برگزیده

برکناری یوسف بن علوی به چه معناست؟

فرارو

بروزرسانی 1399/06/01 - 16:15

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

يوسف بن علوي، وزير امور خارجه سابق عمان، پس از دو دهه، از رياست دستگاه ديپلماسي عمان برکنار شد. اين امر در شرايط فعلي عمان و منطقه مي‌تواند از منظر تاثيرگذاري بر مناسبات عمان با کشور‌هاي همسايه حائز اهميت باشد.

هيثم بن طارق آل سعيد، سلطان جديد عمان، در قالب ۲۸ فرمان سلطنتي تغييرات گسترده‌اي در ساختار نهاد‌هاي عمان ايجاد کرد. برخي وزارتخانه‌ها ادغام شدند، برخي ديگر نام‌شان تغيير کرد و صلاحيت و اختيارات برخي وزارتخانه‌ها و ورزا نيز مشخص شد. اين فرامين، تغييرات گسترده‌اي ايجاد کرد. اما در اين ميان، يک تغيير که در فرامين به طور مستقيم به آن اشاره نشده است، توجه محافل رسانه‌اي را به خود جلب کرد و آن، برکناري يوسف بن علوي از وزارت امور خارجه است.

به موجب يکي از فرمان‌هاي سلطان هيثم، بدر بن حمد البوسعيدي، (از نزديکان سلطان) به عنوان وزير امور خارجه منصوب شد. اين فرمان، به مثابه برکناري يوسف بن علوي تفسير شد. هر چند که در هيچکدام از فرامين، به طور رسمي صحبتي از برکناري يا عزل بن علوي نشده است.

معمولا از يوسف بن علوي تحت عنوان «وزير امور خارجه عمان» ياد مي‌شد. در حالي که اين عنوان دقيق نبود. بن علوي وزير امور خارجه نبود بلکه مرتبه پايين‌تري از وزير امور خارجه داشت. عنوان رسمي او «وزير مسئول در امور خارجي» بود. در دوره سلطان قبلي و تا قبل از فرامين اخير سلطان هيثم، سلطان منصب وزير امور خارجه و چند منصب وزراتي ديگر را برعهده داشت. در فرمان اخير سلطان هيثم اين امر تعديل شد و منصب وزير امور خارجه از سلطان به شخص ديگري محول شد. در واقع مي‌توان گفت که بدر البوسعيدي اولين وزير امور خارجه رسمي عمان است.

اما به رغم اينکه بن علوي تقريبا منصبي شبيه به منصب «وزير مشاور در امور خارجي» در بعضي کشور‌هاي عربي داشت، توانست نقش کليدي در شکل دهي به سياست خارجي عمان در چند دهه گذشته ايفا کند. به نحوي که او به لقب‌هايي مانند «مهندس سياست خارجي عمان»، «خنجر سياست» و «حکيم سياست» عمان ملقب شده است. البته اين القاب با شخصيت بن علوي بي ارتباط نبود.

بن علوي در سال ۱۹۴۵ در شهر صلاله عمان به دنيا آمد و در جواني به انقلابيون ظفار پيوست. اما بعد از اينکه انقلابيون به شوروي و کشور يمن جنوبي تمايل پيدا کردند از آن‌ها جدا شد و سپس به کويت رفت و در برخي ادارات دولتي کويت مشغول به کار شد. البته اينها، قبل از روي کار آمدن سلطان قابوس بن سعيد بود. يک ماه بعد از روي کار آمدن سلطان قابوس، سلطان جديد در آگوست ۱۹۷۰ بن علوي را به عمان فراخواند و او را در مناصب ديپلماتيک، از جمله در سفارت عمان در بيروت، به کار گرفت. بن علوي در سال ۱۹۷۳ به مرتبه سفير ارتقا يافت و در سال ۱۹۷۴ به سمت معاون دبير کل وزارت امور خارجه منصوب شد. در نهايت، بن علوي در سال ۱۹۹۷ سکان وزارت امور خارجه عمان را به دست گرفت و از آن سال تا زمان برکناري در اين سمت خدمت کرد.

بن علوي در طول وزارت، معمار کليدي سياست بي طرفي عمان بود. او در طول ۲۳ سال وزارت توانست تقريبا با تمام بازيگران منطقه، از اسرائيل گرفته تا ايران، روابط حسنه‌اي برقرار کند. عمان در اين سال‌ها به عنوان يک کشور واسطه شناخته شد. شايد مهمترين نقش عمان به عنوان واسطه در مذاکرات منتهي به امضاي توافق برجام تجلي يافت. عمان، مذاکرات سري ايران و آمريکا را تسهيل کرد و هنوز هم گزارش‌هايي در رسانه‌ها درباره وساطت مسقط بين تهران و واشنگتن منتشر مي‌شود. هر چند که در سال‌هاي اخير به رغم افزايش تنش‌ها ميان ايران و آمريکا، نقش عمان به عنوان واسطه ميان دو طرف کمرنگ شد.

بن علوي چند بار در مواقع تشديد تنش‌ها ميان ايران و آمريکا، به تهران سفر کرده بود، حالا او در شرايطي برکنار شد که آمريکا مکانيسم ماشه برجام را فعال کرده است.

از اين رو، خروج بن علوي از منصب وزارت موجي از گمانه‌زني‌ها به راه انداخت. هنوز هيچ دليل رسمي براي برکناري بن علوي ذکر نشده است، اما با در نظر گرفتن تحولات عمان و منطقه مي‌توان چند دليل محتمل را مطرح کرد.

دليل اول مي‌تواند تغيير سلطان در عمان باشد. به هر حال، بن علوي يکي از رجال سلطان قبلي بود و معمولا وقتي حاکم کشوري تغيير مي‌کند، چهره‌هاي جديد جايگزين چهره‌هاي دوره قبلي مي‌شوند. اين امر حتي در کشور‌هاي دمکراتيک هم رخ مي‌دهد، شايد بهترين نمونه معاصر آن، تغيير تمام مسئولان بلندپايه دوره رياست جمهوري باراک اوباما بعد از روي کار آمدن دونالد ترامپ باشد.

اما دليل دوم مي‌تواند با سياست خارجي عمان مرتبط باشد. کمتر از دو ماه پيش، يک معارض عماني به نام سعيد جداد، يک نوار صوتي محرمانه‌اي از گفتگو‌هاي بن علوي با معمر قذافي، رهبر سابق ليبي، منتشر کرد. در اين نوار، قذافي و بن علوي درباره براندازي نظام عربستان و حتي تجزيه اين کشور صحبت مي‌کنند. اين نوار صوتي، نوعي بدگماني ميان عربستان، عمان و حتي قطر ايجاد کرد. در آن زمان، نشانه‌هايي از نزديک شدن عمان به عربستان مطرح شد. اما با انتشار نوار صوتي بن علوي، ناگهان نوعي بدگماني ميان دو کشور ايجاد شد. در آن زمان، برخي ناظران گفتند که احتمالا قطر با استفاده از نفوذش در طرابلس، پايتخت ليبي، نوار مزبور را منتشر کرد تا جلوي تحکيم روابط ميان عربستان و عمان را بگيرد. البته، حتي اگر قطر اين نوار را منتشر کرده بود، باز هم اين نوار مي‌توانست سعودي‌ها را حداقل نسبت به بن علوي بدبين ند. خصوصا که محتواي نوار تکذيب نشد.

حالا که بن علوي برکنار شده است، برخي محافل رسانه‌اي نزديک به عربستان ادعا مي‌کنند که برکناري بن علوي مي‌تواند نشانه‌اي از تمايل سلطان جديد عمان به تقويت روابط با عربستان باشد.

البته در رابطه با تقويت روابط عمان با عربستان و شايد امارات، نکته‌اي ديگري وجود دارد و آن بحران اقتصادي عمان است. در پي سقوط قيمت‌هاي نفت و شيوع بيماري کرونا، عمان با يک بحران اقتصادي کم سابقه‌اي مواجه شد. سلطان جديد، براي مواجهه با اين بحران تدابير مختلفي از قبيل کاهش هزينه‌ها اتخاذ کرد، اما اين تدابير به تنهايي نتوانست بحران را مرتفع کند. برخي ناظران بر اين باور هستند که عمان با هدف جلب کمک‌هاي اقتصادي عربستان و امارات، ممکن است در پي تحکيم روابط با اين دو کشور است. اگر اين گمانه درست باشد، برکناري بن علوي مي‌تواند نشانه‌اي تغيير سياس بي طرفي عمان و يا حداقل کاهش آن باشد.

براي برکناري بن علوي دليل ديگري نيز ذکر شده که البته بعيد به نظر مي‌رسد. اين برکناري، يک روز بعد از تماس تلفني بن علوي با گابي اشکنازي، وزير خارجه اسرائيل، اتفاق افتاد. اين تماس در شرايطي رخ داد که موج رسانه‌اي درباره عادي سازي روابط ديپلماتيک ميان برخي کشور‌هاي عربي و اسرائيل به راه افتاده است. شايد، بن علوي بدون هماهنگي با سلطان جديد اقدام به گفتگو با اشکنازي کرده است. امري که مي‌تواند در سايه بحران اقتصادي فعلي عمان براي سلطان اين کشور هزينه ديگري درست کند.

اما اينکه برکناري بن علوي چه تاثير بر مناسبات عمان با ايران مي‌گذارد، هنوز با قاطعيت نمي‌توان در اين خصوص اظهار نظر کرد. عمان، حتي اگر به عربستان هم نزديک شود، باز هم به احتمال زياد روابط حسنه با ايران را حفظ خواهد کرد. اما برکناري بن علوي مي‌تواند نقش عمان به عنوان واسطه را تضعيف کند. خصوصا اگر اين برکناري با نزديکي به عربستان و امارات همراه شود.

شايد به همين دليل است که محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، در توئيتي به زبان عربي، ضمن تقدير از بن علوي، از وزير امور خارجه جديد عمان استقبال کرد و حتي او را «دوست صميمي» خود دانست. در اين ميان بايد به يک نکته اشاره کرد. بعد از روي کار آمدن سلطان هيثم نيز گمانه‌هايي درباره نزديک شدن عمان به عربستان و دور شدن از ايران مطرح شد، اما اين امر در عمل اتفاق نيفتاد. حالا نيز ممکن است گمانه‌ها درباره بروز فترت در روابط تهران و مسقط نيز محقق نشود.