توافق ۲۵ ساله چالشی برای سیاست های واشنگتن است

ديپلماسي ايراني

بروزرسانی 1399/05/15 - 23:18

توافق ۲۵ ساله چالشی برای سیاست های واشنگتن است

ديپلماسي ايراني/متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

ايلان برمَن-مرکز سياست گذاري جهاني/ در روابط چين و ايران يک روز جديد طلوع کرده است. مقامات ايران اوايل ماه ژوئيه اعلام کردند در مراحل نهايي مذاکره با چين بر سر پيمان استراتژيک 25 ساله هستند. اين توافقنامه در صورت اجرايي شدن، روابط نظامي، اقتصادي و سياسي دو کشور را به طور چشمگيري گسترش خواهد داد. اين توافق جاي تعجب ندارد؛ تهران و پکن در گذشته در هر زمينه اي از فروش اسلحه گرفته تا انرژي همکاري داشته اند. با اين حال، اين توافق روابط دو جانبه بين دو شريک استراتژيک را به مرحله جديدي ارتقاء مي دهد و پيامدهاي عمده براي ژئوپليتيک منطقه دارد و تهديدي آشکار براي تلاش هاي ايالات متحده در راستاي منزوي ساختن و مهار جمهوري اسلامي خواهد بود.

در رابطه با ايران، تصميم به تعميق روابط استراتژيک با چين تاييد ضمني آسيب هاي ناشي از کارزار «اعمال فشار حداکثري» دونالد ترامپ است؛ اگرچه جمهوري اسلامي سعي کرده چهره قدرتمندي به خود بگيرد، اما آمارها داستان متفاوتي را بيان مي کنند. درآمد نفتي ايران در يک سال گذشته با 92 درصد کاهش، از حدود 100 ميليارد دلار به 8 ميليارد دلار رسيده است چرا که بسياري از مشتريان نفتي ايران از نگراني از عواقب احتمالي تحريم هاي ايالات متحده به طور فزاينده از جمهوري اسلامي فاصله گرفته اند. سرمايه گذاري هاي خارجي در ايران نيز عملا از بين رفته است؛ سرمايه گذاري مستقيم خارجي در ايران در سال 2019 با 26.5 درصد کاهش، به کمترين سطح در نزديک به دو دهه گذشته رسيده است. اين عوامل سقوط شديد ريال را در پي داشته و ارزش ارز ملي ايران به پايين ترين نرخ در تاريخ 41 ساله جمهوري اسلامي رسيده است. حتي پيش از شيوع ويروس کرونا هم طبق تخمين موسسه معتبر «امور مالي بين المللي»، ذخاير ارزي ايران که در سال 2019 به بيش از 100 ميليارد دلار مي رسيد، در نيمه اول 2020 به 73 ميليارد دلار کاهش يافته بود. همه اين دشواري هاي اقتصادي افزايش ناآرامي هاي داخلي را در پي داشته اند.

ظاهرا اين واقعيت هاي دشوار مقامات در تهران را به تجديد نظر استراتژيک در سياست خارجي وا داشته اند. ايران ابتدا در واکنش به کارزار «اعمال فشار حداکثري» آمريکا، سياست «صبر استراتژيک» در پيش گرفت و اميدوار بود بتواند اين رويکرد را تا روي کار آمدن دولتي کمتر متخاصم در ايالات متحده حفظ کند. اما شرايط نامطلوب داخلي رسيدگي به مشکلات را براي مقامات ايران به يک فوريت تبديل کرده است. گردش به سمت چين در حقيقت نشان دهنده اين واقعيت است که آنها براي بهبود شرايط خارجي و موقعيت بين المللي خود به کمک خارجي نياز دارند.

اما سوال اين است که کمک چيني ها چطور مي تواند به جمهوري اسلامي کمک کند؟ در شرايط کنوني کسب اطلاع از جزئيات توافق تقريبا غيرممکن است، اما دست کم دو نتيجه استراتژيک را مي توان در نظر گرفت: اولي به موقعيت منطقه اي ايران مربوط مي شود و دومي با تثبيت قدرت در فضاي داخلي ارتباط دارد. تشديد تحريم هاي ايالات متحده در دو سال گذشته تاثير چشمگيري بر موضع استراتژيک جمهوري اسلامي و همچنين توانايي آن در شکل دادن به حوادث منطقه اي داشته است. تزريق سرمايه چيني ناشي از افزايش فعاليت هاي تجاري چين در داخل ايران ناگزير تاثيري گسترده تر از ثبات در اقتصاد ملي خواهد داشت و اين امکان را براي ايران فراهم مي آورد تا متحدان خود در سراسر منطقه را تامين مالي کند. به علاوه، تشديد فشارهاي اقتصادي ناشي از تحريم هاي آمريکا و اخيرا کوويد 19 يک سري ناآرامي هاي داخلي را در پي داشته و کمک هاي چيني مي تواند به تقويت قدرت جمهوري اسلامي در داخل کشور کمک کند.

توافق جديد چين و ايران در ميانه تشديد فزاينده تنش ها بين آمريکا و چين مطرح شده است. اگرچه ترامپ تقريبا از زمان روي کار آمدن از نياز به «رقابت بر سر قدرت برتر» با چين سخن مي گفت، اما از اوايل سال 2020 تمرکز خود را در مواجهه با چين در زمينه هاي اقتصادي، استراتژيک و ژئوپليتيک به شدت بيشتر کرده است. به نظر مي رسد چين نيز به سمت مواجهه مستقيم پيش مي رود. پکن در دو سال گذشته در واکنش به تشديد فشار از سوي واشنگتن، خريد نفت از تهران را (حدود 53 درصد) کاهش داده بود که اين مساله از تمايل اندک آن به مواجهه مستقيم با دولت ترامپ حکايت داشت. اما اکنون چين در مسيري قرار گرفته که بي شک براي سياست آمريکا در خاورميانه اهميت زيادي دارد: پکن آشکارا سياست اعمال فشار حداکثري واشنگتن عليه تهران را به چالش کشيده که نشان دهنده تمايل آن به خنثي کردن سياست ها و تضعيف اهداف مهم استراتژيک واشنگتن در خاورميانه و وراي آن است.

از اين رو، توافقنامه جديد چين و ايران چالشي آشکار براي منافع و اعتبار ايالات متحده است. تقويت پيوندهاي اقتصادي و استراتژيک پکن و تهران به تضعيف تلاش هاي دولت ترامپ براي منزوي کردن تهران مي انجامد و به همين دليل مي توان پيمان استراتژيک جديد را آزموني مهم نه تنها براي سياست آمريکا در قبال چين، که براي رويکرد «اعمال فشار حداکثري» دولت ترامپ عليه ايران دانست.

منبع: مرکز سياست گذاري جهاني / مترجم: طلا تسليمي