سه دستگی جهان مقابل برجام

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1399/05/31 - 09:05

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

مايک پمپئو، وزير خارجه ايالات‌متحده قرار است امروز از واشنگتن به نيويورک سفر کند تا از شوراي امنيت سازمان ملل متحد بخواهد مکانيزم اسنپ بک يا همان ماشه را فعال‌سازي کند؛ موضوعي که به باور بسياري از کارشناسان، با موانع حقوقي بسيار زيادي مواجه است. از سوي ديگر تحليلگران بر اين باورند که اين اقدام آمريکا جامعه جهاني را با سه دستگي مواجه مي‌کند. آمريکا و متحدانش بازگشت تحريم‌ها را به رسميت مي‌شناسند، روسيه و چين براي آن اعتباري قائل نمي‌شوند و اروپايي‌ها تلاش خواهند کرد با سياست ميانه تا ماه نوامبر برجام را حفظ کنند.
اروپايي‌ها تلاش دارند تا مشخص شدن نتايج انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا در نوامبر، با چنگ و دندان توافق هسته‌اي را حفظ کنند و شکست مفتضحانه واشنگتن در نشست اخير شوراي امنيت براي تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران نيز گواه همين موضوع است. اکنون اگرچه ايالات‌متحده به دنبال فعال کردن مکانيزم ماشه و بازگرداندن همه تحريم‌هاي بين‌المللي ايران است، اما بريتانيا، فرانسه و آلمان مي‌توانند تا پايان انتخابات آمريکا، برجام را زنده نگه دارند. به گزارش گروه اقتصاد بين‌الملل روزنامه «دنياي‌اقتصاد» نشريه فارن پاليسي در تحليلي نوشت: ايالات‌متحده اخيرا بازي را در سالن شوراي امنيت سازمان ملل و بر سر تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران واگذار کرده است. دولت آمريکا به طرز خجالت‌آوري منزوي بود و تنها موفق شد تا راي نماينده يک کشور از ۱۵ عضو شورا را (جمهوري دومينيکن) با خود همراه کند. در برابر چين و روسيه عليه اين پيش‌نويس راي دادند و ۱۱ کشور ديگر نيز راي ممتنع دادند. به‌رغم اين شکست دولت آمريکا عقب نکشيد و دونالد ترامپ تهديد کرد که کشورش مکانيزم ماشه را فعال خواهد کرد؛ منظور او بازگرداندن تمامي تحريم‌هاي سازمان‌ملل عليه ايران است که در سال ۲۰۱۵ و در نتيجه برجام به حالت تعليق درآمدند. جدلي که حول محور تمديد تحريم تسليحاتي ايران شکل گرفته است همواره يک مقدمه براي نيل به يک هدف بزرگ‌تر بوده است: تخريب اندک ساختماني که از توافق هسته‌اي با ايران باقي مانده است. دولت ترامپ اکنون تلاش دارد تا با استفاده از مکانيزم ماشه، تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران را بازگرداند و براي اين کار از اقدامي استفاده خواهد کرد که در همان توافقي که ترامپ در سال ۲۰۱۸ آمريکا را از آن خارج کرد، نهفته است. جديدترين قمار دولت ترامپ به طرز غافلگير‌کننده‌اي با مخالفت ديگر قدرت‌هاي جهاني مواجه شده است. از سوي ديگر، روسيه و چين درحال طرح يک بحث قانوني و فني عليه اقدام ايالات‌متحده هستند؛ اقدامي که اين کشور آن را حق خود مي‌داند تا به‌رغم خروج از توافق هسته‌اي، تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران را فعال کند. اين استدلال براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت است که براي تاييد برجام به تصويب رسيد که در آن ذکر شده است تنها کشورهاي مشارکت‌کننده در توافق هسته‌اي مي‌توانند مکانيزم ماشه را فعال کنند. اين يک رويکرد حقوقي است که حتي جان بولتون، مشاور امنيت ملي سابق ترامپ نيز که خود از مخالفان جدي برجام بود، آن را تاييد مي‌کند. در نهايت، اين جدل بيشتر رنگ و بوي سياسي دارد تا قانوني. از منظر سياسي که مورد نظر کشورهاي اروپايي است، تاکيد شده است که ايالات‌متحده فاقد مشروعيت براي فعال‌سازي مکانيزم ماشه است چراکه هدف اصلي واشنگتن آن است تا پس از دو سال تلاش براي تضعيف برجام، اين توافق چندجانبه را از بين ببرد. اصلي‌ترين بازيگري که در مورد سرنوشت توافق هسته‌اي تصميم خواهد گرفت، خود ايران است. ايران هم‌اکنون نيز در پاسخ به بازگرداندن تحريم‌هاي آمريکا، برخي از تعهدات خود در برجام را نقض کرده است. اما محاسبات مقامات در تهران تحت نفوذ واقعيت‌هاي سياسي و عملي خواهد بود که به‌دنبال تحريم‌هايي که با مکانيزم ماشه فعال خواهند شد، ايجاد مي‌شوند. در اينجا، پاسخ شرکت‌کنندگان باقي مانده در توافق هسته‌اي نظير فرانسه، بريتانيا، آلمان، روسيه و چين بسيار حياتي خواهد بود. اين کشورها متعهد هستند تا توافق هسته‌اي را حداقل تا مشخص شدن نتايج انتخابات آمريکا در نوامبر، نجات دهند. واشنگتن که هنوز در شوک ناشي از شکست در شوراي امنيت است، حالا مدعي است که مي‌تواند روند مهلت ۳۰ روزه را که براي فعال شدن مکانيزم ماشه ضروري است، آغاز کند و پس از آن تمامي تحريم‌هاي تعليق شده سازمان ملل عليه ايران بازگردانده مي‌شوند. اين مهلت ۳۰ روزه تا پيش از پايان ماه اکتبر به پايان خواهد رسيد، يعني درست زماني که قرار است تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران به اتمام برسند. از سوي ديگر در اين زمان، روسيه رياست دوره‌اي شورا را عهده‌دار خواهد شد تا موانع اين مسير براي آمريکا افزايش يابند. چيزي که محتمل خواهد بود يک حس سردرگمي است که اعضاي شوراي امنيت را به سه گروه تقسيم مي‌کند. در گروه نخست ايالات‌متحده تلاش خواهد کرد تا براي بحث خود حمايت کافي را کسب کند و براي نيل به اين هدف از فشارهاي سياسي و اقتصادي استفاده مي‌کند تا پس از پايان يافتن مهلت ۳۰ روزه پيش از فعال شدن ماشه، برخي از کشورها با اجراي تحريم‌هاي ايران موافقت کنند. دولت ترامپ احتمالا از تهديد اعمال تحريم‌هاي ثانويه استفاده مي‌کند همان‌طور که طي ۱۸ ماه اخير نيز اين روند را دنبال کرده است.حتي اگر اغلب دولت‌هاي جهان با اين موضوع که ايالات‌متحده مشروعيت کافي براي بازگرداندن تحريم‌هاي ماشه را ندارد، برخي از کشورها ممکن است وادار شوند تا در کنار واشنگتن بايستند چراکه از فشارهاي اقتصادي آمريکا عليه خود واهمه دارند. گروه دوم تحت رهبري روسيه و چين خواهند بود، که هر دو تا اين جا نيز در برابر آمريکا ايستاده‌اند. اين گروه نه‌تنها از اجراي تحريم‌هاي سازمان‌ملل امتناع خواهند کرد، بلکه موانعي بر سر اين روند قرار مي‌دهند نظير مانع شدن از ايجاد کميته‌اي در سازمان‌ملل که بخواهد بر اجراي اين تحريم‌ها نظارت کند. اين گروه همچنين ممکن است از امتياز ديوان بين‌المللي دادگستري استفاده کنند تا اين نهاد قانوني بين‌المللي در مورد مشروعيت ادعاي آمريکا تصميم بگيرد. گروه سوم نيز تحت هدايت فرانسه، بريتانيا و آلمان خواهند بود که بر سر عقيده لزوم اتحاد در بالاترين حد خود براي محافظت از برجام توافق خواهند داشت. اين سه کشور در بيانيه‌اي که ماه ژوئن منتشر شد اعلام کردند که از برنامه ايالات‌متحده براي فعال‌سازي يک‌جانبه مکانيزم ماشه عليه ايران حمايت نمي‌کنند.

با اين حال مشخص نيست که اين بيانيه را بتوان به تقابل فعال تعبير کرد و همچنين رويکرد آنها متفاوت از اقدامات مسدودکننده‌اي است که روسيه و چين بناي انجام آن را دارند. کشورهاي اتحاديه‌اروپا در اين باره موضع محتاطانه‌تري را اتخاذ خواهند کرد چراکه نمي‌خواهند ريسک خدشه‌دار شدن بيش از پيش شوراي امنيت را به جان بخرند.اما آنها همچنين از مسيرهاي قانوني که وجود دارند استفاده مي‌کنند تا اجرايي شدن کامل تحريم‌ها را به تعليق بيندازند و زمان کافي را بخرند. کشورهايي نظير هند، کره‌جنوبي و ژاپن احتمالا اين رويکرد را ترجيح خواهند داد. اين کشورها حتي ممکن است تا آنجا پيش بروند که يک سيگنال سياسي را به ايران مخابره کنند و از يک بيانيه مشترک اغلب اعضاي شوراي امنيت مبني بر به رسميت نشناختن تحريم‌هاي ماشه ايالات‌متحده نيز حمايت کنند. در نتيجه اين رويکرد، ۲۷ کشور عضو اتحاديه اروپا بايد يک دوره‌ طولاني از گفت‌وگو را در مورد اينکه آيا تحريم‌هاي ماشه را اجرا کنند يا خير، آغاز کنند. به نظر نمي‌رسد که تحريم‌هاي جداگانه اتحاديه‌اروپا عليه برنامه هسته‌اي ايران نيز تا زماني که تهران به تعهدات هسته‌اي خود پايبند بماند، عليه آن اجرايي شوند. بازگرداندن تحريم‌هاي اروپا عليه ايران شامل يکسري از گام‌ها خواهد بود که نخستين قدم آن ارائه اين پيشنهاد توسط بريتانيا، فرانسه و آلمان به اتحاديه‌اروپا خواهد بود. بازگشت تحريم‌هاي اتحاديه سپس بايد به تصويب همه اعضا برسد؛ هدفي که نيل به آن نيازمند زمان زيادي خواهد بود. آن هم در شرايطي که واشنگتن اکنون به‌عنوان يک نيروي خرابکار عليه توافق هسته‌اي ديده مي‌شود. در اين روند، اتحاديه اروپا بايد تلاش کند تا توافق را نجات دهد و از بازگرداندن تحريم‌هاي اتحاديه عليه ايران ممانعت کند؛ حداقل تا زماني که نتيجه انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا مشخص شود. بريتانيا نيز که در تکاپوي برگزيت است، احتمالا همين موضع را اتخاذ خواهد کرد و ترجيح مي‌دهد درکنار اروپا بماند تا اينکه خود را به دولتي در واشنگتن نزديک کند که ممکن است به زودي از کاخ‌سفيد خارج شود. تا به امروز، شرکت‌کنندگان باقي مانده در برجام تلاش کرده‌اند تا سازه اصلي اين توافق را سرپا نگه دارند. به نظر مي‌رسد هدف آن بوده است که حداقل تا زمان انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا در نوامبر برجام حفظ شود تا شايد گشايش جديدي در جان بخشيدن دوباره به برجام در زمان دولت احتمالي جو بايدن ايجاد شود.

درحالي‌که پيروزي مجدد ترامپ به معناي مرگ هميشگي برجام و بستن روزنه‌هاي ديپلماتيک ميان تهران و واشنگتن خواهد بود، دو طرف مي‌توانند به فهم مشترک جديدي در مورد برنامه هسته‌اي ايران و براساس اصول برجام در دوره دوم ترامپ نيز برسند. البته با توجه به ديپلماسي هسته‌اي ترامپ با کره‌شمالي، اين ارتباط نيز به احتمال فراوان بدون نتيجه خواهد بود. در تهران يک پاسخ آني به فعال شدن مکانيزم ماشه داده مي‌شود که احتمالا توسعه برنامه هسته‌اي خواهد بود. با اين حال تهران ممکن است تصميم بگيرد تا براي چند هفته تا انتخابات نوامبر، صبر استراتژيک اتخاذ کند. نبرد قانوني چين و روسيه عليه مکانيزم ماشه که واشنگتن به‌طور يکجانبه قصد فعال‌سازي آن را دارد به همراه امتناع اغلب کشورها از اجراي تحريم‌هاي سازمان‌ملل مي‌تواند فضاي کافي را به تهران بدهد تا پاسخ شديدي به اين اقدام آمريکا نشان ندهد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar