ماموریت دشوار نجات برجام

روز سه شنبه ايران در چارچوب چهارمين گام کاهش تعهدات هسته‌اي، فرآيند گازدهي به صد‌ها سانتريفيوژ تاسيسات هسته‌اي حساس فردو را آغاز کرد. اروپايي‌ها که در واقع مخاطب اصلي اين اقدام هستند، سردگم شده و از نشان دادن واکنش عملي عاجز هستند. دو روز پس از اعلام رسمي گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌اي توسط رئيس‌جمهور حسن روحاني، سازمان انرژي اتمي جمهوري اسلامي ايران، بامداد پنج‌شنبه ۱۶ آبان، با صدور بيانيه‌اي، از غني‌سازي و توليد مجدد اورانيوم در تاسيسات هسته‌اي فردو خبر داد. در اين بيانيه آمده: «پس از دقايق اوليه روز پنج شنبه عمليات گازدهي زنجيره‌ها و ماشين‌هاي سانتريفيوژ و جمع آوري اورانيوم غني شده در سايت فردو آغاز گرديد.» پيش از اين، روز سه شنبه حسن روحاني، ضمن تشريح جزئيات گام چهارم کاهش تعهدات، گفته بود: «طبق برجام ۱۰۴۴ سانتريفيوژ در فردو داريم که قرار بود آن‌ها بچرخند، اما به آن‌ها گاز تزريق نکنيم، اما از فردا گازدهي را در فردو آغاز مي‌کنيم. ما حساسيت‌هاي طرف مقابل را مي‌دانيم و همچنين مي‌دانيم که ممکن است آن‌ها سروصدا کنند، اما هر وقت آن‌ها به تعهدات خود عمل کردند اين گام ما قابل بازگشت خواهد بود.» اواسط ارديبهشت ماه، همزمان با اولين سالگرد خروج يکجانبه آمريکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ايران در واکنش به بي‌عملي اروپا در زمينه جبران خسارت‌هاي ناشي از خروج آمريکا، فرآيند کاهش تدريجي تعهدات هسته‌اي خود را آغاز کرد. تاکنون چهار گام در چارچوب اين فرآيند برداشته شد. آغاز غني‌سازي مجدد اورانيوم در تاسيسات فردو، مهمترين بخش گام چهارم بود که اروپايي‌ها را نگران کرد. اروپاي نگران و سردرگم هم حسن روحاني و هم سازمان انرژي اتمي ايران تاکيد مي‌کنند که اقدامات ايران با نظارت مستقيم آژانس بين المللي انرژي اتمي انجام مي‌شود. با اين حال، اروپايي‌ها ابراز نگراني مي‌کنند. بريتانيا گام جديد ايران را «تهديدي براي امنيت ملي» خود ارزيابي کرد و آلمان هم آن را «غيرقابل قبول» توصيف کرد. در اين ميان، واکنش ايمانوئل ماکرون، رئيس‌جمهور فرانسه، از ساير کشور‌هاي اروپايي مفصل‌تر و مهمتر بود و سردرگمي اروپا را به وضوح نشان داد. ماکرون از سرگيري غني‌سازي اورانيوم در فردو را يک اقدام «خطرناک» و «تغيير عميق» دانست و ايران را به خروج از برجام متهم کرد. وي طي يک سخنراني در چين گفت: «حالا هفته‌هاي آينده صرف اعمال فشار بيشتر به ايران خواهد شد، تا ايران به چارچوب [برجام] بازگردانده شود و تحريم‌هاي مشخصي کاهش يابد تا بتوان موازنه بهتري را احيا کرد.» رئيس‌جمهور فرانسه مشخص نکرده است که چگونه مي‌خواهد در هفته‌هاي آينده همزمان به ايران اعمال فشار کند و تحريم‌ها را کاهش دهد. احتمالا منظور او، اعمال فشار ديپلماتيک بر ايران و تلاش براي کاهش تحريم‌هاي نفتي آمريکا عليه ايران است تا برجام زنده بماند و مذاکرات جديد به منظور گسترش دادن اين توافق به مسائل موشکي و نفوذ منطقه‌اي ايران انجام شود. اگر چنين گمانه‌اي درست باشد، بايد گفت که چنين رويکردي در ماه‌هاي اخير شکست سختي خورده است. ماکرون در چند ماه اخير، خصوصا در سپتامبر، تلاش کرد از طريق ترتيب ديداري ميان روساي جمهور ايران و آمريکا در سازمان ملل در نيويورک، مذاکرات جديد را آغاز کند. اما به دليل خودداري آمريکا از رفع بخشي از تحريم‌هاي نفتي ايران و همچنين فقدان اعتماد ايران به آمريکا تکاپوي ماکرون به شکست انجاميد. اما ظاهرا ماکرون هنوز هم در اين زمينه تلاش مي‌کند. او روز چهارشنبه همزمان با برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات ايران گفت: «ما بايد توافق هسته‌اي را بر اساس بازه‌هاي زماني کوتاه‌مدت و بلندمدت و همچنين در ارتباط با موشک‌هاي بالستيک و ثبات منطقه‌اي بازسازي کنيم. دو سال است که ما از اين امر حمايت مي‌کنيم.» اظهارات ماکرون از اختلاف نظر عميق ايران و اروپا درباره برجام پرده برداشت. ايران مي‌خواهد همين برجام حفظ شود و تحريم‌هاي نفتي و بانکي آمريکا برداشته شوند. اما اروپايي‌ها در عين اينکه نمي‌توانند تحريم‌هاي مزبور را رفع کنند، از ايران مي‌خواهند برجام ناکام فعلي را به برنامه‌هاي موشکي و نفوذ منطقه‌اي خود بسط دهد. اروپا در مقابل فرآيند کاهش تعهدات هسته‌اي ايران سه راه دارد: ۱- خسارت‌هاي اقتصادي ايران را مثلا از طريق تسهيل فروش نفت اين کشور جبران کند. ۲- مکانيسم حل مناقشه مندرج در برجام را فعال کند و نهايتا با بازگرداندن تحريم‌هاي اروپايي و سازمان ملل به آمريکا ملحق شود. ۳- همين سياست نامشخص فعلي را ادامه دهد. اروپايي‌ها در حال حاضر راه سوم را ادامه مي‌دهند. اما با استمرار کاهش تعهدات از سوي ايران، ادامه اين راه ممکن است امکان‌پذير نباشد. مشکل اروپايي‌ها اين است که درباره ادامه همين راه هم اجماع ندارند. روزنامه وال‌ستريت ژورنال روز چهارشنبه گزارش کرد که کشور‌هاي بزرگ اروپايي درباره احتمال فعال‌سازي مکانيسم حل مناقشه گفتگو‌هايي انجام داده‌اند. اما فرانسه به ساير شرکاي اروپايي فشار آورده و خواستار اين شده که زمان بيشتري به ديپلماسي با ايران داده شود. مواضع اروپا، به وضوح سردرگمي اروپايي‌ها را نشان مي‌دهد. آن‌ها اين بار مواضع لفظي نسبتا قوي‌اي گرفتند، اما در عين حال، از اتخاذ اقدام عملي مانند تامين منافع ايران يا فعال سازي مکانيسم حل مناقشه عاجز هستند و به احتمال زياد باز هم براي نجات برجام دست به دامن آمريکا خواهند شد. ماکرون گفته به زودي با دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريکا، درباره برجام گفتگو خواهد کرد. گفتگو‌هاي قبلي او به جايي نرسيد، اما بايد ديد آيا گفتگو‌هاي آينده او به نتيجه مي‌رسد يا اينکه در اثر انفعال اروپا، برجام ذره ذره آب خواهد شد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---