جایگزین قرعه‌کشی خودرو

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست دکتر مهدي نصرتي/ طرح قرعه‌کشي خودرو با رکورد شگفت‌انگيز ۸ ميليون نفر ثبت‌نام‌کننده نشان داد برازنده عنوان «لاتاري ملي» است! در اين طرح، برندگان خوش‌شانس (يا خوش رانت!) چند ده ميليون تومان سود مي‌کنند؛ ولي بقيه مردم نفعي نمي‌برند. هرچند اگر اين قرعه‌کشي واقعي باشد، بهتر از وضعيت قبلي است که مردم «سرکار» بودند. زيرا همه خودروهاي ثبت‌نامي ظرف چند ميلي ثانيه نصيب عده‌اي خاص مي‌شد! جالب است که وضعيت مشابهي هم در عرضه اوليه سهام حاکم بود؛ عرضه اوليه سهام در ايران، معمولا به قيمت پايين‌تر از ارزش آن عرضه مي‌شود و خريداران آن معمولا مي‌توانند درصد سود خوبي را کسب کنند. در سال‌هاي قبل، اين موضوع محلي براي رانت‌خواري شده بود و سهم‌ها معمولا به دست مردم عادي نمي‌رسيد. چند وقتي است که رويه خوبي در بورس حاکم شده است؛ به اسم ثبت‌سفارش يا بوک‌بيلدينگ! به اين ترتيب که کل سهام به‌طور مساوي بين همه متقاضيان تقسيم مي‌شود که هرچند رقم ناچيزي است، ولي حداقل عادلانه‌تر است. مثلا در عرضه اوليه سهام پگاه گيلان، حدود سه ميليون نفر شرکت کردند و به هرکسي رقم ناچيز حدود ۱۵هزار تومان سهام رسيد. در موضوع فروش خودرو از آنجا که قرار است قرعه‌کشي‌هاي ديگري هم برگزار شود، يک ايده جايگزين را مطرح مي‌کنيم. فلسفه وجودي اين ايده به اين شرح است: حالا که قرار است رانتي توزيع شود، چرا بين همه مردم، يا تعدادي زيادي از مردم و به‌طور مساوي تقسيم نشود؟ ايده را در قالب مثال عددي توضيح مي‌دهيم: به‌طور مثال مقرر شده است ايران خودرو ۵ هزار دستگاه پژو پارس به قيمت کارخانه (حدود ۸۰ ميليون تومان) بفروشد. براي اين منظور براي هر پژو پارس، ۸۰ ميليون بن با ارزش اسمي يک تومان منتشر مي‌شود. مردم هم ثبت‌سفارش مي‌کنند و به هرکسي تعداد معدودي بن مي‌رسد. مردم پول را پرداخت مي‌کنند و ۸۰ ميليون تومان به ازاي هر خودرو به ايران خودرو مي‌رسد. حالا بازار ثانويه براي اين بن‌ها تشکيل مي‌شود. کساني که واقعا قصد خريد خودرو دارند، بايد وارد اين بازار ثانويه شوند و از بقيه مردم بن بخرند تا اينکه بتوانند به ۸۰ ميليون بن برسند و بروند خودرويشان را از خودروساز تحويل بگيرند. واضح است که قيمت اين بن‌ها در بازار ثانويه بالا مي‌رود تا جايي که قيمت خريد خودرو از طريق بن، نزديک قيمت بازار مي‌شود. البته تعدادي از مردم هم ممکن است بن‌هاي خود را نفروشند و به‌عنوان يک دارايي ديجيتال و ارزشمند نگه دارند. همين جا يک فرصت براي ايران خودرو وجود دارد که با علم به اين موضوع، بن‌هاي بيشتري منتشر کند و پول بيشتري از مردم جمع کند. ولي تعهد دارد هر خريداري که ۸۰ ميليون بن آورد، يک پرشيا تحويلش دهد. قيمت خودرو برحسب ريال ثابت نيست؛ ولي برحسب بن بايد ثابت بماند. مزاياي اين طرح از اين قرار است: حذف رانت‌هاي ناعادلانه ناشي از فساد و پارتي‌بازي و عدم تکرار تراژدي سلطان خودرو، حذف رانت‌هاي غيرعادلانه ناشي از قرعه‌کشي و تقسيم مساوي بين متقاضيان، حذف سود نامتعارف براي خودروساز و انتقال آن به مردم به‌طور مساوي، امکان تامين مالي براي خودروساز، کاملا غيرربوي بودن، مصون بودن از تورم، امکان سرمايه‌گذاري مردم در خريد بن و نهايتا شکل‌گيري پول نيمه‌خصوصي با پشتوانه خودرو. در مورد ابعاد فني و اجرايي اين طرح هم مي‌توان به اين نکات اشاره کرد: تجارب خوبي که درباره عرضه ETF دولت‌ کسب شد، مي‌تواند اينجا به کار بيايد. مثلا اينکه عرضه‌ها از طريق همه بانک‌ها صورت گرفت و منحصر به يک عرضه‌کننده واحد نبود. همچنين اين عرضه اوليه از روي خط‌هاي موبايل و دستگاه‌هاي پوز هم قابل ارائه است (مشابه شارژ تلفن همراه) و نهايتا معيار عرضه اوليه و سهميه هم فقط بايد کد ملي باشد. پيشنهاد مي‌شود بازار ثانويه اين بن‌ها، کاملا غيرمتمرکز باشد. حالا اگر در بورس تهران هم معامله شد، مانعي نيست، ولي منحصر به آن نباشد. براي اين منظور شهروندان يک حساب يا کيف بن ديجيتال خواهند داشت که بن هايشان در آن ذخيره مي‌شود و در عين حال به راحتي مي‌توانند بن‌هايشان را به دوست و آشنا و هرکسي که خواستند منتقل کنند. اگر لازم باشد از بستر بلاک‌چين هم مي‌توان کمک گرفت. به نظر مي‌رسد بتوان ظرف چندماه زيرساخت اين موضوع را آماده کرد. براي آشنايي بيشتر با مباني اقتصادي اين طرح مي‌توانيد به کتاب «پول خصوصي» تاليف فردريک فون هايک، برنده نوبل اقتصاد مراجعه کنيد، دقت کنيد که طرفدار اين روش قيمت‌گذاري خودرو نيستيم؛ ولي به هر حال اگر اصرار بر اين وضعيت وجود دارد چه بهتر که اين رانت شيرين بين همه مردم تقسيم شود.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar