زباله‌گردی کودکان پایان می یابد؟

پريسا اميرقاسم خاني | آنهـا زباله‌گرد هســــتند. دستفروش و نوازنده هم در خيابان‌هاي شهرهاي بزرگ قدم مي‌زنند و گاه در هيبت گدا يا فال‌فروش در برابر عابران مي‌ايستند و از زندگي رقت‌بارشان مي‌گويند. مشق‌هايشان را در خيابان و در برابر چشمان عابران مي‌نويسند و گاه در پستوهاي شهر در ميان زباله‌ها جست‌وخيز مي‌کنند. آنها از جهان کودکي تنها چيزي که ندارند، کودکي است. يا در معرض سوءاستفاده‌اند يا ‌تحت بهره‌کشي باندهاي مافيايي. هر چه هست، آنها آيينه غم‌انگيزي از زندگي شهري هستند که هر روز در برابرمان مي‌ايستند و به ما يادآوري مي‌کنند‌ که زندگي کودکي‌ در تهران و شهرهاي بزرگ، همواره جذاب نيست، بلکه صورت غم‌انگيزي هم دارد. هنوز آمار دقيقي از کودکان کار در کشور وجود ندارد. آمار رسمي وزارت کار مي‌گويد که تنها 500هزار نفر به‌عنوان کودک کار در کشور فعال هستند. اين در حالي است که کارشناسان ميزان کودکان کار در سراسر کشور را تا 3ميليون نفر هم پيش‌بيني مي‌کنند. گونه‌شناسي کودکان کار در ايران نشان مي‌دهد که بالغ بر 10گونه فعاليت در ميان کودکان بسيار‌ رايج است. دستفروشي با بالاترين درصد بيشترين اشتغال کودکان کار را به‌خود اختصاص داده‌است. 73درصد کودکان کار به دستفروشي مشغول هستند. در ميان گونه‌هاي مختلف اشتغال، مواردي چون توزيع مواد‌مخدر، تن‌فروشي و تکدي‌گري هم وجود دارد. به گواه پژوهش‌هاي صورت‌گرفته، بالغ بر 65درصد کودکان کار فعال در شهر تهران از مهاجران غيرتهراني هستند و 60درصد از کودکان کاري که مشغول فعاليت هستند، در اثر فقر، اعتياد يا بيکاري والدين راهي خيابان‌هاي شهر شده‌اند. زباله‌گردي يکي از فعاليت‌هاي رايج کودکان کار است که مديريت شهري تهران برنامه‌اي گسترده براي رفع اين آسيب اجتماعي در دست دارد. شهردار تهران از برنامه‌اش براي پايان پديده کودک کار در حوزه پسماند خبر مي‌دهد. پيروز ‌حناچي در برنامه‌اي که نسخه‌اي از آن در اختيار همشهري قرار گرفته، اعلام کرده‌است: «شهرداري تهران آمادگي دارد با تشديد نظارت خود بر پيمانکاران پسماند خشک، مانع از به‌‌کارگيري کودکان در اين بخش شده و مسئوليت قانوني خود را در اين بخش ايفا کند.» شهردار تهران با اشاره به انتشار فيلمي کوتاه از اذيت و آزار کودک زباله‌گرد در استان البرز، نوشته‌است: «واکنش عمومي در روزهاي گذشته نسبت به آزار يکي از همين کودکان در استان البرز، نشان داد تا چه اندازه مردم نسبت به وضعيت اين بخش از ساکنان شهر حساس هستند. تلاش‌ها و اقدامات نهادهاي حاکميتي و مدني طي سنوات گذشته براي پايان‌دادن به‌کار کودک نيز نشان‌‌دهنده اين اراده در مسئولان و کنشگران مدني براي حل اين مسئله اجتماعي است، اما با وجود همه برنامه‌هاي انجام شده، هنوز هم اشکال مختلف به‌کارگيري کودکان در مشاغل مختلف خدماتي، صنعتي و کشاورزي در سراسر کشور وجود دارد.» اصلاح الگوي جمع‌آوري پسماند در ميان اشکال مختلف کار کودک، پديده به‌کارگيري کودکان در فرايند جمع‌آوري و تفکيک پسماند خشک، مصداقي از کار کودک در مشاغل سخت و زيان‌آور