شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده آمريکا يک بار ديگر تبادل زنداني داشتند. طبق گزارش اداره کل اطلاعرساني وزارت امور خارجه، با پيگيريهاي اين وزارتخانه و با همکاري دولت سوئيس، مسعود سليماني، استاد دانشگاه ايراني که به اتهام دورزدن تحريمهاي آمريکا بازداشت شده بود، به ايران بازگشت و ژائو ونگ، شهروند آمريکايي که به جرم جاسوسي در ايران زنداني بود، براي بازگشت به آمريکا تحويل مقامات سوئيس شد. اين اداره کل گزارش داده است اين فرايند با تصويب شوراي عالي امنيت ملي و با موافقت و همکاري نهادهاي امنيتي و قضائي ايران طي شده است. نقشآفريني سوئيس در اين مبادله در حالي رخ ميدهد که در ماههاي اخير، اين کشور بيشازپيش از سوي ايران واسطه ارسال پيامهايي اغلب اعتراضآميز اما ديپلماتيک به ايالات متحده شده است.
محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران، خود براي مشايعت سليماني راهي سوئيس شد. او در توييتي با انتشار تصويري از سليماني در سوئيس نوشت: «بسيار خوشحالم که استاد دکتر مسعود سليماني و آقاي ونگ بهزودي به خانوادههايشان ملحق ميشوند. از همه کساني که در اين امر دخيل بودند، بهويژه دولت سوئيس قدرداني ميکنم». او ساعتي بعد دو تصوير از خود در کنار سليماني در باند فرودگاه و نيز در هواپيما منتشر کرد و نوشت: «در راه خانه». رسول سليماني، برادر مسعود سليماني، در گفتوگو با ايسنا به نمايندگي از سوي خانوادهاش، از تلاشهاي وزارت خارجه ايران و ظريف در راه آزادي سليماني تشکر کرد. او گفت: «آمريکاييها گفته بودند قرار است هفته آينده دادگاهي براي ايشان تشکيل شود، ولي خوشبختانه موضوع به اين مرحله نرسيد و آنها نتوانسته بودند مدرکي عليه برادرم تهيه کنند».
آسوشيتدپرس مينويسد: در اين تبادل، مقامات ايراني ژائو ونگ را در سوئيس تحويل دادهاند. به گزارش ايپي، اخباري مربوط به احتمال نزديکبودن آزادي ونگ از چند روز قبل در فضاي رسانهاي مطرح بوده است. يکي از وکلاي درگير در اين پرونده ساعاتي پيش از اينکه ظريف اين خبر را اعلام کند، آيهاي از انجيل را توييت کرد که در آن به آزادي پيتر مقدس توسط فرشتگان اشاره شده بود.
ابراز رضايت پمپئو
همتاي آمريکايي ظريف نيز در توييتر خبر اين تبادل را منتشر کرد و مدعي شد ونگ به اتهامات نادرست زنداني بوده است. مايک پمپئو نوشت: «يک آمريکايي ديگر در راه بازگشت به خانه است. ژائو ونگ که به اتهامات نادرست بيش از سه سال در ايران زنداني بوده است، آزاد شده و در راه بازگشت به ايالات متحده است. ونگ بهزودي دوباره در کنار همسر و پسرش خواهد بود که سخت دلتنگش هستند». پمپئو ادامه داد: «ما از پاي نخواهيم نشست تا تکتک آمريکاييهايي را که در ايران و سراسر جهان بازداشت شدهاند، به خانه و در کنار عزيزانشان برگردانيم». نکته درخور توجه، اشاره مثبت محافظهکارانه او به نقش دولتهاي ايران و سوئيس در اين روند است. او از سوئيس تشکر کرد و از همکاري سازنده دولت ايران ابراز خرسندي: «از دولت سوئيس بابت تسهيل بازگشت آقاي ونگ تشکر ميکنيم و خرسنديم که دولت ايران در اين زمينه سازنده عمل کرده است». اين احتمالا تنها نمونه اظهارنظر پمپئو درباره دولت ايران است که با نقد يا اتهام همراه نبوده است.
رئيسجمهور آمريکا: امنيت و سلامت شهروندان آمريکايي بالاترين اولويت ماست
دونالد ترامپ، رئيسجمهور آمريکا، نيز کمي پس از توييت ظريف، بيانيهاي از سوي کاخ سفيد منتشر کرد. او در اين بيانيه نوشت ونگ به «ادعاي» جاسوسي بازداشت بوده است. ترامپ مانند پمپئو، از سوئيس بابت «همکاري در مذاکره با ايران جهت آزادي ونگ» تشکر کرد؛ اما برخلاف وزير خارجه خود، اشارهاي به دولت ايران نکرد. او نوشت: «بالاترين اولويت ايالات متحده امنيت و سلامت شهروندانش است. آزادکردن آمريکاييهايي که زنداني هستند، اهميتي حياتي براي دولت من دارد و ما همچنان سخت تلاش خواهيم کرد تا همه شهرونداني را که به غلط در خارج از مرزهايمان زنداني هستند، به خانه برگردانيم». در دوران دولت ترامپ چند زنداني ديگر نيز از کشورهاي مختلف به آمريکا بازگردانده شدهاند. وندال براون، بازيکن فوتبال آمريکايي که در سفري به چين به دليل درگيري در يک بار دستگير شده بود و سه سال را در زندان گذرانده بود، کوين کينگ آمريکايي به همراه تيموتي ويکس استراليايي که به دست طالبان در کابل ربوده شده بودند، تاد لينيگر که پنج سال در ونزوئلا زنداني بود، دني برچ که در يمن از سوي گروهي اعلامنشده دستگير شده بود، توني کيم، کيم دونگ چول و کيم هاک سونگ، شهروندان آمريکايي که در کرهشمالي دستگير شده بودند و کيمبرلي انديکات که در اوگاندا گروگان گرفته شده بود از نمونههايي هستند که در ماههاي اخير به آمريکا برگشتهاند. اتو وارمبير که بعد از ماهها زندان در کرهشمالي به کما رفته بود، مدتي پس از بازگرداندهشدن به آمريکا درگذشت. نزار زکاي لبناني نيز که اقامت ايالات متحده را داشت، در دوران ترامپ از زنداني در ايران آزاد و به لبنان تحويل داده شد؛ هرچند مشخص نيست در اين پرونده دولت آمريکا چه نقشي داشته است.
زندانيها که بودند؟
مسعود سليماني، پژوهشگر حوزه سلولهاي بنيادي و دانشيار دانشگاه تربيتمدرس است که در رشته خونشناسي نيز تحقيق ميکند. سليماني ۱۵ مهر گذشته در قالب يک فرصت مطالعاتي با ويزاي رسمي تحقيقاتي و با هماهنگي دانشگاه تربيتمدرس، عازم آمريکا شد، اما در بدو ورود به فرودگاه شيکاگوي آمريکا بازداشت و به زندان منتقل شد. محمدجواد ظريف اوايل مهرماه در مصاحبهاي با انپيآر که در سفرش به نيويورک انجام شده بود، بازداشت او پس از صدور ويزا را يک «دام» توصيف کرد: «بگذاريد درباره يک استاد دانشگاه با شما صحبت کنم که براي ۹ ماه گذشته، بدون اتهام در يک زندان ايالات متحده است. به او يک ويزا داده شد که به ايالات متحده بيايد. وقتي در حال پرواز به سمت ايالات متحده بود، ويزاي او لغو شد. او هيچ جرمي مرتکب نشده است». او در پاسخ به خبرنگار انپيآر که اين مسئله را يک مشکل مهاجرتي توصيف کرد، گفت: «اين يک پرونده مهاجرتي نيست. اين يک دام است براي يک استاد دانشگاه ايراني که اينجا بيدليل زنداني شود».
ظريف در همين مصاحبه مستقيم به ايده مبادله سليماني با وانگ اشاره کرده بود و درواقع در پاسخ به سؤالي درباره وانگ، پرونده سليماني را مطرح کرده بود. او توضيح داده بود: «شهروند چيني- آمريکايي که در ايران است، با يک پرونده قضائي و يک جرم در زندان است و من پيشنهاد دادهام که اينها را مبادله کنم؛ چون بهعنوان وزير خارجه من نميتوانم به دادگاهمان بروم و صرفا بگويم اين مرد را آزاد کنيد. ميتوانم به دادگاه بروم و به آنها بگويم من ميتوانم اين مرد را با يک ايراني مبادله کنم و يک پايگاه قانوني در دادگاه داشته باشم».
وانگ که ظريف پيشنهاد مبادلهاش را داده بود، استاد دانشگاه پرينستون است و به روايت آمريکاييها، براي پژوهشي در حوزه کارياش در ايران، به اين کشور آمده است. وکلاي وانگ و مقامات آمريکا مدعياند آنچه بهعنوان جاسوسي او مطرح شده، تحقيقات اوست.
ديپلماسي مبادله؟
اين اتفاق در حالي رخ داد که ايران و ايالات متحده عملا در اوج تقابل سياسي با يکديگر هستند و همين مسئله باعث شده است برخي ناظران معتقد باشند اين نشانهاي از امکان شکلگيري نوعي تعامل بين ايران و آمريکاست، بااينحال به نظر ميرسد پيچيدگي روابط در شرايط فعلي بالاتر از اين است که چنين تبادلي قدمي در راه حل شدن مشکلات بزرگتر باشد و بيشتر به نظر ميرسد صرفا تعاملي بر مبناي خواستهاي مشترک دو طرف باشد که مدتهاست صحبت از گفتوگو دربارهاش مطرح ميشود. مقامات دو کشور پيشتر در عين افزايش تنشها، اشارات صريح و ضمني به چنين تبادلهايي داشتهاند و بهخصوص از سوي ايران اين مسئله مطرح شده است، تا جايي که سخنگوي وزارت خارجه ايران، اوايل پاييز امسال از ارائه فهرستي به ايالات متحده خبر داد که شامل پيشنهادات براي تبادل زنداني بود. مسعود سليماني در حالي به ايران آمده که چند ماه پيش، نگار قدسکني که به اتهام دورزدن تحريمهاي آمريکا زنداني شده بود، با برگزاري دادگاه و صدور حکمي که مدت حکم او را برابر دوران بازداشتش خوانده بودند، تحويل ايران شد، اما پرونده نگار قدسکني با مبادلهاي همراه نبود. همان زمان ظريف از آزادي سه زنداني ايراني گفته بود که نفر سوم هنوز پروندهاش کامل نشده. نگار قدسکني و رضا دهباشي دو نفر اول بودند که همان زمان به ايران آمده بودند، اما درباره هويت نفر سوم، تنها گمانهزنيهايي وجود داشت که او همين مسعود سليماني است.
آخرين نمونه مبادله زنداني ايران و آمريکا به زمان امضاي توافق برجام برميگردد که همزمان با اعلام آن، چندين زنداني ايراني و آمريکايي به صورت همزمان بين دو کشور مبادله شدند و جيسون رضاييان که پرونده پرحاشيه و خبرسازي در اين زمينه داشت، در همين مبادله آزاد شد.
بازار