فردو؛ نمایش قدرت در عمق زمین
اعتماد
بروزرسانی
اعتماد/ متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
سارا معصومي| کيلومتر ۲۵ مسير قم به تهران به خاکي که بزنيد با فاصله‌اي نه چندان زياد از مسير اصلي در دل بيابان به مجتمع غني‌سازي شهيد دکتر مسعود عليمحمدي مي‌رسيد. اين مجتمع را به اختصار با نام «فردو» مي‌شناسند؛ نامي که با عنوان تاسيسات هسته‌اي زيرزميني ايران گره خورده است. جست‌وجوي عنوان تاسيسات هسته‌اي فردو در اينترنت شما را به کلي‌گويي‌هايي کم و بيش مشابه درباره آن مي‌رساند: «ايران اين تاسيسات را در عمق 90 متري زمين براي غني‌سازي ساخت. از فردو زماني رونمايي شد که سرويس‌هاي اطلاعاتي غرب از وجود آن سخن گفتند. ايران مي‌گويد به منظور محافظت از تاسيسات هسته‌اي خود در قبال بمباران‌هاي احتمالي دست به ساخت اين تاسيسات زده است.» بهمن‌ماه 1390 بود که عنوان اين تاسيسات هسته‌اي رسما به پاسداشت تلاش‌هاي دانشمند ترور شده شهيد مسعود عليمحمدي به نام وي تغيير کرد. در جريان بحران‌سازي غرب از پرونده هسته‌اي ايران، فردو همواره يک مساله پررنگ در انتقادهاي طرف مقابل بود. دي ماه 1390 بود که آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در اطلاعيه‌اي اعلام کرد که ايران توليد اورانيوم با غلظت ۲۰درصد را در تاسيسات غني‌سازي فردو آغاز کرده و البته در برخي رسانه‌ها گفته شد که درصد اين غني‌سازي در برخي بزنگاه‌هاي زماني به 27 درصد هم رسيده و بازرسان آژانس در نمونه‌هاي جمع‌آوري‌شده اين غلظت غني‌سازي را مشاهده کرده‌اند. با اين داده‌ها مي‌توان گفت که فردو به چند دليل قرار گرفتن در عمق زمين، مخفي ماندن آن در يک بازه زماني طولاني، تبديل شدن آن به مرکز غني‌سازي و انجام گرفتن غني‌سازي 20درصد در آن همواره خط قرمز مذاکره‌کنندگاني بوده که مقابل ايران نشسته بودند.
بازگشت به گذشته در چند ساعت
دروازه‌هاي فردو براي نخستين‌بار در روزهاي پرهياهو پيرامون اقدام‌هاي برجامي ايران به روي خبرنگاران رسانه‌هاي داخلي باز شد. ايران در مسير کاهش تعهدات برجامي در پاسخ به تعلل‌هاي 1+4 براي بهره‌مندي اقتصادي ايران از برجام قرار گرفته و تاکنون چهار گام معکوس برجامي برداشته که آخرين آن در اقدامي غيرقابل پيش‌بيني فعاليت‌هاي هسته‌اي کشورمان در فردو را نشانه گرفت. ايران در اين گام گازرساني به سانتريفيوژها در فردو را آغاز کرد و خبر از سرگيري غني‌سازي ولو تا 5 درصد ايران در اين تاسيسات به بمب خبري در فضاي رسانه‌اي تبديل شد. در چنين فضايي خبرنگاران ايراني که چند روز قبل با حضور در تاسيسات هسته‌اي نطنز شاهد گام‌هاي برداشته‌شده ايران در سه مرحله پيشين بودند راهي اتوبان تهران – قم شدند تا از تاسيساتي گزارش بدهند که بازرسان آژانس براساس برجام مي‌توانند به شکل روزانه و سرزده از فعاليت‌هاي جاري در آن بازديد داشته باشند.
در مسير رسيدن به تاسيسات هسته‌اي از جاده اصلي به جاده خاکي که وارد بشويد، تدابير امنيتي مختص تاسيسات ملموس مي‌شود. اتوبوس حامل خبرنگاران پشت دروازه آهني ورود به تاسيسات متوقف مي‌شود و اصحاب رسانه‌هاي داخلي براي تحويل هر وسيله‌اي که قابليت عکسبرداري يا ضبط صدا و ذخيره‌سازي اطلاعات را داشته باشد در صفي طولاني قرار مي‌گيرند. قدم به قدم در فاصله بسيار نزديک خبرنگاران نيروهاي امنيتي ويژه ايستاده‌اند. براي خبرنگاراني که از تاسيسات هسته‌اي نطنز يا راکتور آب سنگين اراک (خنداب) و ديگر مکان‌هاي مختص فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بازديد کرده‌اند، شديدتر بودن تدابير امنيتي به راحتي قابل ملاحظه است. خبرنگاران پس از بازرسي کامل در حالي که خودکار و کاغذي براي يادداشت‌برداري در اختيار دارند راهي سالن‌هاي بازديد مي‌شوند و البته در ميانه اين مسير کوتاه هم دو تا سه بار اتوبوس حامل خبرنگاران تغيير مي‌کند. ساخت و سازها در زمين‌هاي داخل محوطه مجتمع ادامه دارد اما هيچ توضيحي در طول مسير درباره اين تاسيسات داده نمي‌شود و دريافت اطلاعات به اظهارات رسمي رييس مجتمع و سخنگوي سازمان انرژي اتمي در داخل سالن‌ها محدود مي‌شود. در طول مسير چند دقيقه‌اي، ماموران حفاظت امنيت تاسيسات در داخل اتوبوس نسبت به تدابير امنيتي داخل سالن‌ها و همچنين نکات ايمني که خبرنگاران بايد رعايت کنند، هشدارهاي لازم را مي‌دهند. با کم شدن فاصله اتوبوس حامل خبرنگاران با تاسيسات اصلي، از دور دالاني نمايان مي‌شود که دل کوه را شکافته است. اتوبوس از دل دالان‌هاي سيماني با سرعت بسيار پايين عبور مي‌کند و دروازه‌هاي آهني غول‌پيکري يکي پس از ديگري طي مي‌شوند. خبرنگاران بخشي از مسير را پياده طي مي‌کنند تا به اتاقک کوچکي مي‌رسند که در آن بايد کفش‌هاي خود را با کاورهاي پارچه‌اي پوشانده و يونيفرم‌هاي سفيد رنگي را به تن کنند. داخل تاسيسات تا محدوده‌اي که براي عبور و مرور خبرنگاران مجاز شمرده مي‌شد از وسعت چنداني در مقايسه با تاسيسات هسته‌اي نطنز برخوردار نبود اما ديوارهاي بتوني به اضافه ارتفاع بلند سقف نشان از نيت سازندگان براي طراحي محلي ايمن در برابر حملات احتمالي نظامي داشت. هرچند که در برجام هم طرف مقابل ايران نتوانست مذاکره‌کنندگان ايراني را به بستن درهاي اين تاسيسات متقاعد کند و در نهايت به محدوديت زماني 15 ساله براي فعاليت در اين تاسيسات بسنده کرد اما گويا اقدام‌هايي که ايران در 4 روز گذشته از اعلام گام چهارم برجامي در اين تاسيسات انجام داده خون تازه‌اي را به رگ‌هاي آن تزريق کرده است. جنب و جوش مختص فعاليت گازرساني و غني‌سازي در ميان تکنيسين‌هاي مجتمع که صورت‌هاي خود را با ماسک پوشانده‌اند، قابل مشاهده است.
اگر همه‌چيز طبق معمول مندرج در برجام پيش مي‌رفت تاسيسات فردو همچنان بايد به عنوان يک مرکز هسته‌اي، فيزيک و فناوري به کار خود ادامه مي‌داد. براساس تفاهم ايران و 1+5 وقت، تعداد ۱۰۴۴ ماشين IR1 در قالب شش آبشار ۱۷۴ تايي در يک بال در تاسيسات فردو باقي ماند. از زمان اجراي برجام تا پيش از گام چهارم ايران، دو زنجيره ۱۷۴ تايي شامل ۳۴۸ ماشين IR1 اقدام به توليد ايزوتوپ پايدار کردند. يکي از اين ماشين‌ها در بدو ورود خبرنگاران به داخل مجتمع در زيرزمين، قابل مشاهده بود. با دستور رييس‌جمهور مبني بر گازدهي به ماشين‌ها در فردو، روز چهارشنبه ۱۵ آبان عملا به چهار زنجيره
۱۷۴ تايي ديگر مشتمل بر ۶۹۶ سانتريفيوژ IR1 گازدهي شد. ورود به سالن قرارگرفتن سانتريفيوژها مساوي است با تسليم شدن به صداي بوق ممتدي که در نتيجه فعاليت سانتريفيوژها به گوش مي‌رسد. ماشين‌ها مرتبا در رديف‌هاي مشخص و با شماره‌بندي دقيق دسته به دسته در کنار هم قرار گرفته‌اند و براساس توضيحات بهروز کمالوندي ايران در فردو هم مي‌تواند غني‌سازي 5 درصد و هم 20 درصد تا حتي بالاتر را انجام بدهد.