محسوب مي‌شود که به پيمانکاران حوزه پسماند در شهر مرتبط است. شهردار تهران با اشاره به اعمال نظارت گسترده به پيمانکاران حوزه پسماند در برنامه‌اش آورده است: «اين نقد همواره به مديريت شهري در طول سال‌هاي گذشته وارد بوده که نظارت کافي بر پيمانکاران در اين بخش نداشته و از اين‌رو زمينه براي سوءاستفاده از کودکان فراهم شده است. راه‌حل نهايي از منظر شهرداري تهران، اصلاح الگوي جمع‌آوري پسماند شهر است که برنامه‌ريزي براي آن انجام شده و با اجراي برنامه‌هاي مختلف در قالب طرح جامع پسماند و طرح کاهش پسماند (کاپ)، در آينده نزديک، پديده موسوم به زباله‌گردي را به‌طور ريشه‌اي از ميان خواهد برد.» زباله‌گردي به‌عنوان دومين فعاليت رايج کودکان کار در تهران و بسياري از شهرهاي کشور محسوب مي‌شود. نزديک به 10درصد کودکان کار، زباله‌گرد هستند. در واقع بعد از پديده تکدي‌گري، زباله‌گردي بيشترين فعاليت کودکان کار را تشکيل مي‌دهد. پيروز حناچي در اين برنامه اشاره مي‌کند: «براساس طرحي که همکاران من در معاونت اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران با کمک معاونت خدمات شهري، سازمان پسماند، سازمان خدمات و سازمان بازرسي شهرداري و ضمن گفت‌وگوهاي اوليه براي مشارکت همه ذينفعان در سطح استان و مديريت شهري تهيه کرده‌اند، شهرداري تهران آمادگي دارد با تشديد نظارت خود بر پيمانکاران پسماند خشک، مانع از به ‌کارگيري کودکان در اين بخش شده و مسئوليت قانوني خود را در اين بخش ايفا کند.» او از نظارت شهرداران مناطق بر فعاليت‌هاي پيمانکاران براي کاهش اين آسيب اجتماعي خبر داده است. در عين حال حناچي از همه شهروندان تهراني خواسته ‌است تا با آغاز طرح پايان اشتغال کودکان خياباني در حوزه پسماند با عنوان طرح «کاپ» درصورت مشاهده کودکان زباله‌گرد با سامانه137 تماس بگيرند. او تأکيد کرده است که «در اجراي اين طرح هيچ‌گونه برخوردي با کودکان نبايد صورت گيرد و تنها با به‌کارگيرندگان آنها برخورد شود.» پستوهاي زشت شهر تمام آنچه از کودکان کار سخن به ميان مي‌آيد، چيزي نيست که در برابر چشمان جامعه شکل مي‌گيرد. بخش مهمي از شکل‌گيري پديده کودکان کار، پيش از آنکه در عرصه اجتماعي نمود و بروز داشته باشد، در پستوها ،کارگاه‌ها ، کارخانه‌ها و کوره پسخانه‌هاست. در طرحي‌که به‌زودي به اجرا درمي‌آيد، نه‌تنها رويکردهاي قانوني براي مهار کودکان کار مورد تأکيد قرار مي‌گيرد، بلکه رويکردهاي اجتماعي و حمايتي نيز در اين طرح مورد توجه قرار گرفته‌ است. در طرح شهرداري آمده‌است: «کار کودکان درحوزه پسماند خشک، فقط جمع‌آوري زباله از مخازن سطح شهر نيست، بلکه آنان در ساعات ديگري از روز در گاراژها و انبارهايي که بسياري از آنها خارج از محدوده شهر تهران است، مشغول به کارند. اغلب اين کودکان در همين گاراژها و گودها زندگي مي‌کنند و شرايط زندگي آنان در اين اماکن بسيار تلخ و تکان‌دهنده است. هدف شهرداري تهران از حوزه پسماند خشک و نظارت بيشتر بر ممنوعيت کار کودکان در آن، فقط رؤيت‌ناپذير کردن کار کودکان از سطح شهر، بدون توجه به شرايط آنها در گاراژها و کارگاه‌ها نيست و به همين دليل است که نظارت بيشتر بر پيمانکاران و جلوگيري از به‌کارگيري کودکان، بايد گاراژها و گودهاي اطراف تهران را نيز دربرگيرد.» حمايت‌ از کودکان ضروري‌است طرح‌هاي مختلفي تاکنون براي جمع‌آوري و ساماندهي کودکان کار اعم از زباله‌گرد و متکدي و دستفروش به اجرا درآمده است. اما هيچ‌کدام از اين طرح‌ها نه‌تنها نتوانسته اين پديده را کاهش دهد، بلکه آثار اجتماعي و رويکردهاي انتظامي باعث ايجاد فضاي همدلي بيشتر ميان شهروندان شده ‌است. چراکه بخش عمده‌اي از اين طرح‌ها بدون توجه به شرايط شکل‌گيري چنين پديده‌اي به‌وجود آمده‌است. حناچي، شهردار تهران معتقد است: «ريشه اصلي کار کودک، در فقر و مسائل معيشتي خانوارهاست، ارائه خدمات حمايتي و اجتماعي به کودکان يک بخش اصلي در اين طرح خواهد بود. افغانستاني بودن بسياري از اين کودکان سبب مي‌شود تا نهادهاي امدادي در ارائه خدمات به آنان و خانواده‌هاي‌شان با محدوديت‌هاي قانوني مواجه باشند. يکي از نگراني‌هاي جدي ما اين است که اعمال ممنوعيت در بخش پسماند، به سوق دادن کودکان به مشاغل سخت‌تر منجر شود و عملا وضعيت اين دسته از کودکان را بدتر کند. درنتيجه رصد وضعيت کودکان و ارائه خدمات اجتماعي به آنها با همکاري ساير نهادهاي حاکميتي و به‌ويژه نهادهاي مدني بايد به‌طورهمزمان با اجراي طرح ممنوعيت صورت پذيرد. شهرداري تهران آمادگي دارد تا درحد توان خود و با درنظر گرفتن محدوده‌هاي جغرافيايي تحت مسئوليت خود، خدمات بهداشتي مانند حمام و سرويس بهداشتي و همچنين کلاس‌هاي سيار براي ارائه‌ آموزش را فراهم سازد.» پژوهش‌ها نشان مي‌دهد 88درصد کودکان زباله‌گرد افغاني بوده و تنها 22درصد آنها ايراني هستند. از اين‌رو ساماندهي آنها بيش از آنکه نيازمند فعاليت شهرداري تهران باشند، نيازمند همراهي استانداري و نهادهاي ديگري چون وزارت امور خارجه است. همراهي همه نهادها براي حل مسائل اجتماعي، همکاري نهادهاي مختلف ضروري است. براي اجراي طرح «کاپ» نيز شهرداري اميدوار است نهادهاي مختلف کشور درکنار هم همکاري خوبي داشته باشند. قوه قضاييه، نيروي انتظامي، سازمان بهزيستي، استانداري تهران و صداوسيما به‌عنوان رسانه ملي، ازجمله نهادهايي هستند که در اجراي اين طرح بايدحضور داشته باشند. شهردار تهران معتقد است: «موفقيت در اين امر ممکن نيست و مي‌تواند نتيجه‌اي برخلاف پيش‌بيني‌ها داشته باشد.» پيروز حناچي در پايان اشاره مي‌کند: «گام نهادن در اين مسير بايد با دقت و سنجيدن همه تبعات احتمالي آن به‌خصوص براي کودکان و خانواده‌هاي‌شان همراه باشد. در اين مسير از همه نهادهاي حاکميتي، فعالان مدني و دلسوزان حقوق کودک مي‌خواهم به ما کمک کنند تا الگويي جديد از مقابله با به‌کارگيري کودکان را در کشور به‌کار بنديم؛ الگويي که در آن به‌جاي مجازات کودکان، سوءاستفاده‌کنندگان مجازات شوند و از طريق ارائه خدمات رفاهي، آموزشي و بهداشتي، نتيجه مداخله ما، بهبود کيفيت زندگي کودکان و خانواده‌شان صرف‌نظر از تابعيت و قوميت‌شان باشد.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---