اجماع برای حذف «یارانه پنهان»

صبح نو/ متن پيش رو در صبح نو منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست يارانه‌ها در اقتصاد کشور در نگاه کلي به دو گروه يارانه آشکار و يارانه پنهان تقسيم مي‌شوند. يارانه آشکار مبالغ و کمک‌هاي مالي شفافي است که به‌طورمستقيم دولت به اقشار نيازمند پرداخت مي‌کند. نوع ديگري از يارانه با عنوان «يارانه پنهان» در اقتصاد شناخته مي‌شود. به زبان ساده‌تر، به‌عنوان مثال اگر بهاي تمام‌شده هر ليتر بنزين در کشور ما برفرض سه‌هزار تومان باشد و دولت آن راهزار تومان بفروشد؛ بنابراين، دوهزار تومان براي هر ليتر بنزين يارانه داده مي‌شود و اين همان يارانه پنهان است. به‌اعتقاد برخي کارشناسان و گزارش‌هاي رسمي، بخشي از يارانه پنهان که براساس برآوردهاي دولت 900هزار ميليارد تومان اعلام مي‌شود، ناشي از رشد نرخ ارز است؛ يارانه‌اي که براي حذف آن اجماع بين دولت و مجلس و کارشناسان وجود دارد و دولت قرار است آن را در بودجه سال آينده لحاظ کند. بر‌اساس آمارهاي مسوولان سازمان برنامه و بودجه، در سال حدود ۹۰۰هزار ميليارد تومان يارانه در بخش بودجه‌اي، فرابودجه‌اي و يارانه پنهان وجود دارد. از اين رقم حدود ۶۰۰هزار ميليارد تومان به حوزه انرژي، نفت و مشتقات آن اختصاص دارد؛ بنابراين، دوسوم يارانه پنهان کشور به حوزه انرژي پرداخت مي‌شود. در‌همين‌زمينه، آقاي محمدجواد ساکت، کارشناس انرژي، معتقد است: براساس گزارش اخير سازمان برنامه و بودجه، از ۹۰۰هزار ميليارد تومان يارانه پنهان، حدود ۱۲۵هزار ميليارد تومان يارانه بنزين است و اين رقم را اگر با دلار نرخ ۱۴هزار تومان حساب کنيم، در سال حدود ۱۷۰هزار ميليارد تومان است. وي با اشاره به اينکه اين يارانه بنزين فقط به‌دست صاحبان خودرو مي‌رسد، ادامه داد: در کشورمان فقط نصف خانواده‌ها خودرو دارند که جمعيتي حدود ۳۰درصد را شامل مي‌شود و از اين يارانه بهره چنداني نمي‌برند؛ بنابراين، بايد در اين موضوع بازنگري شود. ساکت افزود: وضعيت ايده‌آل در شرايط اقتصادي پويا و در تراز بين‌المللي، آزادسازي کامل قيمت‌هاست؛ اما اين يارانه به‌طورعادلانه به‌دست همه مردم نمي‌رسد. وي گفت: آمار مصرف بنزين در سال ۱۳۸۵، به ۷۳ميليون ليتر در روز رسيد که اين رقم پس از اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها و اصلاح قيمت‌ها کاهش يافت. سپس پس از ۱۰ سال در سال ۱۳۹۵، دوباره به ۷۳ميليون ليتر رسيد و از سال ۱۳۹۵ به‌بعد، هرسال ۱۰درصد به مصرف بنزين افزوده مي‌شود. اين کارشناس انرژي ادامه داد: در درازمدت، اگر همين روند مصرف بنزين ادامه يابد، دوباره مجبوريم بنزين وارد کنيم. اجماع بدون اقدام براي حذف يارانه پنهان آقاي تيمور رحماني، اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران مي‌گويد: به‌نظر مي‌رسد نوعي اجماع وجود دارد که يارانه‌هاي پنهان بايد حذف شود؛ اما اقدامي نمي‌شود. بسياري از اقتصاددانان هم تصور مي‌کنند اگر يارانه برداشته شود، تورم ايجاد مي‌کند که اين موضوع صحيح نيست. وي ادامه داد: در کشورمان بين نظام قيمت‌گذاري و نظام رفاهي، خلط ايجاد کرديم؛ يعني براي ايجاد رفاه و حمايت از اقشار آسيب‌پذير سعي مي‌کنيم با دست‌کاري در نظام قيمت‌گذاري اين حمايت را انجام دهيم؛ در‌صورتي‌که همه جهان پذيرفته‌اند اين روش صحيح نيست و به روش‌هاي ديگر از اقشار کم‌درآمد حمايت مي‌کنند. طبق آمارهاي رسمي، در سال ۱۳۹۷، يارانه گاز 19.4، گازوئيل 12.8، برق 13.6، بنزين 10.5 و آب 0.6 بوده است که با کسر مبلغ 7.66ميليارد دلار يارانه گاز طبيعي سوخت نيروگاهي با هدف اجتناب از احتساب مضاعف، درمجموع حدود 49.24ميليارد دلار برآوردکردني است. بااين‌حال، افزايش يارانه پنهان به‌اعتقاد برخي تحت‌تأثير افزايش نرخ ارز بوده است. همان‌طورکه مرکز پژوهش‌هاي مجلس نيز در گزارشي به اين موضوع اشاره و اعلام کرده است: «نرخ ارز مبناي تبديل قيمت فروش انرژي موضوعي به‌شدت اختلاف‌برانگيز است و بخش زيادي از يارانه پنهان که به اين روش محاسبه مي‌شود، چيزي جز تأثيرات افزايش نرخ ارز نيست، بدون آنکه در مصرف واقعي مردم تغيير محسوسي صورت گرفته باشد». براساس اين گزارش، سهم بنزين از مجموع يارانه فرآورده‌هاي نفتي ۸درصد و سهم نفت‌گاز (گازوئيل) حدود ۶۸درصد است؛ بنابراين، سياست‌گذاري درباره بنزين با هدف اصلاح و کاهش يارانه انرژي در اولويت‌هاي بعدي قرار مي‌گيرد و با وجود آنکه سهم دهک اول از يارانه انرژي 5.06درصد و از ساير دهک‌ها کمتر است، نسبت يارانه انرژي به هزينه کل خانوار در اين دهک، با ۱۵درصد بيشترين مقدار را به خود اختصاص مي‌دهد. اين يعني معيشت دهک اول درمقايسه‌با ساير دهک‌ها به‌مراتب به يارانه انرژي وابستگي بيشتري دارد. در‌اين‌بين، برخي معتقدند افزايش ميزان ريالي ‎يارانه پنهان انرژي ناشي از رشد نرخ ارز، اساسا چيزي جز تأثير کاهش ارزش پول ملي را نشان نمي‌دهد. با‌اين‌حال، برخي کارشناسان اقتصادي بر اين باورند معني عمومي يارانه‌ها ازجمله يارانه بنزين اين است که نوعي ناترازي و کسري در اقتصاد ايجاد مي‌کند و اين کسري در جاي ديگر خود را نشان مي‌دهد. در طول ۵۰ سال، رشد‌هاي فراوان نقدينگي را داريم و اين نقدينگي به تورم منتقل مي‌شود. اين اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران گفت: تا زماني‌که تورم وجود و تداوم داشته باشد، امکان ندارد بتوانيد يارانه بنزين را حذف کنيد؛ زيرا فشار وارد مي‌شود. شايان ذکر است دولت در بخشنامه‌اي که براي بستن بودجه سال آينده به دستگاه‌هاي اجرايي ابلاغ کرده، بر اصلاح نظام يارانه پنهان انرژي در سال ۱۳۹۹ نيز تأکيد کرده است. براساس بخشنامه بودجه ۱۳۹۹ که رييس‌جمهوري به دستگاه‌هاي اجرايي ابلاغ کرده، در بخش مربوط به «رويکرد بلندمدت بودجه، احياي رشد بلندمدت و توليد ناخالص داخلي»، اجراي دو بسته اصلاح نظام يارانه پنهان انرژي و اصلاح نظام مالياتي در راستاي درآمدزايي پايدار اصلاحات ساختاري بودجه معرفي شده‌اند. آن‌طورکه دولت پيش‌بيني کرده، با اجراي بسته اصلاح نظام يارانه پنهان انرژي، علاوه‌بر احياي رشد اقتصادي بلندمدت، يارانه پنهان حامل‌هاي انرژي به‌تدريج کاهش پيدا مي‌کند و عوايد حاصل از آن براي پوشش ناترازي بودجه و تقويت منابع حمايت از خانوارهاي نيازمند و بنگاه‌ها در قالب برنامه‌هاي موجود و سرمايه‌گذاري‌هاي زيرساختي استفاده شود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد