ماجرای کلاهک‌های اتمی آمریکا در ترکیه چیست؟

فارس/ متن پيش رو در فارس منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست دهه‌هاست که گفته مي‌شود ترکيه ميزبان تعداد زيادي کلاهک اتمي آمريکاست. با بالا گرفتن تنش ميان واشنگتن و آنکارا، اين کلاهک‌ها به موضوعي جنجالي در آمريکا تبديل شده است.  مهدي پورصفا| چهارشنبه هفته گذشته زماني که رسانه‌ها خبر بازگشت هواپيماي بويينگ حامل متخصصان اتمي آمريکا آن هم درست بر فراز درياي اژه و زماني که عازم پايگاه هوايي اينجرليک ترکيه بود را منتشر کردند، خوش‌بين‌ترين تحليگران هم نمي‌توانستند اين احتمال را رد کنند که دولت اردوغان در پي به گروگان گرفتن ذخاير اتمي ناتو در اين کشور است. تعداد دقيق تسليحات اتمي مستقر در ترکيه روشن نيست، اما رسانه‌ها تخمين مي‌زنند که بين ۴۰ تا ۵۰ سلاح هسته‌اي تاکتيکي در پناهگاه‌هاي زير زميني پايگاه اينجرليک ترکيه انباشته شده باشد. تسليحاتي که در پي آغاز عمليات چشمه صلح و اختلاف بين ترکيه و غرب به عاملي بالقوه براي ايجاد شکاف در جبهه جنوبي ناتو تبديل شده است. سلاح‌هاي اتمي آمريکا در اروپا و ترکيه چه مي‌کند؟ استقرار اين تسليحات بخشي از برنامه دراز مدت اشتراک تسليحات هسته‌اي در ناتو است که قدمتي نزديک به ۶۰ سال دارد. محور اصلي اين برنامه در ناتو زرادخانه هسته‌اي ايالات متحده آمريکا به عنوان قدرتمندترين عضو پيمان ناتو بود که مهم‌ترين عامل بازدارنده در مقابل توان هسته‌اي و نظامي اتحاد جماهير شوروي در سال‌هاي جنگ سرد محسوب مي‌شد. تا قبل از توسعه موشک‌هاي بالستيک حامل کلاهک‌هاي اتمي، بمب‌هاي اتمي هواپرتاب مهم‌ترين سلاح هسته‌اي محسوب مي‌شدند. اين مسئله استقرار بمب‌هاي اتمي در نزديکي خط نبرد احتمالي در اروپا را توجيه مي‌کرد. از همين رو آمريکا در سپتامبر سال ۱۹۵۴ اولين بمب هسته‌اي هوا پرتاب را در بريتانيا مستقر کرد. مهم‌ترين هدف آمريکا از اين اقدام علاوه بر فراهم آوردن نيرويي بازدارنده در مقابل اتحاد جماهير شوروي، بازداشتن ساير کشورهاي اروپايي از دنبال کردن برنامه هسته‌اي مستقل بود. اگرچه اين اقدام با پافشاري «شارل دو گل» در خصوص استقلال اتمي فرانسه در مورد اين کشور ناکام ماند، اما دلگرمي قابل توجهي براي ساير متحدان هسته‌اي اين کشور فراهم کرد. علاوه بر بمب‌هاي پرتاب آزاد، آمريکا در دو دوره مشخص اقدام به استقرار موشک‌هاي هسته‌اي در کشورهاي اروپايي و ترکيه کرد. دوره اول با استقرار موشک‌هاي بالستيک ميان‌برد ژوپيتر در ترکيه، آلمان غربي و ايتاليا در قالب طرح «نورستاد» ژنرال آمريکايي بود، که با توافق خورشچف و کندي در پايان بحران اتمي آمريکا برچيده شدند. در دوره دوم زماني که موشک‌هاي اس.اس-۲۰ شوروي با امکان حمل سه کلاهک در اروپاي شرقي مستقر شدند، ناتو نيز موشک‌هاي ميان برد پرشينگ-۲ و تاماهاوک را در آلمان غربي و بريتانيا مستقر کرد. از سال ۱۹۵۴ تا ۱۹۷۱ تعداد بمب‌هاي هسته‌اي هواپرتاب آمريکا در کشورهاي اروپايي به صورت مرتب افزايش يافت به گونه‌اي که تعداد اين سلاح‌ها به ۷۳۰۰ عدد و ۲۴ سيستم تسليحاتي گوناگون افزايش يافت. در دهه ۷۰ با از رده خارج شدن برخي تسليحات هسته‌اي اين تعداد به ۶۰۰۰ سلاح هسته‌اي و در دهه ۸۰ به ۴۰۰۰ سلاح هسته‌اي کاهش يافت. با پايان جنگ سرد و فروپاشي اتحاد جماهير شوروي جورج بوش رييس جمهور وقت آمريکا در ۲۷ سپتامبر ۱۹۹۱ فرمان جمع آوري تمام سلاح‌هاي زمين‌پايه هسته‌اي را صادر کرد. در آن زمان چيزي نزديک به ۱۴۰۰ سلاح هسته‌اي در اروپا مستقر بود که در دهه ۹۰ به ۷۰۰ سلاح هسته‌اي کاهش يافت و در نهايت بيل کلينتون دستور حفظ ۴۸۰ سلاح هسته‌اي را در اروپا صادر کرد. در طول سال‌هاي اخير نيز بارها شايعاتي از کاهش مجدد تسليحات هسته‌اي منتشر شده است. بر اساس سندي که اخيراً از سوي سه سناتور آمريکايي خطاب به کميته امنيت و دفاع مجمع پارلماني اروپا نگاشته شده هم اکنون نزديک به ۱۵۰ سلاح هسته‌اي در پايگاه‌هاي کلاين بروگل در بلژيک، پايگاه بوشل در آلمان، پايگاه‌هاي آويانو و گدي توره در ايتاليا، پايگاه هوايي ولکل در هلند و پايگاه اينجرليک انباشته شده است. عمده تسليحات فوق تحت نظر اسکاداران ۷۰۱ نيروي هوايي آمريکا قرار دارد و کشورهاي مربوطه با مجوز مقر فرماندهي ناتو مي‌توانند در صورت حمله به يکي از اعضا اقدام به استفاده از اين بمب‌ها کنند. البته در نهايت اين تسليحات بايد توسط هواپيماهاي آمريکايي پرتاب شود. در کنار اين، روشن نيست که سطح آمادگي اين بمب‌ها در چه اندازه است و آيا راه‌اندازي آن‌ها منوط به حضور متخصصان آمريکايي است يا نه؟ پايگاه اينجرليک، قطب اتمي ناتو در ترکيه ترکيه از مدت‌ها پيش به عنوان يکي از اعضاي ناتو از مهم‌ترين متحدان آمريکا محسوب مي‌شده است. پايگاه هوايي اينجرليک مهم‌ترين مقر هوايي ناتو و آمريکا در جبهه جنوبي اين پيمان محسوب مي‌شود. همچنين اين کشور محل استقرار بخشي از سيستم راداري ضد موشکي آمريکا است که در استان آدنا مستقر شده است. علاوه بر اين، بخشي از موشک‌هاي پاتريوت متعلق به اعضاي ناتو به عنوان جزئي از سامانه يکپارچه پدافندي اين پيمان در ترکيه مستقر شده است. در کنار اين، ترکيه به علت نزديکي به مرزهاي روسيه محل استقرار بخشي از پايگاه شنود و نظارت الکترونيکي سازمان امنيت ملي آمريکا و آژانس اطلاعات مرکزي اين کشور محسوب مي‌شود. استقرار سلاح‌هاي هسته‌اي تاکتيکي ناتو در اينجرليک علاوه بر اين که يک مانع بازدارنده در مقابل روسيه محسوب مي‌شد، پيامي غير مستقيم به ايران نيز نيز محسوب مي‌شود. کشوري که مدت‌ها از سوي کشورهاي غربي به تلاش براي ساخت تسليحات اتمي متهم بوده است. طبق گزارش «نيويورک تايمز» استقرار اين سلاح‌ها در نزديکي ايران پيغامي غير رسمي به تهران محسوب مي‌شد تا بداند که يک سلاح اتمي آماده در کنار مرزهاي غربي خود آماده دارد. البته اين نکته قابل ذکر است که اعضاي ناتو و کشور اروپايي هيچ‌گاه در مقابل دستيابي رژيم صهيونيستي به سلاح‌هاي اتمي واکنشي نشان ندادند. سلاح‌هايي که اغلب بر روي موشک‌هاي بالستيک جريکو در پايگاه هوايي پالماخيم و همچنين در زير کوه هرمون مستقر شده و مي‌تواند تمام خاورميانه را به صورت مستقيم مورد هدف قرار دهد. چه نوع سلاح اتمي در ترکيه انبار شده است؟ سلاح‌هاي اتمي مستقر در ترکيه از مدل بمب‌هاي اتمي مدل B۶۱ است که مي‌تواند از هواپيماهاي اف-۱۶ پرتاب شود. اين بمب اتمي و سلف آن بمب اتمي مدل B۵۷ بخشي از برنامه پنتاگون براي تنوع بخشي به سلاح‌هاي هسته‌اي در جنگ سرد بود. اين سلاح‌ها که از هواپيما پرتاب مي‌شدند، در خط دوم تهاجم هسته‌اي پس از موشک‌هاي بالستيک قاره‌پيما و ميان‌برد قرار دارند و پس از آن معمولاً موشک کروز ميان‌برد و کوتاه‌برد قرار دارند. توسعه بمب اتمي B۶۱ از سال ۱۹۶۳ و و در آزمايشگاه ملي لوس آلاموس براي جايگزيني بمب هسته‌اي B۵۷ آغاز شد. هدف از توليد اين بمب علاوه بر قابليت حمل آن توسط جنگنده‌ها، امکان تنظيم توان آن بود. پس از خاتمه مراحل طراحي و آزمايش، توليد آن به صورت انبوه از سال ۱۹۶۸ آغاز شد و به صورت گسترده بر روي بمب‌افکن B۵۲ و همچنين جنگنده‌هاي اف ۴ فانتوم، اف ۱۵ ايگل و اف ۱۶ نصب شد. جنگنده‌هاي اروپايي تورنادو نيز از قابليت حمل اين سلاح برخوردار بودند. هم‌اکنون نيز از ۹۰۰ فروند جنگنده اف-۱۶ ترکيه‌اي که در خدمت نيروي هوايي ايالات متحده است نزديک به ۴۵۰ فروند قابليت حمل اين بمب را در اختيار دارند. توان انفجاري اين مدل از بمب‌هاي اتمي به صورت دستي قابل تنظيم است و مي‌تواند از ۰.۵ کيلوتن تا ۳۳۰ کيلوتن قابل تنظيم باشد. اين امکان براي فرماندهان اين مزيت را فراهم مي‌کند تا امکان نابودي اهداف مختلف را با استفاده از اين بمب داشته باشند. هم اکنون چيزي نزديک به ۲۵۰۰ عدد از بمب‌هاي B۶۱ در زرادخانه هسته‌اي آمريکا موجود است که البته بخش زيادي از آن در قالب ذخيره بوده و قابل استفاده فوري نيست. نيروي هوايي آمريکا در برنامه براي مدرن کردن زرادخانه اتمي خود در صدد است تا بمب‌هاي فوق را براي استفاده در آينده بهينه‌سازي کند. پيش‌بيني مي‌شود که اين برنامه هزينه‌اي بالغ بر ۱۱ ميليارد دلار داشته باشد. بر اساس اين برنامه بمب‌هاي فعال موجود براي استفاده در جنگنده‌هاي اف-۳۵ بهينه‌سازي خواهند شد. اين بهينه‌سازي شامل نصب نرم افزارهاي جديد کنترلي و همسان شده با سيستم‌هاي هدايتي جديد و افزايش دقت سلاح است. طبق راهبرد جديد هسته‌اي آمريکا سلاح هسته‌اي با توان کمتر بايد امکان نابودي دقيق‌تر اهداف خود را داشته باشند. اين نوسازي امکان استفاده از ذخاير موجود براي جنگنده اف-۳۵ که ستون فقرات نيروي‌هاي هوايي آينده ناتو خواهند بود را فراهم خواهد آورد. اولين نمونه از نسل جديد اين بمب‌ها در سال ۲۰۱۷ و در صحراي نوادا آزمايش شد. نقشه اردوغان براي بمب‌هاي B۶۱ چيست؟ سئوال اصلي در اين ميان اين است آيا واقعاً دستيابي به سلاح‌هاي اتمي در دستورکار ترکيه قرار دارد و يا نه؟ در تمام طول جنگ سرد ترکيه از سياست اشتراک هسته‌اي ناتو پيروي کرده است. علاوه بر اين، ترکيه در سال ۱۹۸۰ پيمان ان‌پي‌تي را در مجلس خود به تصويب رسانده و همچنين در سال ۱۹۹۶ پيمان جامع منع آزمايش سلاح‌هاي اتمي را به امضا رسانده است. همچنين در سال ۲۰۰۰ ترکيه به صورت رسمي به پروتکل الحاقي پيوسته است. به اين ترتيب گام نهادن در مسير دستيابي به سلاح‌هاي اتمي مي‌تواند تبعات سنگيني براي ترکيه داشته باشد. از سوي ديگر ترکيه به صورت تاريخي در مسير دستيابي به تکنولوژي اتمي با ترديد و اکراه حرکت کرده است. حتي در دهه ۹۰ و زماني که ترکيه و آرژانتين براي ساخت يک رآکتور اتمي به توافق رسيده بودند، دولت دميرل به صورت يکجانبه اين توافق را باطل کرد. البته هم اکنون ترکيه براي ساخت يک نيروگاه اتمي دست به دامن روسيه شده تا اولين راکتور اين کشور در منطقه مرسين احداث کند. اردوغان شايد از اين جهت روسيه را براي ساخت اين رآکتور انتخاب کرده که پوتين همانند آمريکا شروط دردسرسازي مثل امضاي توافقنامه ۱۲۳ براي ممنوعيت غني‌سازي را جلوي پاي ترکيه نخواهد گذاشت. اين که ترکيه بخواد براي دستيابي به سلاح‌هاي اتمي به توقيف بمب‌هاي اتمي B۶۱ در پايگاه اينجرليک ترکيه اقدام کند، دور از انتظار به نظر مي‌رسد. اول آن که جنگنده‌هاي ترکيه قابليت حمل اين سلاح را در اختيار ندارند و دوم آنکه به احتمال زياد چاشني‌ها لازم براي انفجار اين بمب‌ها تنها توسط متخصصان آمريکايي و در شرايط اضطراري نصب خواهد شد. با اين حال اردوغان مي‌داند که اگر هم اين بمب‌ها نتواند ترکيه را هسته‌اي کند، دستکم ابزار خوبي براي تحت فشار قراردادن آمريکاست. از سوي ديگر خروج اين بمب‌ها از ترکيه منجر به خروج اين کشور از چتر اتمي آمريکا و به احتمال زياد افزايش فشار روسيه در شرايط حساس خواهد شد. ترکيه اگرچه فاصله خود را با واشنگتن بيشتر کرده اما به دنبال قرار دادن تمام تخم مرغ‌هاي خود در سبد پوتين نيست و حفظ ذخاير هسته‌اي ناتو در اينجرليک همچنان اين توازن را براي اردوغان حفظ خواهد کرد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد