سرمقاله فرهیختگان/ اکتشاف گازی ترکیه؛ از رویا تا واقعیت

فرهيختگان

بروزرسانی 1399/06/02 - 8:58

سرمقاله فرهیختگان/ اکتشاف گازی ترکیه؛ از رویا تا واقعیت

فرهيختگان/ « اکتشاف گازي ترکيه؛ از رويا تا واقعيت » عنوان يادداشت روزنامه فرهيختگان به قلم علي آهنگر است که مي‌توانيد آن را در ادامه بخوانيد:

از ديرباز دنياي نفت و گاز آميخته با هيجان بوده است؛ هيجاني آنچنان که «ژرژ کلمانسو»، سياستمدار و نخست‌وزير شهير فرانسه در پايان جنگ جهاني اول و زماني که کنفرانس صلح پاريس را در سال 1919 بنيان نهاد، اين جمله معروف و تاريخي را گفت که «هر قطره نفت، حکم يک قطره خون سرباز را دارد». و باز آنچنان هيجاني که وقتي نفت در دره پنسيلوانيا و باکو کشف شد، زمين‌هاي بي‌مقدار آن سامان به هزاران روبل و دلار معامله شدند. شايد اگر اين هيجان را از نفت و گاز کنار بگذاريم، بسياري از جذابيت‌هاي آن از بين برود.
رجب طيب اردوغان، رئيس‌جمهور ترکيه شايد به همه اين جذابيت‌ها و هيجان‌ها واقف بود که مردم ترکيه را سه روز آزگار در انتظار نگه داشت تا سرانجام قولي را که از چهارشنبه گذشته درباره «خبر خوش» به مردم داده بود، در بعدازظهر روز جمعه 31 مرداد بگويد. روز چهارشنبه او حين بازديد از يک کارخانه توليد پنل خورشيدي گفته بود به‌زودي خبر خوش و مهمي را به اطلاع مردم ترکيه خواهد رساند؛ خبري که به گفته او، دوران جديدي را در تاريخ ترکيه رقم خواهد زد.
اين بيان هيجان‌انگيز کافي بود تا رسانه‌ها و سايت‌هاي خبري بي‌درنگ دنباله گفته‌هاي او را بگيرند و خبر از اکتشاف يک منبع عظيم گازي در درياي سياه بدهند. خبرها آنچنان رونق گرفت که پاي خبرگزاري‌هاي خارجي هم به ميان آمد. رويترز يکي از آنان بود که هيجان را از حد گذراند و خبر از کشف يک ميدان گازي با ذخيره 800 ميليارد مترمکعب گاز در درياي سياه داد؛ منبعي بي‌پايان که در باور همين رسانه مي‌توانست تکافوي مصرف 20 سال ترکيه را با نرخ مصرف کنوني بدهد.
گمانه‌زني‌ها و گفت‌وگوها به‌ويژه در سايت‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي ترکيه با هيجاني وصف‌ناشدني بين موافقان و مخالفان سياسي از هر دسته و گروه ادامه داشت تا آنکه در ساعت 3 بعدازظهر جمعه به وقت استانبول، رجب طيب اردوغان بر صفحه تلويزيون‌هاي بي‌تاب ترکيه ظاهر شد. لازم به گفتن نيست که ديگر دوست و دشمن در هيجاني بسيار گسترده‌تر از فوتبال فنرباغچه با يک تيم آلماني، چشم‌وگوش به صفحه تلويزيون دوخته بودند.

در يکي از کاخ‌هاي استانبول، مشرف بر درياي سياه، بر ديوار کناري اتاقي که اردوغان در آن نشسته بود، مانيتور بزرگي نصب بود. صفحه مانيتور به‌طور مستقيم کشتي غول‌آساي تزئين‌يافته و زيبايي را نشان مي‌داد که در دل درياي سياه مشغول فعاليت است. بر ديواره کشتي 226 متري يک نام نوستالژيک براي مردم ترکيه نقش بسته بود: «سلطان محمد فاتح»؛ فاتحي که در سال 1453 ميلادي قسطنطنيه (استانبول کنوني) را فتح کرد تا براي بيش از 460 سال امپراتوري بزرگ عثماني را بنا کند. حالا زمان آن بود که به گفته اردوغان، صفحه تاريخ ديگري براي ترکيه گشوده شود. همه‌چيز بوي هيجان و نوستالژيک مي‌داد به‌ويژه نام کشتي، شهر استانبول و کاخي که اردوغان به تعمد آنجا را براي سخن گفتن برگزيده بود. زرق‌وبرق و هياهوي شکل‌گرفته داشت اصل خبر را کمرنگ مي‌ساخت. سرانجام اردوغان لب به سخن گشود. خبر هماني بود که پيش از اين در زبان‌ها و نوشته‌ها و رسانه‌ها دست‌به‌دست مي‌گشت. يک ميدان عظيم نفتي در درياي سياه کشف شده بود اما با يک تفاوت؛ ميزان ذخيره گازي که اردوغان اعلام داشت با خبر روز پنجشنبه رويترز تفاوت کلي داشت. او گفت اين ميدان 320 ميليارد مترمکعب ذخيره گازي دارد؛ رقمي که با گزارش 800 ميليارد مترمکعبي رويترز قابل قياس نبود. اما چيز مهمي نبود. اينکه ترکيه يک ميدان گازي بزرگ يافته است، بهتر از همه‌چيز بود. اين روياي ديرينه ترک‌ها بود که حالا محقق مي‌شد.
سال 2023 براي ترکيه و اردوغان مثل سال‌هاي ديگر نيست. اين سال يکصدمين سالگرد تاسيس جمهوري مدرن ترکيه است. اردوغان براي 100 سالگي دوران جديد کشورش برنامه‌هاي زيادي را تدارک ديده که مهم‌ترين آن استراتژي انرژي است. او اظهار اميدواري کرد در سال 2023 مردم کشورش از گاز اکتشافي خودشان بهره‌مند شوند. روياي اردوغان در زمينه انرژي اما به همين‌جا ختم نشد. او به مردم ترکيه پيام داد که کشورش تا تبديل‌شدن به يک صادرکننده خالص انرژي، استراحت و توقف نخواهد داشت.
گفته‌هاي اردوغان رونمايي از رويا و هيجاني بود که از چهارشنبه تا جمعه در ترکيه، منطقه و بخش زيادي از جهان درمورد ترکيه جريان داشت؛ اما آيا واقيت ماجرا نيز چنين است؟
از دنياي رويا و هيجان که دور شويم، به‌تدريج و اندک‌اندک وارد دنياي واقعيت مي‌شويم؛ واقعيتي که با رويا و هيجان، گاه فاصله‌هايي سهمناک دارد. براي درک بيشتر واقعيت، نخست سري به درياي سياه مي‌زنيم، همانجا که گفته مي‌شود ميدان گازي ترکيه در آن کشف شده است. در اين بخش که قسمت غربي درياي سياه است، کشورهاي بلغارستان و روماني قرار دارند. کمي آن‌طرف‌تر، در ساحل شمالي دريا، اوکراين و شبه‌جزيره کريمه واقع شده است. عمق دريا در سواحل استان «زونگولداغ» ترکيه و بلوک اکتشافي «تونا 1» دوهزار و 100 متر است. دريايي بسيار عميق که عمقي بيش از دوبرابر عميق‌ترين نقطه درياي خزر دارد. ژرفاي درياي خزر در جنوبي‌ترين بخش‌هاي خود بين 900 تا 1000 متر است.
هيجان در اطراف درياي سياه از سال 2012 جان گرفت. زماني که نخستين ميدان بزرگ گازي در حوزه آبي روماني کشف شد. اين ميدان چند هفته پس از اکتشاف، «دومينوي1» نام گرفت. اکتشاف گاز در حوزه دريايي روماني، کارشناسان اوکراين را به اين صرافت انداخت که در آب‌هاي آنان نيز منابع گاز وجود دارد. آنان بر اين باور بودند حتي ممکن است ميدان گازي روماني با اوکراين مشترک باشد. تصور وجود گاز در دنياي هيجاني اين ماده سحرانگيز، کافي بود تا بي‌درنگ پاي شرکت‌هاي بزرگي چون «شورون» و «اکسون موبيل» آمريکا، «رويال داچ‌شل» هلندي، شرکت «اوام‌وي» اتريشي و شرکت «اني» ايتاليا را به اوکراين يا بهتر بگوييم کريمه سرازير کند. ماه آگوست (مرداد) 2012 کريمه و اوکرين سرتا پا هيجان بود. قرارداد پشت قرارداد به امضا مي‌رسيد. در اين ميان اميدوارکننده‌ترين قرارداد را شرکت اني ايتاليا صاحب شد که قرار بود به مدت 50 سال در بلوک کم‌عمق دريا فعاليت کند. اين قرارداد بايد در فوريه 2014 به امضا مي‌رسيد.
هيجان و هجوم شرکت‌هاي هميشه تشنه به نفت و گاز ناگهان توجه روسيه را به‌خود جلب کرد و موجبات تکدرخاطر پوتين را فراهم ساخت. در پاييز 2013 يک بحران سياسي در اوکراين به‌وجود آمد و در زمستان سرد اوکراين، ناگهان کريمه تصرف شد. شرکت‌‎هاي غربي براي هميشه از آنجا رفتند و ديده‌بان‌هاي روسي از آن پس همه‌چيز را به دقت زير نظر گرفتند.
همه اين اتفاقات نشان از آن دارد که درياي سياه مي‌تواند مملو از مواد هيدروکربوري باشد. اما با اين همه، هيجانات رسانه‌ها و شبکه‌هاي اجتماعي ترکيه و نيز خبر روز پنجشنبه رويترز، نزد کارشناسان و تحليلگران با احتياط همراه شد؛ اما چرا کارشناسان با احتياط در‌اين‌باره سخن گفتند؟
نخستين دليل که آنها مي‌آورند، ويژگي‌هاي حفاري در درياهاي عميق است. آنها مي‌گويند حفاري در آب‌هاي عميقي مانند بلوک «تونا1» که دوهزار و 100 متر ژرفا دارد، نياز به تجهيزات، تجربيات و دانش‌هايي دارد که در انحصار تعداد اندکي از شرکت‌هاي بزرگ جهان است. اين‌گونه اکتشافات، زمانبر و گران هستند. جيسون تووي، اقتصاددان ارشد بازارهاي نوظهور در اقتصاد سرمايه، ازجمله اين تحليلگران است که باور دارد دلايلي براي احتياط وجود دارد. او در يادداشت تحقيقي خود مي‌نويسد: «يک پروژه گازي به زمان طولاني نياز دارد تا زيرساخت‌ها و تاسيساتي ايجاد شود تا گاز قابليت استخراج و بهره‌برداري پيدا کند.» او مي‌افزايد: «افزايش موقعيت خارجي ترکيه فقط ممکن است موقتي باشد.» مدير آنکارايي صندوق مارشال آلمان از ديگر کساني است که در توئيترش نوشت: «کشف اصلا بد نيست؛ اما بازي را تغيير نمي‌دهد.»
آنچه بيشتر از هرچيز، کارشناسان را به احتياط واداشت، حضور تنها يک‌ماهه کشتي حفاري فاتح در منطقه بود. اين کشتي در بيستم ماه گذشته ميلادي وارد آب‌هاي درياي سياه شد و تنها يک‌ماه بعد يعني در روز جمعه، 21 آگوست خبر به نتيجه رسيدن حفاري آن و کشف ميدان گازي توجه‌ها را به‌خود معطوف داشت. آنها مي‌گويند با حفر يک چاه و طي يک‌ماه نمي‌توان به چنين اطلاعاتي دست يافت.
نکته ديگري که بازهم جنبه احتياط را براي کارشناسان برمي‌انگيخت، اعلام چندين و چندباره مقامات ترکيه درخصوص کشف منابع نفت و گاز در سال‌هاي گذشته است که درنهايت مورد تاييد قرار نگرفت. اين‌گونه اعلام‌ها، آن‌گونه که يک کاربر خوش‌ذوق يوناني با نشان دادن مستندات رسانه‌هاي ترکيه بيان داشت، گوياي آن است که از سال 2004 تا 2020 ترکيه مجموعا 10 بار خبر از اکتشاف منابع هيدروکربوري در مناطق مختلف خشکي و دريايي داده که هيچ‌کدام محقق نشده است.
نکته احتياط‌آميز ديگر به باور کارشناسان، تنش‌هاي ايجادشده توسط ترکيه در شرق درياي مديترانه است. ترکيه در سال جاري حوزه فعاليت‌هاي اکتشافي خود را در شرق درياي مديترانه گسترش داد. اين اقدام موجب عصبانيت قبرس و يونان شد و اعتراض‌هاي شديد اتحاديه اروپا را در پي داشت و موجب اعزام ناوگان جنگي فرانسه به آب‌هاي مورد مناقشه شد. تحليلگران بر اين عقيده‌اند که اعلام پرسروصداي کشف گاز در درياي سياه مي‌تواند توجه افکارعمومي ترکيه را از شرق درياي مديترانه به اين‌سو بازگرداند تا ترکيه بتواند موضع نرم‌تري در آن ميدان اتخاذ کند.
از همه مهم‌تر اما اقتصاد ترکيه و کاهش شديد ارزش لير در برابر دلار آمريکاست. اعلام کشف گاز در درياي سياه بيشترين تاثير آني را روي لير گذاشت و ارزش آن را تا حد زيادي بالا برد.

مجموعه اين اتفاقات، کار را به آنجا کشاند تا رجب طيب اردوغان در سخنراني تاريخي‌اش، از هيجانات کمي فاصله گرفته و بگويد اطلاعات به‌دست آمده نتيجه فعاليت‌هاي لرزه‌نگاري انجام‌شده در منطقه است. اين گفته او تاييد مي‌کرد براي رسيدن به نتيجه نهايي و اطلاعات دقيق، هنوز به حفر چاه‌هاي بيشتري نياز است. هرچند مقامات از حفر 9 حلقه چاه در شرق مديترانه و درياي سياه سخن به ميان آورده بودند.
ترکيه درحال حاضر سالانه نزديک به 54 ميليارد مترمکعب گاز مصرف مي‌کند که عمده آن را از روسيه، ايران و آذربايجان تامين مي‌کند. همچنين بخشي از گاز مصرفي ترکيه در سال‌هاي اخير به‌صورت مايع يا LNG از قطر، آمريکا و حتي نيجريه تامين مي‌شود. مصرف سالانه انرژي در ترکيه، هزينه بيش از 40 ميليارد دلاري براي اين کشور دارد. مصرف بالاي انرژي و هزينه بسيار گزاف آن و نيز بالاتربودن قيمت انرژي براي مصرف‌کننده ترکيه از استانداردهاي جهاني، اين کشور را ملزم مي‌سازد به هر طريق راهي براي رهايي از اين معضل دائمي و هميشگي بيابد.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar