تیشه به ریشه شورای امنیت

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
 
يک پنجشنبه پرخبر براي ايران، کشورهاي باقي‌مانده در توافق هسته‌اي با کشورمان و البته ايالات‌متحده امريکا. مايک پمپئو، وزير خارجه کابينه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات‌متحده همان‌گونه که رسانه‌ها روز چهارشنبه خبر دادند، پنجشنبه در نيويورک و در مقر سازمان ملل متحد بود. نماينده اندونزي در سازمان ملل که کشورش رياست دوره‌اي شوراي امنيت را برعهده دارد ناگهان به چهره رسانه‌اي و مرجع تبديل شد و در حالي که مقابل دوربين خبرنگاران دوشادوش وزير خارجه ايالات‌متحده ايستاده بود نامه‌اي را از مايک پمپئو تحويل گرفت. محتواي نامه از پيش مشخص و اعلام شده بود: ايالات‌متحده امريکا معتقد است که ايران تعهدات خود ذيل برجام را انجام نداده؛ لذا امريکا به عنوان مشارکت‌کننده در قطعنامه 2331 خواهان استفاده از حق بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل متحد عليه ايران است؛ حقي که در فضاي رسانه‌اي با عنوان «اسنپ بک» يا «مکانيسم ماشه» از آن ياد مي‌شود. پيش از تحويل رسمي درخواست نامه امريکا به رييس دوره‌اي شوراي امنيت، محمدجواد ظريف، وزير خارجه در يک اقدام سياسي پيش‌دستي حقوقي کرده و مراتب غيرقانوني بودن اقدام پمپئو را در نامه‌اي تفصيلي به نماينده اندونزي يادآوري کرده بود.

از رايزني با سازمان ملل تا گزارش‌دهي به مردم

---

بازار

---

محمدجواد ظريف در اين نامه مفصل، گام‌هاي برداشته‌شده از سوي دولت ترامپ در سه سال و نيم گذشته به شمول خروج يکجانبه از توافق، بازگرداندن تحريم‌ها، تلاش براي زير سوال بردن ساختار شوراي امنيت و قطعنامه‌هاي مصوب اين شورا، تهديد ساير اعضا به رعايت مفاد قطعنامه 2231 را به ريز توضيح داده و با استناد به سخنان مقام‌ها و چهره‌هاي متفاوت در دولت ترامپ مبني بر آنکه امريکا حق استفاده از بند مربوط به بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران به دليل خروج از برجام را ندارد، توضيح داده و در‌نهايت نوشت: «جمهوري اسلامي ايران پيش از اين و به روشني حسن‌نيت و مسووليت کامل خود را نشان داده است. اکنون نوبت جامعه بين‌المللي است. به شوراي امنيت توصيه مي‌کنيم که از سوءاستفاده ايالات‌متحده از ساز و کار حل اختلاف برجام؛ آن‌هم با هدف صريح نابودي اين توافق، جلوگيري کرده و از پذيرش اطلاعيه ايالات‌متحده و به‌رسميت شناختن آثار مترتب بر آن خودداري کند. مردم ايران بحق از شورا انتظار دارند حقوق آنها ذيل اين قطعنامه را تضمين کرده و ايالات‌متحده را به‌دليل آسيب جبران‌ناپذيري که به کل ملت ايران وارد کرده، پاسخگو کند.» وزير خارجه کشورمان در ادامه رايزني‌هاي ديپلماتيک همزمان با حضور مايک پمپئو در نيويورک، با آنتونيو گوترش، دبير کل سازمان ملل متحد هم گفت‌وگوي تلفني داشت. وزير امور خارجه در اين تماس تلفني به اقدام غيرقانوني ايالات‌متحده اشاره کرد و ضمن يادآوري مسووليت شوراي امنيت و دبير کل در اين خصوص گفت: براساس اجماع کليه اعضاي برجام و اعضاي شوراي امنيت و حقوقدانان بين‌المللي، امريکا عضو برجام نيست و اقدام واشنگتن هيچ مبنايي در قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام نداشته و تبعات خطرناکي براي حقوق بين‌الملل خواهد داشت و نتيجه‌اي جز تخريب سازوکارهاي بين‌المللي و بي‌اعتباري شوراي امنيت به دنبال نخواهد داشت. ايران از دبير کل و اعضاي شوراي امنيت انتظار دارد به وظايف قانوني خود در مقابله با سرکشي دولت امريکا عمل کنند.

پس از اين اقدام‌هاي حقوقي و رايزني‌هاي سياسي، محمدجواد ظريف در صفحه خود در اينستاگرام، توضيحي کوتاه درباره آنچه در شوراي امنيت با هدايت تيم ترامپ در جريان است به مردم و افکار عمومي داده و نوشت: در هفت سال خدمت در وزارت امور خارجه، تمامي تلاش همکارانم و بنده بر ترويج و تثبيت چهره مقتدر و منطقي ايران در عرصه بين‌الملل بود. در ماه‌هاي اخير، ترامپ و وزير خارجه‌اش به تلاش‌هاي نافرجام خود براي فشار به ايران و نابودي برجام افزوده‌اند. در هفته گذشته، تمام دنيا نظاره‌گر شکست تحقيرآميز يکجانبه‌گرايي بود و اينکه چگونه امريکا حتي توانايي همراه کردن متحدان اروپايي خود در شوراي امنيت عليه ايران را ندارد و در برابر ساختار حقوقي برجام ضعيف است. ترامپ که زماني با افتخار خروج خود از برجام را اعلام مي‌کرد و توافق با ايران را ناچيز مي‌شمرد، امروز به اين نتيجه رسيده است که «با زبان زور نمي‌توان با ايران صحبت کرد.» امروز بيهوده تلاش مي‌کند که با قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت، به مقابله با همان قطعنامه و حتي تماميت شوراي امنيت برود؛ خود را سراسيمه «مشارکت‌کننده» در برجام معرفي مي‌کند که بتواند بدون کمترين حقي از سازوکار پيچيده و زمان‌بر بازگرداندن قطعنامه‌هاي لغو شده عليه ايران -‌آن هم از مسير ميان‌بر‌‌- سوءاستفاده کند؛ اما اين بار هم در برابر توان ديپلماسي قدرتمندِ متکي به مردم دلاور ايران کم مي‌آورد. ظريف عنوان کرد: هم با دبيرکل ملل متحد تلفني مذاکره کردم و هم يک نامه حقوقي محکم و قوي (که جوانان متخصص و متعهد اين کشور ظرف چندين روز گذشته در تدوين آن به بنده کمک کردند) به رييس دوره‌اي شوراي امنيت ارسال کردم تا با يکجانبه‌گرايي و قانون‌گريزي امريکا مقابله کنيم که به ياري خدا حتما يک‌بار ديگر طعم انزوا را به قانون‌شکنان امريکايي خواهيم چشاند. شايد براي برخي کليشه باشد، اما اين بار هم نشان داديم که «هيچ‌وقت يک ايراني را تهديد نکن.» به هر حال، هر نتيجه‌اي رخ دهد، پيروزي از آن ملت ايران است، چراکه هميشه با منطق و بيان نيکو از منافع کشور و مردم دفاع کرده‌ايم نه با هياهو و جنجال.»

تاکيد بر حفظ مرجعيت سازمان ملل

هنوز پاي مايک پمپئو، وزير خارجه امريکا به نشست خبري نرسيده بود که کشورهاي باقي‌مانده در برجام از روسيه و چين تا تروئيکاي اروپايي (فرانسه، بريتانيا و آلمان) مخالفت شفاهي و البته مکتوب خود با اقدام يکجانبه و غيرقانوني امريکا در تلاش براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل متحد عليه ايران را اعلام کردند. چين و روسيه که پيش از شروع جلسه ديدار پمپئو با نماينده اندونزي نيز به صراحت مخالفت خود را با اين رويه اعلام کرده بودند اما آنچه بلافاصله در فضاي رسانه‌اي بين‌المللي انعکاس پيدا کرد بيانيه مشترک سه کشور اروپايي در رد اقدام پمپئو و همچنين اظهارنظرهاي فردي چهره‌هايي چون جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و هلگا اشميد، معاون او بود. هرچند که سه کشور اروپايي کمتر از 10 روز پيش نيز در راي‌گيري مجازي شوراي امنيت به قطعنامه پيشنهادي امريکا براي تمديد تحريم تسليحاتي ايران راي ممتنع داده و عملا تصويب آن با دو راي مثبت خود امريکا و جمهوري دومينيکن غيرممکن بود اما شايد کمتر کسي تصور مي‌کرد هنوز جوهر نامه پمپئو به نماينده اندونزي خشک نشده، متحدان سنتي امريکا در اروپا مخالفت خود را با آن اعلام و عملا تاييد آن را زير سوال ببرند.

در اين نامه آمده است: «فرانسه، آلمان و پادشاهي متحده يادآور مي‌شوند که امريکا بعد از خروج خود از توافق هسته‌اي در تاريخ ۸ مه ۲۰۱۸، به مشارکت خود در برجام خاتمه داده است. موضع ما درباره کارآمدي اطلاعيه امريکا ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ به صراحت به رييس شورا و تمامي اعضاي شوراي امنيت ابراز شده است. بنابراين، ما نمي‌توانيم از اين اقدام که با تلاش‌هاي فعلي ما براي حمايت از برجام سازگاري ندارد حمايت کنيم. فرانسه، آلمان و پادشاهي متحده به حراست از فرآيندها و نهادهايي که شالوده‌هاي چندجانبه‌گرايي را تشکيل مي‌دهند متعهدند. ما کماکان براساس هدف حفظ مرجعيت و تماميت شوراي امنيت سازمان ملل عمل مي‌کنيم. ما از تمامي اعضاي شوراي امنيت مي‌خواهيم از انجام اقداماتي که تنها اختلافات در شوراي امنيت را تعميق مي‌کنند يا بر کار آن اثرات مضر دارند خودداري کنند. ما به‌رغم چالش‌هاي قابل‌توجه ايجادشده بر اثر خروج امريکا از برجام به اين توافق پايبند مي‌مانيم. معتقديم مساله فعلي عدم پايبندي ايران به تعهداتش در برجام را بايد از طريق گفت‌وگو ميان طرف‌هاي برجام به روش‌هاي مختلف از‌جمله از طريق کميسيون مشترک برجام و استفاده از سازوکار حل و فصل اختلافات حل و فصل کرد. ما از ايران مي‌خواهيم به منظور حفظ توافق تمامي اقدامات ناسازگار با تعهدات هسته‌اي خودش را به عقب برگردانده و بدون تاخير به پايبندي کامل توافق برگردد. همان‌طورکه تا به حال در مقاطع مختلف از‌جمله در بيانيه مورخه ۱۹ ژوئن اعلام کرده‌ايم ما به‌ويژه با‌توجه به اقدامات ثبات‌زداي ايران که بي‌وقفه ادامه دارند از تبعات انقضاي تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران نگراني‌هاي جدي داريم. تروئيکاي اروپا مصمم به يافتن پاسخ‌هاي مناسب براي اين چالش‌هاست و به همکاري با تمامي اعضاي شوراي امنيت و طرف‌هاي ذي‌نفع براي حرکت در مسير رو به جلو در جهت حفظ فضاي ديپلماسي بيشتر ادامه مي‌دهد. تلاش‌هاي ما در جهت حفظ مرجعيت و تماميت شوراي امنيت سازمان ملل و پيشبرد امنيت و ثبات منطقه خواهد بود.»

همهمه در شوراي امنيت

«امريکا باز هم انزوا را تجربه خواهد کرد، شکستي ديگر در انتظار پمپئو در شوراي امنيت، امريکاي اول به امريکاي تنها تبديل شده است، ترامپ و تيمش آبرو و قدرت ايالات‌متحده در شوراي امنيت را زير سوال برده‌اند»، اين جملات خلاصه موضع‌گيري‌ها و گزارش‌هاي خبري و تحليلي است که در ساعات گذشته از اقدام امريکا براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران منتشر شده است. ماپک پمپئو زماني که در نشست خبري متوجه مخالفت صريح کشورهاي اروپايي با اين اقدام امريکا شد ادعا کرد که آنها انتخاب کردند در کنار آيت‌الله‌ها در ايران بايستند. او ساعتي بعد در توييتر براي جلب راي به سراغ کشور نيجر رفت و نوشت: «خوب است که به سفير آبدو آباري از نيجر براي رياست شوراي امنيت سازمان ملل در ماه سپتامبر تبريک بگوييم. مشتاق هستيم تا با نيجر به عنوان رييس شوراي امنيت سازمان ملل براي اطمينان حاصل کردن از اينکه شورا به قطعنامه ۲۲۳۱ عمل مي‌کند و ايران را مسوول اقداماتش مي‌داند، همکاري کنيم.» اين توييت پمپئو يادآور سفر چند روز پيش او به جمهوري دومينيکن به منظور قدرداني از راي مثبت اين کشور به قطعنامه ضدايراني مطرح شده در شوراي امنيت توسط امريکا بود. همان قطعنامه‌اي که با 11 راي ممتنع و 2 مخالفت در برابر 2 راي مثبت به آرشيو شوراي امنيت فرستاده شد.

هر چند که مايک پمپئو با تسليم درخواست امريکا براي بازگردانده شدن قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران عملا برگ جديدي را به پرونده تنش‌آفريني در رابطه با ايران اضافه کرد اما آنچه با اين اقدام در شوراي امنيت کليد خورده، جدال يکجانبه‌گرايي امريکاي ترامپ با چندجانبه‌گرايي تعريف شده در ساختار حقوقي شوراي امنيت سازمان ملل متحد است. در شماره روز پنجشنبه روزنامه از سناريوهاي پيش روي امريکا در شوراي امنيت براي پيشبرد مسيري که آغاز کرده نوشتم اما آنچه فعلا در فضاي رسانه‌اي مطرح است بي‌اعتباري سياسي و تحليل توان اجماع‌سازي امريکاي ترامپ است. تيم ترامپ کمتر از سه ماه تا انتخابات رياست‌جمهوري فاصله دارد و در چنين شرايطي رييس‌جمهور مستقر به جاي آنکه بتواند به پرونده‌هاي موفق در حوزه سياست خارجي ببالد بايد به جلب اتحاد کشورهايي چون دومينيکن يا تلاش براي دوستي خاله خرسه با نيجر ببالد و اين در حالي است که متحدان سنتي امريکا که روزگاري نه چندان دور در همين پرونده ايران چشم به دهان واشنگتن دوخته بودند از علني‌سازي مخالفت خود با واشنگتن هيچ ابايي ندارند.

نشريه امريکايي «پاليتکيو» در اين باره مي‌نويسد: سران آلمان، بريتانيا و فرانسه بارها از دونالد ترامپ خواسته‌اند که شعار امريکا اول است را رها کرده و به سمت چندجانبه‌گرايي با استفاده از ساز و کارهاي تعريف شده در نهادهاي متفاوت بين‌المللي به‌خصوص سازمان ملل برود. اقدام امريکا براي بازگرداندن قطعنامه‌هاي پيشين سازمان ملل عليه ايران عملا اروپايي‌ها را در موقعيت سختي قرار داده است. نه تنها اين رويکرد امريکا، سه کشور اروپايي را در جبهه روسيه و چين قرار داده که هر دو مخالف موضع امريکا هستند بلکه اين پيام هم به جهانيان مخابره شده که اروپا، واشنگتن را به عنوان متحد سنتي خود رها کرده و حامي ايران است. يک تحليلگر سياست خارجي آلماني در اين باره به پوليتيکو مي‌گويد: همه‌ چيز در شوراي امنيت مي‌تواند بسيار درهم و برهم شود. اروپايي‌ها واقعا نمي‌دانند بايد چه کنند. اروپايي‌ها در حال حاضر حق امريکا براي استفاده از مکانيسم ماشه را زير سوال برده‌اند اما مي‌گويند حتي اگر امريکا چنين حق قانوني براي استفاده از اين بند را هم داشت باز هم با اين اقدام روح برجام را زير سوال برده بود، چرا‌که اين بند در برجام در پاسخ به بدعهدي ايران تعريف شده است. درست است که ايران فعلا کاهش تعهدات برجامي را کليد زده اما اين حرکت ايران در پاسخ به خروج امريکا از برجام بوده است. از اين به بعد استراتژي اروپا بازي با زمان خواهد بود. حالا که امريکا جرقه فعالسازي مکانيسم را زده، اروپايي‌ها تلاش مي‌کنند اين روند را تا بعد از سه نوامبر که انتخابات امريکا برگزار مي‌شود، طولاني کنند. بسياري از اروپايي‌ها اميدوار هستند که اگر بايدن برنده شود، زمين بازي تغيير کند اما هيچ‌کس پاسخي براي اين سوال ندارد؛ اگر ترامپ رييس‌جمهور بماند چه؟

اي‌بي‌سي نيز در اين باره نوشت: اينکه جدال ميان امريکا و سايرين در شوراي امنيت به کجا برسد، مشخص نيست اما کاري که امريکا روز پنجشنبه انجام داد، مي‌تواند زمينه را براي بحران مشروعيت در شوراي امنيت فراهم کند. پس از ديدار نيم ساعته پمپئو با رييس دوره‌اي شوراي امنيت، نماينده اندونزي شروع به نظرخواهي از 14 عضو ديگر دائم و غيردائم شوراي امنيت کرد. به گزارش «اعتماد» در حالي که هنوز مشخص نيست آيا ساعت شني 30 روزه براي بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت سازمان ملل با صرف ارايه درخواست امريکا به راه افتاده يا خير اما مايک پمپئو مي‌گويد که پس از 31 روز، قطعنامه‌هاي پيشين اعمال خواهند شد. ‌ا‌ي‌بي‌سي در اين باره مي‌نويسد: اين اعتماد مايک پمپئو درباره بازگشت قطعنامه‌ها عليه ايران پس از يک دوره 31 روزه نشان مي‌دهد که شايد امريکا قصد دارد تحريم‌هايي را عليه هر کشوري که به مفاد قطعنامه‌هاي پيشين عليه ايران عمل نکند، وضع کند. برخي از ديپلمات‌ها مي‌گويند که احتمالا نتيجه مشورت‌هاي رييس دوره‌اي شورا اين خواهد بود که اکثريت اعضا اعلام کردند امريکا حق استفاده از اسنپ بک را ندارد و به همين دليل شمارش معکوس براي اعمال دوباره قطعنامه‌ها عليه ايران آغاز نشده و اقدام امريکا هم اثر حقوقي ندارد. در چنين شرايطي نيازي نيست که رييس شوراي امنيت قطعنامه‌اي را براي تمديد معافيت‌هاي تحريمي ايران تهيه کند که البته احتمالا چنين قطعنامه‌اي هم در صورت طرح، وتو مي‌شود. 

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar