دیپلماسی در اغما

رئيس دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران به سختي تلاش مي‌کند قطار ديپلماسي را به حرکت دربياورد، اما آمريکا به رغم تاکيدات ظاهري بر ضرورت پيگيري ديپلماسي با ايران، در عمل تمايل چنداني به راه حل‌هاي ديپلماتيک با اين کشور نشان نمي‌دهد. اوايل هفته جاري، ايران و آمريکا دو زنداني را مبادله کردند. در پي اين تبادل، موجي از گمانه‌زني‌ها در خصوص احتمال از سرگيري گفتگو‌ها ميان اين دو کشور به راه افتاد. چرا که تبادل زنداني ميان ايران و آمريکا معمولا اقدامي در جهت زمينه‌سازي براي گفتگو‌هاي جدي دو طرف درباره ساير موضوعات ارزيابي مي‌شود. خصوصا که تبادل زندانيان، با افزايش رفت‌وآمد‌ها ميان ايران و ژاپن همزمان شده است. ژاپن، در هفت ماه گذشته، به طرز آشکاري مشغول وساطت ميان ايران و آمريکا بود. در ماه ژوئن (خرداد)، نخست وزير اين کشور، براي نخستين بار در چهل سال گذشته، با هدف وساطت ميان ايران و آمريکا به تهران سفر کرد و حتي پيامي از جانب رئيس‌جمهور آمريکا به رهبري انقلاب تقديم کرد؛ که البته رهبري از پذيرش اين پيام خودداري کرد. وقتي که شينزو آبه، نخست وزير ژاپن، مشغول ديدار با مقامات بلندپايه ايران بود، يک نفتکش وابسته به يک شرکت ژاپني در درياي عمان منفجر شد و بدين ترتيب عملا وساطت ژاپن به جايي نرسيد. حال، رئيس جمهور حسن روحاني، قصد دارد حدود ۱۰ روز ديگر به ژاپن سفر کند. آمريکا هم براي اين سفر به ژاپن چراغ سبز نشان داده و از اين کشور خواسته که نتايج سفر روحاني را به اطلاع کاخ سفيد برساند. رسانه‌هاي ژاپني مي‌گويند روحاني سعي مي‌کند در زمينه توافق هسته‌اي بن بست شکني کند. پرسشي که هم اکنون ذهن برخي ناظران را به خود مشغول کرده، اين است که تبادل زندانيان و همچنين فعال شدن مجدد وساطت احتمالي ژاپن، تا چه اندازه ممکن است به ترک برداشتن ديوار بي‌اعتمادي ميان تهران و واشنگتن کمک کند. پاسخ اين سوال هنوز به طور کامل واضح نيست. چون تاکنون جزئيات کمي درباره تبادل زندانيان و تکاپوي ديپلماتيک ايران و ژاپن منتشر شده است. با اين حال، از همين جزئيات کمي که تاکنون منتشر شده، مي‌توان چشم انداز کلي مناسبات فعلي ايران و آمريکا را ترسيم کرد. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، که در ماجراي تبادل زندانيان نقش مهمي داشت، در جديدترين توئيت خود گفته است حالا توپ در زمين آمريکاست. وي نوشت: «پس از به خانه باز گرداندن گروگان‌مان در اين هفته، کاملاً براي تبادل فراگير زندانيان آمادگي داريم. توپ در زمين ايالات متحده است.» توئيت ظريف نشان داد که تبادل زندانيان احتمالا ابتکار ايران بوده است. خصوصا که شخص ظريف در اوايل سال جاري طي سفري که به نيويورک داشت، صريحا به آمريکايي‌ها پيشنهاد تبادل زندانيان را داد و حتي گفت: براي اين کار اختيار کافي دارد. اما آن زمان، دولت آمريکا پاسخ سردي به اين پيشنهاد داد و از ايران خواست که زندانيان آمريکايي را بدون قيد و شرط آزاد کند. اين بار هم آمريکا اگر چه حاضر به تبادل زندانيان شد، اما رفتارش نشان داد که فعلا عجله‌اي براي استفاده از اين ماجرا جهت گشودن باب گفتگو‌هاي جدي با ايران ندارد. البته، دونالد ترامپ در واکنش به تبادل زندانيان، به صراحت از امکان امضاي توافق با ايران سخن گفت، اما وزارت خارجه آمريکا به رهبري مايک پمپئو با شک و ترديد در اين تبادل وارد شد. نحوه عملياتي شدن تبادل زندانيان و رفتار وزارت خارجه آمريکا در اين تبادل و همچنين رفتار دستگاه ديپلماسي آمريکا بعد از تبادل همگي نشان مي‌دهند که احتمال تبديل شدن مسئله تبادل زندانيان به مقدمه‌اي براي از سرگيري گفتگو‌ها ميان تهران و واشنگتن اندک است. طبق روايتي که نشريه نيويورکر منتشر کرده، تبادل زندانيان، بيشتر حاصل تلاش‌هاي بازيگران غيردولتي آمريکا و بازيگران دولتي ايران بود. بر اساس اين گزارش، حداقل سه آمريکايي، که در حال حاضر سمت رسمي در دولت ندارند، با طرف ايراني پيرامون آزادي زندانيان گفتگو‌هايي انجام داده‌اند. اين سه تن عبارتند از: جيسون پابلت، وکيل ژيو وانگ، زنداني آمريکايي در ايران، جيم اسلتري، نماينده سابق کانزاس در کنگره آمريکا، و بيل ريچاردسون، نماينده سابق آمريکا در سازمان ملل. اين سه تن، با مقامات رسمي ايران گفتگو‌هايي درباره تبادل زندانيان انجام داده و سپس وقتي اين موضوع به مراحل نهايي رسيد، ناگهان دولت آمريکا وارد موضوع شد تا اعتبار اين تبادل را به نام خود ثبت کند. در تبادل زندانيان که در زوريخ سوئيس انجام شد، برايان هوک، وانگ را تحويل گرفت. اما طبق روايت نيويورکر هوک از جمله کساني بود که بيشترين مقاومت را در مقابل تعامل با ايران از خود نشان مي‌دادند. هوک دو روز قبل از تبادل، اظهارات تندي عليه ايران بيان کرده بود. ارزيابي آمريکا؛ فعلا عجله نکنيد جداي از اين، مقامات آمريکايي مي‌گويند مايک پمپئو، وزير خارجه آمريکا، تبادل زندانيان را اقدامي کم هزينه مي‌ديد. يک مقام آمريکايي به روزنامه نيويورک تايمز گفته وقتي چند هفته پيش از تبادل پمپئو متوجه شد که مسعود سليماني، زنداني ايراني در آمريکا که به اتهام دور زدن تحريم‌ها در حبس بود و در جريان تبادل اخير آزاد شد، قرار است طبق روال قضايي به زودي آزاد شود، به اين فکر افتاد که آمريکا از آزادي او «چيزي به دست آورد.» اين موضع پمپئو مي‌تواند روايت نيويورکر، درباره ورود ناگهاني دولت آمريکا به مسئله تبادل زندانيان را تاييد کند. ظاهرا، ماجرا از اين قرار است که از زماني که ظريف در ارديبهشت ماه، پيشنهاد تبادل زندانيان را مطرح کرد، محافل غيررسمي آمريکا، مانند ريچاردسون و اسلتري، با مقامات ايران مذاکراتي را براي تبادل زندانيان آغاز کردند. اما دولت ترامپ با آن‌ها همراهي نکرد. با اين حال، در چند هفته اخير، وقتي معلوم شد که مي‌توان در ازاي آزادي زودهنگام سليماني، يک زنداني آمريکايي در ايران را آزاد کرد، وزارت خارجه آمريکا وارد ميدان شد و از اين امر به نفع خود بهره برد. احتمالا به همين دليل است که ظريف گفته الان توپ در زمين آمريکاست که در ازاي حسن نيت ايران در آزاد کردن وانگ، اقدام مثبتي انجام دهد. اما ظاهرا وزارت خارجه آمريکا قصد ندارد حسن نيتي نشان دهد. حساب‌هاي کاربري آن در شبکه‌هاي اجتماعي همچنان با لحن بسيار تندي عليه ايران مطالبي منتشر مي‌کنند. افزون بر اين، پس از تبادل زندانيان، رابرت اوبراين، مشاور امنيت ملي کاخ سفيد، مدعي شد آزادي ژيو وانگ تا حدودي ناشي از تحريم‌هاي شديد آمريکا در کارزار فشار حداکثري عليه ايران بود. اين ارزيابي به وضوح در رفتار آمريکا در مقابل ايران ديده مي‌شود. به نظر مي‌رسد که آمريکايي‌ها معتقدند که فشارهاي‌شان عليه ايران در حال نتيجه دادن است و بايد بيشتر درنگ کنند تا نتايج بيشتري به دست بياورند. از همين رو، چنانچه ژاپن قصد داشته باشد پس از سفر روحاني، بار ديگر ميان ايران و آمريکا وساطت کند، نبايد انتظار داشت که يک شبه بتواند ارزيابي آمريکا در خصوص ايران را تغيير دهد. بلکه حتي ممکن است تحرکات ژاپن، ارزيابي مزبور را تقويت کند. در اين ميان، اين پرسش همچنان مطرح است که آمريکايي‌ها تا چه زماني مي‌خواهند با ناديده گرفتن حسن نيت ايران ديپلماسي را در اغما نگه دارند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد

---

بازار

---