در سالن اصلي قرارگرفتن سانتريفيوژها، نوشته‌اي از مقام معظم رهبري به چشم مي‌خورد مبني بر اينکه برنامه هسته‌اي ايران تعطيل‌بردار نيست و نگاهي به جنب و جوش تکنيسين‌هاي فعال در مجتمع، اعضاي سازمان انرژي اتمي و حتي کادر نيروهاي ويژه که مسووليت تامين امنيت و ايمني مجتمع را برعهده دارند بر اجرايي شدن اين تاکيد رهبري صحه مي‌گذارد.
ايران مي‌گويد تمام گام‌هايي که تاکنون برداشته از قابليت بازگشت‌پذيري برخوردار هستند و به محض آنکه اروپا راهي براي تامين منافع اقتصادي ايران در برجام پيدا کند يا بتواند تحريم‌هاي امريکا عليه ايران را که با کناره‌گيري واشنگتن از برجام بازگشتند، متوقف کند، تهران مسير طي‌شده را معکوس خواهد کرد. گام چهارم ايران عملا غني‌سازي را 11 سال زودتر به فردو بازگرداند، چرا که براساس بندهاي 44 تا 51 برجام ايران به مدت ۱۵ سال، نبايد دست به فعاليت‌هاي غني‌سازي اورانيوم و تحقيق و توسعه مربوط به غني‌سازي اورانيوم در اين مجتمع مي‌زد.
کناره‌گيري امريکا از برجام به اضافه تعلل 1+4 در جبران اقتصادي نبود امريکا در اين توافق، دوباره پرونده هسته‌اي ايران را که در نتيجه مذاکرات هسته‌اي منتهي به برجام، در روندي مشخص قرار گرفته بود در صدر اخبار بين‌المللي قرار داده است. گام‌هاي ايران در مسير کاهش تعهدات برجامي در مقابل تعلل‌هاي اروپا در انجام تعهدات‌شان طبق برجام، مسائلي چون افزايش ذخاير مواد در ايران، افزايش درصد غني‌سازي بالاتر از 3.67، فرجام بازطراحي راکتور اراک و همچنين جدال ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره مسائلي چون سطح دسترسي‌ها و نظارت‌ها را دوباره به صدر اخبار بازگردانده است. ايران بر سرعت برخي فعاليت‌هاي هسته‌اي خود که هم به دلايل فني و هم مصلحت‌هاي سياسي در برجام پذيرفته بود، افزوده و در حالي که تاکيد مي‌کند به دنبال سلاح هسته‌اي نيست، فعلا دست به توافق‌هايي چون پروتکل الحاقي در قبض و بسط نظارت‌ها و بازرسي‌ها نزده است. با اين‌همه آنچه خبرنگاران در نطنز و فردو به عنوان قلب تاسيسات هسته‌اي ايران ديدند گوياي آن است که ايران در مسير معکوس‌سازي برخي تعهدات برجامي قرار گرفته اما گوياي آن است که ديوار بي‌اعتمادي که قرار بود با برجام از ميان ايران و غرب فرو بريزد باز هم در حال قد برافراشتن است.
اخبار بیشتر درباره
اخبار بیشتر درباره
پس از این بخوانید
جنگ اطلاعاتی بزرگ در واشنگتن
هممیهن: قدر این اپوزیسیون را بدانیم
گاردین: ترامپ با تئوری «مرد دیوانه»، به دنبال پیروزیهای لحظهای است
هسته سخت نظام «ملت ایران» هستند
چند نکته با وحید جلیلی درباره وطنی که وطن است و آغل نیست!
یک تحلیلگر: مردم ایران به بلوغ سیاسی رسیدهاند
جلاییپور: جنگ ۱۲ روزه نشان داد مردم مدافع نظام و کشور بودند نه تندروها
متفکر آمریکایی: نتانیاهو همه ما را به کشتن میدهد
