آخرین فرصت های صلح با معاهده آسمان های باز

ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست شهره پولاب/ دونالد ترامپ، رئيس جمهوري ايالات متحده امريکا در روز 21 مي 2020 اعلام کرد که از معاهده آسمان هاي باز“Open Skies” خارج خواهد شد و دليل اين تصميم را تخلف روسيه از اين معاهده عنوان کرده است. روسيه اما مدعي است که هيچ تخلفي از معاهده نداشته و با اين عنوان که دولت ترامپ در حال تلاش براي از بين بردن همه توافق‌هاي منع گسترش سلاح در جهان است، تصميم آمريکا براي خروج از اين معاهده را قابل تاسف توصيف کرده‌ است. با توجه به اين امر که مسکو و واشنگتن مدتهاست يکديگر را به نقض شرايط اين معاهده متهم مي کنند، به نظر مي رسد با خروج واشنگتن از معاهده آسمان هاي باز روابط سرد با مسکو تشديد شود. معاهده آسمان هاي باز که در سال 1992 به امضاء رسيده و در سال 2002 لازم الاجرا شد، يکي از بزرگترين تلاش‌هاي بين‌المللي براي هرچه شفاف‌تر کردن فعاليت‌هاي نظامي است و به 35 کشور امضا کننده از جمله آمريکا و روسيه اجازه مي دهد تا پروازهاي نظارتي غيرمسلح و شناسايي را بر فراز قلمرو يکديگر انجام داده و اطلاعات مربوط به نيروها و فعاليت هاي نظامي را جمع آوري کنند. هدف از اين معاهده که بيش از 1500 پرواز در آن صورت گرفته، ايجاد درکي متقابل و تقويت شفافيت فعاليت هاي نظامي و کمک به نظارت بر کنترل تسليحات است. هر کشوري در اين پيمان موافقت مي کند که تمام قلمرو خود را براي پروازهاي نظارتي در دسترس قرار دهد و تمام تصاوير جمع آوري شده را به اشتراک بگذارد. هواپيماهاي شناسايي در مأموريت ها مجهز به سنسورهايي هستند که ناظر را قادر مي سازد تجهيزات مهم نظامي مانند توپخانه، هواپيماهاي جنگنده و وسايل نقليه جنگي زرهي را شناسايي کند. ايالات متحده براي اولين بار در ژوئن سال 2017 عدم پايبندي روسيه به مفاد معاهده را به اعضا اطلاع رساني کرد و در گزارش سالانه وزارت امور خارجه در آگوست 2019 نيز نسبت به عملکرد روسيه اظهار نگراني داشت. شايد بتوان دلايلي را براي خروج ترامپ از پيمان آسمان هاي باز عنوان کرد: اول آن که روسيه در سال هاي اخير به طور کامل از اين معاهده پيروي نکرده و محدوديت هايي را براي پروازها در برخي مناطق نظامي مهم اعمال کرده است. براي عدم پايبندي روسيه به اين پيمان مي توان به سال 2010 برگشت که در آن روسيه ماموريت هاي ناظر بر منطقه مرزي خود را با مناطق گرجستان، اوستياي جنوبي و آبخازيا ممنوع اعلام کرد. همچنين در سال 2014 مسکو به دنبال پرواز يک هواپيماي تحقيقاتي لهستاني در چارچوب پيمان آسمان هاي باز بر فراز کاليننگراد با اين عنوان که اين هواپيما مدت زمان زيادي به کنترل منطقه نظامي پرداخته، شرايط پرواز در آسمان اين منطقه را به طور يک جانبه تغيير داده و محدوديت هايي را براي پروازهاي ناظر بر منطقه کاليننگراد درنظر گرفت. از ديگر موارد درنظر گرفته شده براي تخلف روسيه از تعهدات اين پيمان خودداري کرملين از دادن مجوز پرواز شناسايي به امريکا و کانادا در سپتامبر سال ۲۰۱۹ بر فراز ناحيه‌اي از مرکز روسيه که در آن مانور نظامي برگزار مي‌شده، بوده است. از سال 2015 ايالات متحده به همراه متحدين خود تلاش داشته تا روسيه را براي ارتکاب اين تخلفات تحت فشار قرار دهد. محدود کردن دسترسي روسيه به مناطقي از فضاي هوايي امريکا و ممنوع کردن پرواز بر فراز جزاير هاوايي از اين دست مقابله ها بوده است. دوم آن که ايالات متحده داراي ماهواره هاي پيشرفته اي است که مي توانند هر مکان و هر کشور را بر اساس محل و زمان داده شده، اسکن و نقشه برداري کنند. اين قابليت هاي تضمين شده ماهواره اي مي توانند مشارکت در پروازهاي شناسايي را غيرضروري کند و همچنين از پرواز کشورهاي ديگر بر فراز قلمرو خود مصون باشد. در ضمن اين که واشنگتن در حالي روسيه را از پروازهاي مشاهده اي بر فراز سرزمين ايالات متحده محروم مي کند که خود مي تواند از اطلاعات پروازهاي مشاهده اي متحدانش در اين پيمان همچنان بهره مند شود. و سوم آن که ايالات متحده با خروج از اين معاهده مي تواند از هرگونه معامله جهاني که حاکميتش را محدود مي کند، خلاص شود. ترامپ تلاش دارد تا اثبات کند که هدف وي از بين بردن محدوديت ها بر سر راه حاکميت بي حد و حصر ايالات متحده در جهان است و خروج از توافقنامه منع موشک هاي هسته اي ميان برد “INF”، خروج از پيمان آب و هوايي پاريس، لغو قراردادهاي تجاري مانند پيمان تجاري شراکت فرا آتلانتيک “Trans-Pacific Partnership (TPP)” و خروج از برنامه جامع اقدام مشترک با ايران (برجام) در همين راستا قرار مي گيرد. حتي اگر بتوان نگراني از عدم تعهدات روسيه را در قبال معاهده فوق پذيرفت، اما به اين معنا نخواهد بود که اين معاهده ارزش خود را براي ايالات متحده از دست داده است زيرا: ايالات متحده با حفظ عضويت در اين معاهده مي تواند فعاليت هاي نظامي روسيه را تحت نظر داشته باشد. ايالات متحده تا سال 2016، داراي 196 پرواز شناسايي بر روسيه بوده در حاليکه روسيه فقط 71 پرواز شناسايي بر ايالات متحده انجام داده است. علاوه بر اين ايالات متحده از سال 2002 به اطلاعات بيش از 500 پرواز شناسايي که متحدان ايالات متحده بر روسيه داشته اند، دسترسي داشته است. اطلاعات به دست آمده از اين پروازها در شکل دهي افکار عمومي در باره فعاليت هاي روسيه در گرجستان و اوکراين در آشکار شدن واقعيت هاي کليدي تلاش هاي کرملين در پنهان کردن اطلاعات موثر بوده است. بنابراين دسترسي به حريم هوايي روسيه و تأسيسات نظامي آن مي تواند ابزار موثري در نظارت و محدود کردن تجاوزات بيشتر مسکو باشد. همچنين ايالات متحده و متحدان آن از مکانيسم هاي معاهده آسمان هاي باز براي نظارت بر فعاليت هاي جدايي طلبان تحت حمايت روسيه در شرق اوکراين استفاده کرده اند و داده هاي جمع آوري شده را در اختيار اوکراين قرار داده اند. و ديگر آن که با توجه به مهلت شش ماهه براي خروج واشنگتن از معاهده آسمان هاي باز و همچنين تصميم آينده ترامپ در مورد احتمال عدم تمديد پيمان کاهش تسليحات هسته اي "استارت نو" در فوريه سال 2021 انتظارات از اين کشور در تعهد به خلع سلاح جهاني مورد سوال قرار خواهد گرفت. از آن جايي که معاهده آسمان هاي باز يکي از توافق هاي باقي مانده اي است که مي تواند مانع از تقويت سوء تفاهمات بالقوه فاجعه بار و حتي جنگ هسته اي ايالات متحده با روسيه شود، نگراني گسترده اي را برانگيخته که کاخ سفيد هيچ راه مشخصي براي جايگزيني اين معاهدات ارائه نداده است. از اين رو انتظار مي رود دولت آمريکا براي حفظ آخرين فرصت ها به جاي کنار گذاشتن تعهدات معاهده و خروج از آن، از طريق ديپلماسي حرفه اي و عملگرا مشکلاتش را حل و موارد مورد نظرش را اصلاح کند. سخن پاياني آن که ترامپ در حال پيشروي در مسيري است که مي تواند نه تنها رهبري جهاني ايالات متحده را خدشه دار کند، بلکه دنيا را از امنيت کمتري برخوردار سازد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar