشان از آن دارد که اين امر تصميم کل سيستم امريکاست و صرفا با رويکرد رييس‌جمهور خاصي مرتبط نيست. در واقع، آنچه امريکا را بر بازنگري در شکل دخالت خود منطقه وادار کرد، اين است که جنگ‌هاي نظامي هر چند نتايج آني ملموسي چون حذف طالبان و صدام در بردارد، اما در درازمدت نتايجي تضمين‌کننده براي منافع امريکا ندارند و چه بسا در جهت عکس آن هم حرکت کنند. نمونه آن هم نتايج مترتب بر دو جنگ افغانستان و عراق است که با وجود آنکه امريکا از نگاه خود دو دشمن را حذف کرد، اما در نهايت اين حذف موجب اختلال راهبردي در موازنه قدرت در منطقه و به نفع اصلي‌ترين دشمن او يعني ايران تمام شده است. از اين جهت و به دلايل ديگري از جمله پرهزينه بودن دخالت نظامي بدون تضمين نتايج آن، تغييري در شکل دخالت امريکا اتفاق افتاده است و نه در اصل دخالت و از برخورد خشن و نظامي به برخورد نرم و آرام تغيير کرده که مهم‌ترين نمود آن فشار حداکثري بر ايران و جنگ اقتصادي است. در قالب همين شکل دخالتي جديد، امريکا دست به اقدامات و تصميماتي به مراتب حادتر از گذشته و بي‌سابقه زده است؛ از جمله واگذاري قدس و بلندي‌هاي جولان به اسراييل. در واقع کساني که بحث تصميم امريکا به خروج از منطقه را مطرح مي‌کنند و بر اين نظر خود اصرار دارند، بايد به اين پرسش پاسخ دهند که اگر واقعا چنين است، پس چرا امريکا از برجام خارج شد و با آن تنش‌هايي بي‌سابقه‌ در منطقه ايجاد کرده است. جالب اينجاست که خود دونالد ترامپ در عين اينکه بحث بي‌اهميتي خاورميانه و فاصله 7 هزار مايلي از آن را مطرح مي‌کند، اما عملا تهديد به اعمال تحريم‌هاي ويرانگر عليه ترکيه مي‌کند. خوب اگر واقعا همچنان که خود ايشان مي‌گويد مساله شمال سوريه به امريکا مرتبط نيست، پس چرا تهديد به اعمال چنين تحريم‌هايي مي‌کند و ليستي بلندبالا را هم آماده و معاون خود مايک پنس و وزير خارجه مايک پمپئو را عازم منطقه مي‌کند. در واقع شکل برخورد دولت امريکا با همين بحران مويد اين مدعاست که تغييري در اصل دخالت و حضور امريکا در منطقه رخ نداده، بلکه شکل اعمال آن تغيير کرده است. واقعيت اين است که امريکا اين روش را نافع‌تر دانسته و تلاش مي‌کند با مديريت آرام و نرم تنش‌ها و بحران‌هاي متعدد در منطقه و احيانا بحران‌سازي‌ها و درگير کردن قدرت‌هاي منطقه‌اي از جمله برخي هم‌پيمانان خود به استثناي اسراييل اوضاع را به سمت نظم نويني سوق دهد که تامين کننده منافعش در درازمدت در قالب اين نظم باشد. اما اين رويکرد هم به معناي حذف کلي دخالت نظامي در اعمال راهبرد خاورميانه‌اي امريکا نيست، بلکه اين گزينه ديگر در اولويت راهکارهاي اين کشور نيست، ولي بعيد نيست که در آينده اگر احساس کند راهکار کنوني در جايي يا در مقطع زماني خاصي کارگر نيست، به همان راهکار نظامي قبلي متوسل نشود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد