از فیلترینگ تا قطع کامل اینترنت

همشهري/ متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اينترنت کم‌کم دارد به وضعيت عادي بازمي‌گردد اما ماجراهاي قطع آن هنوز ادامه دارد و احتمالا بحث‌ها درباره آن به اين زودي هم تمام نمي‌شود. براساس گزارش‌هاي منتشرشده روز گذشته پس از وصل‌شدن اينترنت ثابت، اينترنت موبايل هم در ۹استان کشور روي اپراتورهاي تلفن همراه به مدار بازگشت. فعلا کاربران در استان‌هاي خراسان رضوي، گلستان، سمنان، يزد، چهارمحال و بختياري، همدان، اردبيل، زنجان و ايلام توانسته‌اند بار ديگر اينترنت روي خطوط تلفن همراه را تجربه کنند اما هنوز از زمان دقيق وصل شدن اينترنت موبايل در استان‌هاي ديگر خبري نيست. برخي گزارش‌هاي تأييدنشده از احتمال وصل‌شدن اينترنت موبايل در کلانشهرها ازجمله تهران تا امروز خبر مي‌دهد. براساس آمار سازمان تنظيم مقررات در کشور بيشتر از ۶۲ميليون نفر مشترک اينترنت موبايل هستند و امکان دسترسي به اينترنت از روي تلفن‌هاي همراه تنها راه ارتباطي بسياري از مردم به‌ويژه در مناطق دورافتاده و روستايي با شبکه جهاني به‌حساب مي‌آيد. بازگشت شبکه ارتباطي کشور به حالت عادي در حالي صورت مي‌گيرد که گروه‌هايي در کشور براي قطع هميشگي اينترنت روياپردازي مي‌کنند. روز گذشته اما محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات در گفت‌وگو با خبرگزاري خانه ملت آب پاکي را روي دست اين گروه‌ها ريخت و تأکيد کرد که «هيچ‌چيز جاي اينترنت را نمي‌گيرد». قطع اينترنت ضرري هنگفت به اقتصاد کشور زده و با وجود اين گروهي از اين ماجرا که به‌خاطر شرايط ويژه کشور صورت گرفت ابراز خوشحالي و رضايت مي‌کنند. اين در حالي است که مقام‌هاي وزارت ارتباطات بارها گفته‌اند که شبکه ملي اطلاعات قرار نيست به‌صورت مجزا در کشور عمل کند و در واقع مي‌خواهد به‌عنوان مکمل اينترنت براي تسهيل فعاليت کسب و کارها باشد. وزير ارتباطات روز گذشته بار ديگر در اين رابطه گفت: هيچ‌چيزي جاي اينترنت را نمي‌گيرد، شبکه ملي اطلاعات و اينترنت هرکدام جاي خود را دارد. جهرمي پيش از اين با انتشار پيامي ويدئويي از عموم مردم به‌خاطر قطع اينترنت و مشکلات ناشي از آن عذرخواهي کرده بود. او در اين پيام هم با تأکيد بر اينکه «معتقدم زندگي بدون فضاي مجازي و شبکه جهاني قابل تصور نيست» نشان داد که به هيچ عنوان حامي ايده کساني که سعي در جا‌انداختن واژه‌هايي مانند «اينترنت ملي» دارند نيست. همه‌‌چيز از فيلترينگ شروع شد پيش از اين حتي در شرايط ويژه و اضطراري، تدابير امنيتي تنها با فيلترينگ برخي پلتفرم‌ها گرفته مي‌شد ولي اين‌بار کار به قطع کامل ارتباط کشور با جهان رسيد. اما چه شد کار به جايي رسيد که در اقدامي بي‌سابقه تصميم به بستن کامل مرزهاي اينترنت گرفته شد؟ پوريا آسترکي، تحليلگر شبکه‌هاي اجتماعي در اين رابطه مي‌گويد: قطع کامل اينترنت در واقع ادامه سلسله‌داستاني بوده که به اينجا رسيده است. چندسال قبل تصميمي بد براي بستن شبکه‌هاي اجتماعي گرفته شد و توييتر، فيسبوک و يوتيوب فيلتر شدند. اين بستن شبکه‌هاي اجتماعي در مقطعي که اينترنت موبايل در حال رشد بود باعث تجمع و تمرکز غيرعادي کاربران در تلگرام شد. تلگرام درحالي‌که خصوصيات يک رسانه مطلوب را نداشت، به همين خاطر تبديل به رسانه اول در کشور شد. اين تحليلگر شبکه‌هاي اجتماعي در اين رابطه تأکيد دارد: به‌عنوان راه‌حل حتي در همين روزنامه همشهري بارها نوشته شد که بايد شبکه‌هاي ديگر باز شود تا اين تمرکز از روي تلگرام کنار برود. وقتي کاربران داراي اينترنت موبايل شدند نخستين تجربه بسياري از کاربران از فضاي مجازي و اينترنت تلگرام بود! ميليون‌ها کاربر وارد تلگرامي شدند که در آن تعامل و تضارب آرا وجود نداشت. به همين دليل بخش کوچکي از جامعه جذب کانال‌هايي مثل آمدنيوز شدند. از آن بخش يک گروه کوچکي آنقدر با شايعات برانگيخته شدند که ناآرامي‌هاي دي‌ماه۹۶ پديد آمد. دي۹۶ بيشتر اتفاق رسانه‌اي بود. بعد از اين ماجرا اما تلگرام فيلتر شد. بارها گفته شد که بازکردن فضاهاي ديگر مي‌تواند به‌جاي فيلترينگ، ماجراي تلگرام را حل کند اما کسي توجهي به آن نکرد. فيلترينگ تلگرام باعث شد ده‌ها ميليون کاربر تبديل به کساني شوند که مجهز به انواع فيلترشکن، وي‌پي‌ان و پروکسي هستند. در واقع صورتحساب فيلترينگ تلگرام را اکنون نظام با قطع و بستن اينترنت پرداخت کرده است. آسترکي مي‌گويد: اگر تلگرام فيلتر نشده بود با محدوديت موقت چند شبکه به دغدغه‌هاي امنيتي پاسخ داده مي‌شد، اما به‌خاطر فيلترينگ تلگرام ميليون‌ها کاربر متخصص رد کردن فيلترينگ، چاره‌اي جز قطع کل اينترنت باقي نماند. حالا اين پيام به مردم داده شده که هر زماني امکان قطع کامل اينترنت وجود دارد. همه اين ماجراها در يک پديده گلوله‌برفي‌وار از بستن و محدوديت شبکه‌هاي اجتماعي و بعدش از تلگرام شروع شد. باور کنيد ضرر اقتصادي اين قطعي يک هفته اينترنت بسيار بيشتر از سودي است که قرار است دولت از افزايش قيمت بنزين کسب کند. شايد خنده‌دار باشد اما واقعيت دارد که اين ماجرا از يک کج‌سليقگي براي فيلترينگ شبکه‌هاي اجتماعي شروع شده و حالا به قطع اينترنت رسيده است. ايران، چين نيست طرفداران ايده قطع هميشگي و کامل اينترنت و زندگي مردم در شبکه‌اي داخلي يا به‌اصطلاح فني اينترانت هميشه چين را مدينه فاضله خود مي‌دانند. پوريا آسترکي، تحليلگر شبکه‌هاي اجتماعي اما به دلايل مختلف اين قياس را کاملا اشتباه مي‌داند. او درباره ايده پياده‌سازي‌ الگوي چين در کشور مي‌گويد: در چين حاکميت در حريم خصوصي مردم و سبک زندگي‌شان دخالتي ندارد. يکي از مهم‌ترين عوامل بي‌اعتمادي مردم به شبکه‌ ملي اطلاعات، همين نگراني درباره حريم خصوصي و آزادي‌هاي اجتماعي است. چون در کشور ما به‌صورت طولاني يک سبک زندگي خاص ترويج داده شده، مردم اين اطمينان را ندارند که زندگي‌شان در فضاي ديجيتال محترم شمرده شود. به گفته آسترکي، دومين تفاوت بزرگ ميان 2کشور، اقتصاد بزرگ چين است که کارخانه دنيا به‌حساب مي‌آيد. حجم توليدات، جي‌دي‌پي و پارامترهاي اقتصادي ديگرش ده‌ها برابر ايران است و ما با اين اقتصاد و جمعيت، با چين هيچ نسبيتي نداريم که بخواهيم ابزارهاي ارتباطي‌مان را با آن مقايسه کنيم. آسترکي تأکيد دارد: نکته ديگري که درباره چين گفته نمي‌شود کيفيت خدمات ديجيتال است. من شخصا از دوستاني که چنين ايده‌هايي دارند دعوت مي‌کنم فقط يک‌بار به‌مدت 10روز مثلا با بايدو که جايگزين گوگل است کار کنند تا متوجه تفاوت‌هاي مهم آن شوند. تجربه کاربري و امکانات حتي بايدو اصلا مثلا با گوگل قابل مقايسه نيست. اين تحليلگر شبکه‌هاي اجتماعي مي‌گويد: بدون تعارف هم بايد بگوييم ماجراي شبکه ملي اطلاعات تا يک حدي با رانت آغشته است. اخبار جسته و گريخته‌اي که منتشرشده نشان مي‌دهد حدود ۱۰۰ميليارد تومان يا حتي بيشتر براي جويشگر بومي هزينه شده است.