قطر و محور سعودی به آشتی نزدیک می‌شوند؟

ايسنا/ متن پيش رو در ايسنا منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست "شکست برخي از سياست‌ها، عربستان را بر آن داشته که در محاصره قطر تجديد نظر کند؛ اقدامي که احتمال نزديک شدن اين دو کشور به يکديگر را افزايش مي‌دهد." سازمان راديو و تلويزيون دولتي ترکيه (TRT) در گزارشي درباره دلايل عربستان براي پايان دادن به رويکرد خصومت‌آميزش در قبال قطر و تاثير آن بر شرايط سياسي منطقه، به ويژه روابط قطر و امارات که ديگر عضور محاصره‌گر دوحه است، نوشته است: از زماني که پهپادها و موشک‌ها در ماه سپتامبر به ميدان نفتي خريص و تاسيسات نفتي بقيق حمله کردند، رياض در حال بازنگري در استراتژي و فنون سياست خارجي خود است. اين حملات بي‌سابقه که موتور اقتصادي عربستان را نشانه رفت، موجب شد که رياض به جاي تمرکز بر تهديدات ساختگي يا اغراق‌شده که برآمده از جنگ اطلاعاتي هستند، براي رسيدگي بهتر به تهديدات واقعي عليه اين کشور تلاش کند. در همين راستا، رهبري عربستان اقدام براي انزواي دوحه در شرايط کنوني را نسبت به گذشته چندان حياتي نمي‌داند. اين محاصره پيامد مثبت چنداني براي عربستان نداشته و با اينکه تصور پايان يافتن مشکلات رياض با قطر دشوار است، شاهد اعتدال محسوسي در لفاظي‌ها و سياست‌هاي رياض در قبال دوحه بوده‌ايم. نشانه‌هاي موجود حاکي از آن هستند که قطر و عربستان مي‌توانند به "درکي تازه" برسند که مي‌تواند پيش از پايان سال جاري ميلادي به عادي‌سازي مجدد روابط دوجانبه ميان اين دو کشور بينجامد. در ماه‌هاي اخير، مذاکرات پشت پرده و ديدار مقامات عالي رتبه قطري از عربستان بر بهره‌برداري اين دو کشور از اين شرايط تازه براي باز کردن درهاي مصالحه تاکيد داشته است. در آستانه نشست شوراي همکاري خليج فارس که قرار است در روز ۱۰ دسامبر برگزار شود، نشانه‌هايي وجود دارند که بيانگر اقدام مقامات قطري و سعودي در راستاي ترميم روابط هستند. بسياري از پژوهشگران تصميم عربستان براي دعوت از امير قطر را نشانگر احتمال حل و فصل نزاع خليج فارس در زمکاني نزديک مي‌دانند. علاوه بر اين، رسانه‌هاي عربستان و ديگر کشورهاي بلوک مخالف قطر (بحرين، مصر و امارات) رقابت‌هاي جام ملت‌هاي خليج فارس در قطر را بدون لحني خصومت‌آميز پوشش دادند که اين هم مي‌تواند نشانه‌اي از ملايم‌تر شدن موضع آن‌ها در قبال قطر باشد. محل برگزاري نشست شوراي همکاري خليج فارس که در ابتدا قرار بود در امارات برگزار شود، اخيرا به عربستان منتقل شد و اين تغيير خوش‌بيني درباره دستيابي به موفقيتي در اين نزاع دو و نيم ساله را افزايش داده است. با توجه به ايجاد فرصتي براي بهبود روابط عربستان و قطر در رقابت‌هاي جام ملت‌هاي خليج فارس و تمايل مقامات سعودي براي جذب سرمايه قطري‌ها در عرضه اوليه سهام آرامکو و بخش‌ها ديگري از چشم‌انداز ۲۰۳۰، سعودي‌ها در ابراز حسن نيت خود نسبت به دوحه اقداماتي واقعي انجام داده‌اند. با اين حال پيش از برگزاري نشست شوراي همکاري خليج فارس مشخص نيست که رياض تا چه حد محاصره دوحه را سست خواهد کرد و امير قطر در اين نشست حضور خواهد يافت يا خير. همچنين مشخص نيست که کشورهاي عضو بلوک مخالف قطر در مقابل اين کشور متحد عمل کنند. شکي نيست که رويکرد، اولويت‌ها، استراتژي و درک رياض و ابوظبي در اين منطقه هميشه همسو نيست. خشونت ماه اوت ميان نيروهاي تحت حمايت امارات و دولت مستعفي يمن که تحت حمايت عربستان است نيز به اين واقعيت ژئوپوليتيک اشاره دارد. بنابراين ممکن است اين دو کشور در ماه جاري ميلادي نيز رويکردي متفاوت در خصوص دوحه داشته باشند. به گفته کريستين کوتس اولريچسن، تحليلگر مسائل خاورميانه، ميزان خصومت ابوظبي با قطر به گونه‌اي بوده که ترميم آن احتمالا دشوارتر از خصومت عربستان با دوحه است. ديدگاهي که ابوظبي درباره تهديد قطر دارد تا حد زيادي تحت تاثير مسائل ايدئولوژيک است در حالي که در خصوص عربستان اينطور نيست. بنابراين ديدگاه‌هاي متفاوت درباره مواضع قطر و نقش امارات در خاورميانه ممکن است موجب شود که عربستان و امارات ديگر درباره دوحه هم‌ نظر نباشد. البته بنا به دو دليل نبايد احتمال پيوستن ابوظبي به رياض براي آشتي با دوحه را نيز ناديده گرفت. نخست آن که آمريکا براي مصالحه با قطر به امارات فشار مي‌آورد و دوم اينکه سلامت اقتصاد دوبي از محاصره دوحه آسيب ديده و ممکن است موجب شود که رهبري امارات در خصوص روابط با قطر تجديد نظر کند؛ به ويژه با توجه به کاهش خصومت‌ها ميان دوحه و رياض. فارغ از مساله امارات، نزديک شدن عربستان و قطر به يکديگر به خودي خود موفقيتي بزرگ براي کويت خواهد بود. کويت به عنوان کشوري در حاشيه خليج فارس که از اواسط سال ۲۰۱۷ رهبري اقدامات ميانجي‌گرانه را بر عهده داشته، براي حل بحران شوراي همکاري خليج فارس تلاش کرده است. عمان نيز براي کمک به حل و فصل نزاع قطر با کشورهاي محاصره‌گر تلاش کرده و از تحولات اخير در روابط دوحه و رياض استقبال کرده است. در صورتي که عربستان روابط اقتصادي و ديپلماتيک خود را با قطر از سر بگيرد، اين اقدام را مي‌توان تغير رويه‌اي قابل توجه در سياست خارجي محمد بن سلمان، وليعهد عربستان و پدرش دانست. اگر چنين تحولي در نشست همکاري‌هاي خليج فارس اتفاق بيفتد، ضروري است که در درک اين مساله اتحاد عربستان با واشنگتن و شرايط پيچيده فعلي در منطقه در نظر گرفته شود. رياض از حملات آرامکو ياد گرفت که بايد تمايل دولت ترامپ و توانايي‌ آن براي حفاظت از عربستان در صورت وقوع چنين حوادثي در آينده را زير سوال بُرد. به رغم مبالغ هنگفتي که عربستان براي خريد تجهيزات نظامي آمريکا هزينه کرده، ثابت شده است که رياض همچنان در برابر عوامل خارجي که خواستار تضعيف آن هستند، بسيار آسيب‌پذير است. علاوه بر اين، حملات ۱۴ سپتامبر رياض را درباره احتمال واقعي درگيري نظامي آمريکا و ايران که پيامدهايي امنيتي براي عربستان خواهد داشت، نگران مي‌کند. در آخر، تصميم دونالد ترامپ براي خروج نيروهاي آمريکايي از سوريه در ماه اکتبر که حمله ترکيه به شمال سوريه را در پي داشت، موجب شده که عربستان به اين باور برسد که نمي‌توان به کاخ سفيد اعتماد کرد و حالا رياض و ديگر متحدان واشنگتن در حاشيه خليج فارس نگرانند که قرباني بعدي خيانت ترامپ باشند. اين عوامل در کنار دلايلي ديگر رهبري عربستان را بر آن داشته که در سياست خارجي خود بازنگري کند. نزديکي قطر و عربستان در برهه خطرناک کنوني که تلاش براي بازگرداندن اتحاد به شوراي همکاري خليج فارس براي هر شش عضو آن سودمند خواهد بود، بهترين کمک را به منافع رياض خواهد کرد. ترجمه غزال حسين خاني ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد