پشت سامانه‌های سفارش‌گیری بورس چه می‌گذرد؟

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست سيمين سعيدي/ هفته گذشته در پي عرضه اوليه «وپويا» برخي شرکت‌هاي کارگزاري دچار مشکلات فني شدند. طبق بررسي‌هاي انجام شده شرکت‌هاي کارگزاري در عرضه اوليه سفارش‌ها را به سازمان بورس فرستاده، ولي اين سازمان نتوانست همه تقاضاها را قبول کند، از اين رو بخشي از تقاضاها ثبت نشد. اما داستان از اين قرار است که سازمان بورس از سه سال پيش روشي به نام بوک بيلدينگ را براي عرضه‌هاي اوليه ايجاد کرد. در سال‌هاي گذشته عرضه‌هاي اوليه به روش حراج و در هسته معاملات انجام مي‌شد. برهمين اساس نرم‌افزاري نوشته شد که سفارش‌ها را از کارگزاران گرفته و بر اساس تعداد متقاضيان خريد عرضه اوليه، کل سهام را به نسبت مساوي ميان کدها تقسيم مي‌کنند. مشکل از تغيير روش عرضه اوليه به بوک بيلدينگ نيست بلکه مشکل اصلي اعمال محدوديت قيمتي در روشي استاندارد است که حجم بالايي از تقاضا را روانه سامانه معاملاتي مي‌کند. در واقع بر اساس روش استاندارد بوک‌بيلدينگ کف و سقف قيمتي براي خريد سهام در نظر گرفته نمي‌َشود و متقاضيان بدون اطلاع از ديگر قيمت‌هاي ثبت شده در اتاقي تاريک بر اساس تحليل شخصي خود سفارش را وارد مي‌کنند و در نهايت عرضه و تقاضا قيمت سهم را تعيين مي‌کند. اين ماجرا در ايران به گونه‌اي ديگر است، سازمان بورس براي قيمت عرضه اوليه کف و سقف مشخصي تعيين مي‌کند. به همين ترتيب پس از اتفاقاتي که در عرضه اوليه «برکت» رخ داد که سهم با ۲۳۵ تومان عرضه شد و موجب اعتراض سهامداران شد، سازمان بورس از آنجا عرضه‌کنندگان را مجبور کرد که سهام شرکت خود را پايين‌تر از قيمتي که خودشان معتقد هستند و به نوعي ارزان‌تر عرضه کنند. از طرف ديگر براي تقاضاها سقف قرار داده شد تا عدالت بين همه افراد متقاضي سهام عرضه اوليه برقرار شود که به زعم کارشناسان اين امر موجب افزايش فشار بر روي سامانه بوک بيلدينگ مي‌شود زيرا به‌عنوان مثال تمام تقاضاها روي قيمت ۵۰۰ تومان جمع مي‌شود، تقسيم به نسبت مي‌شود و سهم بعد از بازگشايي هميشه صف خريد است، زيرا فروشنده سهم اعتقاد ندارد که سهم ۵۰۰ تومان مي‌ارزد، اعتقاد دارد که سهم او هزار تومان مي‌ارزد. بنابراين هيچ‌وقت در روزهاي بعد از عرضه فروشنده‌اي در کار نيست. در نتيجه به يک تناقض برخورد کرده‌ که فروشنده مجبور است قيمت را ارزان بدهد. خريداران نيز با علم به ارزان بودن قيمت سهم وارد گردونه سفارش‌گذاري مي‌شوند و در نتيجه متقاضيان افزايش پيدا مي‌کنند. از اين رو عدالت يک تيغ دولبه شده است. طبق پرس و جوهاي انجام شده در اسفند ۹۷، حدود ۳۰۰ هزار نفر در عرضه اوليه‌اي موفق به خريد يک عرضه اوليه شدند؛ در حالي که در صورت قطع نشدن سيستم يکي از کارگزاري‌ها حدود ۴ ميليون نفر در آن عرضه شرکت مي‌کردند. يعني ظرف يک سال و سه ماه تقاضا براي عرضه ۱۲ برابر شد و ۳ ميليون و ۷۰۰ هزار نفر از مردم کد بورسي گرفتند. از همين رو مشکلاتي که در عرضه اوليه «وپويا» و احتمالا در عرضه‌هاي بعدي نيز با آن مواجه خواهيم بود، بحث فني مديريت فناوري است. در اين ميان شنيده‌ها حاکي از آن است، احتمالا مديريت فناوري طي چند روز آينده اين مساله را مرتفع خواهد کرد. در نگاه کلي در شرايط فعلي که چند ميليون کد جديد صادر شده و با توجه به جاماندگي سامانه‌هاي معاملاتي از توسعه و ارتقاي نرم‌افزاري و سخت‌افزاري، قطعا بروز اين رخدادها طي عرضه‌هاي اوليه دور از انتظار نخواهد بود. به عبارتي هسته معاملات بورس نمي‌تواند تقاضاها را مچ کند. زيرا تعداد معاملات با قيمت کم اما با تعداد بسيار زياد است. از منظر فني هسته معاملات به تعداد معاملات حساس است ولي به رقم آنها حساس نيست. اتفاقي که چهارشنبه افتاد اين بود که سامانه فعلي بوک بيلدينگ که بورس و مديريت فناوري طراح آن بوده، ظرفيت کمي دارد. زماني که همه کارگزاري‌ها سفارش‌هاي خود را به اين سامانه ارسال مي‌کنند، اين ظرفيت تعداد در دقيقه جوابگو نيست. اگر عرضه بعدي کمتر از ۶ ساعت باشد، باز هم به همين مشکل برخورد خواهيم کرد. عرضه قبلي ۵ ساعت بود و کارگزاران با حداقل ۴۵ دقيقه کسري زمان مواجه شدند. به نظر مي‌رسد لازم است زمان عرضه اوليه بعدي افزايش يابد. در حال حاضر سازمان بورس به يک تناقض برخورده است زيرا مشکلي که اکنون وجود دارد تقاضاهاي فزاينده و ظرفيت پايين عرضه است. چه اتفاقي افتاده است؟ سامانه بوک بيلدينگ ظرفيت مشخصي دارد و دستور خريدها را صف کرده و يک صف طولاني چند ميليوني از سفارش تشکيل مي‌دهد. کارگزاران همه سفارش‌ها را با سرعت در سامانه فرستاده، اما سامانه بوک بيلدينگ سفارش‌ها را يکي يکي با يک سرعت کند از سامانه برمي‌دارد. به گفته منابع آگاه پاسخ شرکت مديريت فناوري در برابر مشکلات پيش آمده اين است که ما تلاش مي‌کنيم اين وضعيت را بهبود دهيم. استقبالي که از عرضه اوليه‌ها شد، هيچ وقت ازسوي سازمان بورس پيش‌بيني نشده بود. زيرا در سال گذشته کل تقاضاي يک کارگزاري به‌عنوان مثال ۳۰۰هزار کد بود که اين حجم با سيستم فعلي طي نيم ساعت انجام مي‌شد و در آن زمان تايم عرضه اوليه ۲ ساعت بود. اما در حال حاضر، حجم به قدري افزايش يافته که سيستم مديريت فناوري نتوانسته است خودش را با تقاضاهاي ميليوني ارتقا دهد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar