چه خوابی برای برجام دیده اند؟

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ موعد رفع تحريم‌هاي تسليحاتي ايران فرا مي‌رسد. تقريبا دو هفته بعد از اين تاريخ، يعني در سوم نوامبر ۲۰۲۰، انتخابات رياست جمهوري آمريکا برگزار خواهد شد. سوال مهمي که در اين بين مطرح مي‌شود اين است که آيا دولت ترامپ حاضر خواهد شد که چند هفته قبل از انتخابات، برجام را از طريق فعال سازي مکانيسم ماشه از بين ببرد و بدين شکل يک بحران بين المللي را شروع کند؟ به اين زودي نمي‌توان به اين پرسش، پاسخ قطعي داد. اما ظاهرا اکتبر براي برجام و روابط ايران و آمريکا ماه حساسي خواهد بود.  در آمريکا، تلاش‌ها براي زدن تير خلاص به برجام آغاز شده است. به موازات اقدام برخي سناتور‌ها در تهيه پيش نويس يک توافق هسته‌اي جديد با ايران، وزارت امور خارجه آمريکا زمينه‌هاي قانوني براي فعال سازي «مکانيسم ماشه» در اکتبر آينده را فراهم مي‌کند. به گزارش فرارو، روز چهارشنبه هفتم اسفند (۲۶ فوريه) نشست دوره‌اي کميسيون مشترک برجام در وين برگزار شد. وزارت امور خارجه ايران گفته اين جلسه عادي است و در سطح معاونين وزرا و مديران سياسي برگزار مي‌شود. سيد عباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران، با بيان اينکه جلسه کميسيون مشترک برجام هر سه ماه يک بار برگزار مي‌شود، تصريح کرد جلسه روز چهارشنبه هيچ ارتباطي با فعال شدن سازوکار حل اختلاف برجام توسط اروپايي‌ها ندارد. اما در حالي که اروپايي‌ها بعد از فعال سازي سازوکار حل اختلاف در اواسط ماه ژانويه، ادامه دادن اين سازوکار را به تعويق انداخته اند، در آمريکا تلاش‌هايي براي جايگزين کردن برجام با يک توافق جديد در جريان است. ظاهرا، اين تلاش‌ها به اين دليل انجام مي‌شود که آمريکايي‌ها احساس مي‌کنند برجام به پايان خود نزديک مي‌شود و در نتيجه، پيدا کردن جايگزيني براي آن ضروري شده است. اکتبر ۲۰۲۰؛ دو راهي مرگ و زندگي برجام حدود هشت ماه ديگر، موعد رفع تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه ايران فرا مي‌رسد. طبق برجام، سازمان ملل بايد در اکتبر ۲۰۲۰ تحريم‌هاي تسليحاتي ايران را رفع کند. اما آمريکا بعد از خروج يکجانبه از برجام، چندين بار به صراحت با رفع اين تحريم‌ها مخالفت کرده است. در ۱۳ آگوست ۲۰۱۹، مايک پمپئو، وزير امور خارجه آمريکا، با انتشار يک ساعت شمار، طي توئيتي نسبت به انقضاي تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه ايران هشدار داد و نوشت: «ساعت در حال تيک تاک کردن است. زمان باقيمانده تا انقضاي تحريم تسليحاتي سازمان ملل عليه ايران و اتمام ممنوعيت سفر قاسم سليماني به پايان نزديک مي‌شود.» همچنين در وبگاه وزارت خارجه آمريکا نوشته شده است که زمان توافقات بين المللي که ايران را محدود مي‌کنند، در حال تمام شدن است. به گفته وزارت خارجه آمريکا، بسياري از کساني که در فهرست تروريسم قرار دارند، در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ اجازه سفر خواهند يافت. همچنين اندکي بعد از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰، ايران مي‌تواند به هر کسي که بخواهد سلاح بفروشد و کشور‌هايي مانند روسيه و چين نيز مي‌توانند سلاح‌هايي از قبيل: تانک، موشک و تجهيزات پدافند هوايي به ايران بفروشند. اما آمريکايي‌ها براي جلوگيري از رفع تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه ايران گزينه‌هاي محدودي در اختيار دارند. گزينه‌هايي که ممکن است برجام را کاملا از بين ببرند. در ماه اکتبر، شوراي امنيت سازمان ملل درباره رفع تحريم‌هاي تسليحاتي ايران تصميم گيري مي‌کند. حال، اگر آمريکا تلاش کند جلوي رفع تحريم‌ها را بگيرد، ممکن است روسيه و چين براي ناکام گذاشتن آمريکا، از حق وتوي خود استفاده کنند و راه رفع تحريم‌ها را هموار کنند. در چنين حالتي، موثرترين راه براي آمريکا جهت جلوگيري از رفع تحريم‌هاي تسليحاتي، استفاده کردن از مکانيسم ماشه است. امري که عملا برجام را کاملا از بين خواهد برد. وزارت خارجه آمريکا از همين الان در حال تدارک ديدن زمينه‌هاي حقوقي استفاده از مکانيسم ماشه است. هر چند که هنوز تصميمي در اين خصوص نگرفته است. مايک پمپئو اخيرا در گفتگويي با وبگاه «واشنگتن فري بيکن» گفته است که او و دونالد ترامپ در ماه‌هاي آينده در خصوص فعال سازي مکانيسم ماشه، تصميم گيري خواهند کرد. مکانيسم ماشه، سازوکاري است که به موجب آن اعضاي برجام مي‌توانند از شوراي امنيت درخواست کنند که تمام تحريم‌هاي سازمان ملل را عليه ايران اعمال کند و ساير اعضاي شوراي امنيت نيز حق وتوي اين درخواست را نخواهند داشت. آمريکا به رغم خروج يکجانبه از برجام، ادعا مي‌کند که هنوز مي‌تواند از مکانيسم ماشه استفاده کند. اخيرا وزارت خارجه آمريکا يادداشتي منتشر کرد که در آن ادعا مي‌شود که اکنون استفاده از مکانيسم ماشه ضرورت دارد. با اين حال، آمريکا هنوز در استفاده از اين مکانيسم ترديد دارد. چرا که فعال سازي مکانيسم ماشه، به فروپاشي کامل برجام منجر خواهد شد. اما اگر آمريکا از اين مکانيسم استفاده نکند، ممکن است نتواند جلوي رفع تحريم‌هاي تسليحاتي را بگيرد. در نتيجه، آمريکا در اکتبر سر دو راهي قرار خواهد گرفت؛ يا با فعال سازي مکانيسم ماشه و از بين بردن برجام، جلوي رفع تحريم‌هاي تسليحاتي را بگيرد يا اينکه اين مکانيسم را فعال نکند و با رفع تحريم‌هاي تسليحاتي کنار بيايد. جايگزين کردن برجام؟ البته آمريکا ظاهرا اميدوار است که راه سومي پيدا کند و آن متقاعد کردن روسيه و چين به جلوگيري از رفع تحريم‌هاي تسليحاتي بدون استفاده از مکانيسم ماشه است. پمپئو، در گفتگو با فري بيکن، ابراز اميدواري کرده که چين و روسيه، تلاش‌هاي آمريکا براي جلوگيري از رفع تحريم‌هاي تسليحاتي ايران را وتو نکنند. وزير امور خارجه آمريکا مدعي شده که چين و روسيه نگراني‌هاي مشترکي با آمريکا در خصوص ايران دارند. اما بعيد است که روسيه و چين در مسئله رفع تحريم‌هاي تسليحاتي با آمريکا همراهي کنند. چرا که اگر همراهي بکنند عملا برجام را نقض خواهند کرد. اما اگر آمريکا مکانيسم ماشه را فعال کند، ديگر نيازي به همراهي چين و روسيه نخواهد داشت. به هر حال، ظاهرا برجام به يک مرحله سرنوشت ساز نزديک مي‌شود. مرحله‌اي که مي‌تواند در ماه اکتبر پايان رسمي و نهايي برجام را رقم بزند. شايد به همين دليل است که برخي محافل سياسي در آمريکا سعي مي‌کنند جايگزيني براي برجام پيدا کنند. دو سناتور آمريکايي از دو حزب جمهوريخواه و دمکرات –ليندسي گراهام و باب منندز- به تازگي طرحي را تدوين کرده اند که اميدوارند جايگزين برجام شود. به موجب طرح گراهام و منندز، آمريکا به ايران و کشور‌هاي عربي حوزه خليج فارس يک توافق هسته‌اي جديدي پيشنهاد مي‌کند و در مقابل، اين کشور‌ها قبول مي‌کنند که در داخل غني سازي نکنند و سوخت هسته‌اي را از جامعه بين المللي تهيه کنند. گراهام و منندز در حال کار بر اين طرح هستند و اروپايي‌ها و کاخ سفيد را نيز مطلع کرده اند. در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ موعد رفع تحريم‌هاي تسليحاتي ايران فرا مي‌رسد. تقريبا دو هفته بعد از اين تاريخ، يعني در سوم نوامبر ۲۰۲۰، انتخابات رياست جمهوري آمريکا برگزار خواهد شد. سوال مهمي که در اين بين مطرح مي‌شود اين است که آيا دولت ترامپ حاضر خواهد شد که چند هفته قبل از انتخابات، برجام را از طريق فعال سازي مکانيسم ماشه از بين ببرد و بدين شکل يک بحران بين المللي را شروع کند؟ به اين زودي نمي‌توان به اين پرسش، پاسخ قطعي داد. اما ظاهرا اکتبر براي برجام و روابط ايران و آمريکا ماه حساسي خواهد بود. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد