معادله پیچیده مسکو- ریاض

اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست عفيفه عابدي| زماني که از روابط روسيه و عربستان و گسترش روابط دو کشور سخن به ميان مي‌آيد از سوي برخي محافل ايراني به اين روابط با حساسيت و بدبيني زيادي نگريسته مي‌شود. اين بدبيني و حساسيت نه تنها ريشه در دلايل تاريخي دارد که در رابطه ايران با هر دو طرف رابطه مسکو و رياض وجود دارد بلکه شرايط فعلي منطقه و موضوع توافق هسته‌اي ايران مزيد بر علت است. از سويي ايران همواره نشان داده، روسيه را به چشم همکار خود در منطقه مي‌نگرد و از سوي ديگر عربستان ديگر تنها رقيب منطقه‌اي ايران نيست و افزايش تنش‌ها بين رياض و تهران، خصومت‌ها بين دو کشور را به ‌شدت افزايش داده است. از اين منظر روابط روسيه و عربستان مي‌تواند براي ايران نگران‌کننده باشد. به ويژه اينکه عربستان بارها نشان داده با ارايه امتيازهايي به روسيه تلاش کرده، روابط مسکو و تهران را متاثر سازد. اما به رابطه روسيه و عربستان مي‌توان از دريچه‌اي ديگر نيز نگريست. روابط روسيه و عربستان به دلايل گوناگون دو جانبه، منطقه‌اي و بين‌المللي همواره دچار نوسان است. گاهي به‌ شدت نزديک به نظر مي‌رسد و گاهي به‌ شدت خصمانه. از زمان روي کار آمدن ولاديمير پوتين در روسيه در سال ۲۰۰۰ مسکو همواره علاقه زيادي به رابطه با رياض نشان مي‌دهد. بر اين اساس نيز با وجود فراز و نشيب زياد در روابط دو کشور اين رابطه به نسبت قبل از سال ۲۰۰۰ گسترش يافته و براي هر دو طرف اهميت زيادي يافته است. به نحوي که دو طرف از تنش جدي که سال ۲۰۱۳ پس از سفر بندر بن سلطان به روسيه و جنگ لفظي ايجاد شده، عبور کردند. پس از مرگ ملک عبدالله و تغيير در حاکميت عربستان نيز با وجود ادامه بحران سوريه و شکل‌گيري جنگ يمن، روابط مسکو و رياض به حالت قبل بازگشت. در مقاطعي سفرهاي ديپلماتيک روس‌ها و سعودي‌ها افزايش يافته و در مقاطعي خبري از رايزني‌هاي ديپلماتيک آنها نيست اما رابطه دو کشور سرد نيست. اولين سفر محمد بن سلمان، وليعهد و وزير دفاع عربستان در ژوئن سال ۲۰۱۵ به روسيه به مناسبت همايش بين‌المللي اقتصادي سن پترزبورگ، روابط مسکو و رياض را به شرايط کم تنش بازگرداند. در اين زمان اخباري از معاملات و توافقات اقتصادي جديد حتي پيرامون توافق همکاري اتمي منتشر شد. پس از آن سال ۲۰۱۷ ملک سلمان، پادشاه عربستان نيز به مسکو سفر کرد. آن زمان اخباري درباره نهايي شدن توافق اس- ۴۰۰ بين مسکو و رياض منتشر شد. اکنون نيز ده‌ها موافقتنامه و توافقنامه دوجانبه روي ميز رهبران مسکو و رياض قرار دارد. شايد بتوان گفت، رابطه روسيه و عربستان هيچگاه پيش از اين به اين اندازه رشد نکرده بود. دليل آن هم تنها انگيزه‌هاي يکجانبه اين کشورها نيست بلکه مجموع دلايل داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي اين روابط را تقويت کرده است. روسيه به طور سنتي به برقراري رابطه با کشورهاي حاشيه خليج فارس به ويژه عربستان علاقه‌مند است. اهداف روسيه کاملا واضح است و تحت تاثير دو رهيافت کلي است: ۱- رهيافت بين‌المللي روسيه و تثبيت نظام چند قطبي در نظام بين‌الملل که افزايش قدرت بازيگري روسيه در مناطق استراتژيک را ايجاب مي‌کند ۲- رهيافت منطقه‌اي روسيه در خاورميانه که مستلزم افزايش مناسبات مسکو با قدرت‌هاي منطقه‌اي است. به عبارت ديگر رقابت با امريکا در رابطه با منطقه، بهره‌برداري اقتصادي از رابطه با کشورهاي حاشيه خليج فارس به ويژه عربستان، موازنه‌گري در قبال بلوک غرب در منطقه و کمک به ثبات منطقه‌اي که اخيرا موجب طرح امنيت گروهي خليج فارس از سوي مسکو در سازمان ملل شد. در اين راستا بررسي سياست روسيه در خاورميانه نشان مي‌دهد، مسکو سياست عملگرايانه و واقع‌گرايانه‌اي در خليج فارس دنبال مي‌کند. سياست برقراري رابطه با همه طرف‌ها و بازيگران منطقه و افزايش منافع سياسي و اقتصادي روسيه، راهبردهاي مسکو در منطقه را تشکيل مي‌دهند. روسيه معتقد است، بسط همکاري‌هاي اقتصادي مي‌تواند رياض را به شريک سياسي مسکو در غرب آسيا تبديل کند. عربستان نيز همواره تلاش دارد از اين انگيزه روس‌ها بهره‌برداري‌ کند. شايد سابقه تلاش‌هاي عربستان براي استفاده از اعطاي امتيازهاي اقتصادي به روسيه عليه روابط مسکو-تهران مي‌تواند اين بدبيني را ايجاد کند که امکان آن وجود دارد در شرايطي که با بدعهدي و سياست افزايش فشار واشنگتن، موضوع توافق هسته‌اي ايران از هميشه متزلزل‌تر است، افزايش فاصله بين مسکو و تهران شرايط را براي ايران سخت‌تر کند. اما به نظر مي‌رسد در دور جديد روابط روسيه و عربستان همه ‌چيز تنها به موضوع ايران ختم نمي‌شود. ديدار پوتين و سلمان در رياض، سيگنال‌هايي به واشنگتن نيز ارسال مي‌کند. عربستان در قبال امتيازهاي چند ده ميليارد و چند صد ميليارد دلاري به امريکا، دستاوردي جز انفعال واشنگتن در برابر ايران نداشته است. اما صرف‌نظر از موضوع ايران نيز با توجه به مجموع ملاحظات سياسي و اقتصادي امريکا در قبال روسيه و عربستان، معادله به اين سادگي قابل حل نيست. واشنگتن ملاحظات پيچيده‌اي نسبت به رياض و مسکو دارد. هر چند براي امريکا نزديکي روسيه و عربستان عليه ايران قابل پذيرش باشد اما تقويت مواضع مسکو و رياض در قبال واشنگتن پذيرفتني نيست. روسيه تحت تحريم‌هاي اقتصادي امريکاست و واشنگتن به آل‌سعود در عربستان هم تنها به واسطه امتيازهايي که به واشنگتن مي‌دهد، باج مي‌دهد. در واقع قراردادهاي اقتصادي روسيه و عربستان مي‌تواند موجب نارضايتي واشنگتن شده و انتقادهاي داخلي در امريکا عليه روابط واشنگتن-رياض را شدت بيشتري ببخشد. اين انتقادها در يک سال پيش رو که رقابت‌هاي انتخاباتي امريکا جريان دارد، فشار بيشتري را بر کاخ سفيد وارد مي‌کند و موجب کاهش تمرکز واشنگتن بر رابطه با رياض مي‌شود. اين درحالي است که عربستان بدون پشتوانه امريکا، قدرت کمتري براي بهره‌برداري از رابطه با روسيه عليه ايران دارد. به عبارت ديگر از منظر منطقه‌اي، افزايش مناسبات روسيه و عربستان از آن جهت که برخي معادلات سنتي را بر هم مي‌زند حداقل در کوتاه‌مدت مي‌تواند از شدت تنش‌هاي منطقه‌اي بکاهد هر چند که از سوي روسيه هيچ نوع ميانجيگري براي روابط مستقيم ايران و عربستان صورت نگيرد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد