سرمقاله مردم سالاری/ محرم و نقش اجتماعی علم

مردم سالاري/« محرم و نقش اجتماعي علم » عنوان سرمقاله روزنامه مردم سالاري به قلم عبدالرحمن حسني‌فر است که مي‌توانيد آن را در ادامه بخوانيد:

در اين ترديدي نيست که قيام عاشورا از وقايع مهم تاريخي و اعتقادي شيعيان به حساب مي‌آيد؛ واقعه‌اي که جنبه فرا اعتقادي پيدا کرده و صرفا خاص شيعيان به حساب نمي‌آيد. اين واقعه سمبل مظلوميت، ظلم ستيزي، ايثار، شهادت، عبرت و حق طلبي است. در اطراف اين واقعه پر از حوادث ريز و درشتي است که مي‌تواند انسانها را در هر دوره به تامل و حرکت وادارد. قهرمانان و شخصيت‌هاي تاريخي آن قابل توجه هستند و بخاطر همين قابليت و ظرفيت، هر ساله تکرار و احياء مي‌شود. اين‌ واقعه، سرلوحه خيلي از حرکت‌ها و انديشه‌هاي سياسي و اجتماعي است. اما مسئله اين است که در مراسم‌هاي ايام محرم معمولا اهالي علوم انساني چه مشارکتي دارند؟! يک زماني کسي مثل علي شريعتي از حسين وارث آدم حرف زد و با تفسيري که از امام حسين کرد، جنبشي فکري و اجتماعي در جامعه ايران ايجاد کرد. همچنين شهيد مطهري با طرح قيام امام حسين به اصلاح نوع نگاه به اين قيام پرداخت و ديدگاهش، گسترش عمومي پيدا کرد. اما ديگر نه از اين روايت پردازان عمومي خبري هست و نه از نقشي که اهل علم در معناي حداکثري بايد ايفا کنند و نمي‌کنند.
اينکه اين واقعه که ظهور و بروزش در جامعه ايران گسترده است چرا اهل علم در کنشگري مراسم مربوط به آن دخالت کمتري دارند مسئله‌اي مهم از منظر «نقش اجتماعي علم» است. فرضيه‌هايي در اين زمينه قابل طرح است. از جمله اينکه وجود يک روايت رسمي و عادي از اين قيام باعث اين نوع از جلوه‌گري و تبلور شده است؟ يا اينکه، اهل علم، اينگونه مراسم را به فضاي سطحي و توده‌اي مرتبط مي‌دانند و در نتيجه با آن همراه نمي‌شوند؟ يا اينکه دانشگاهيان که‌ خود را به فضاي روشنفکري نسبت مي‌دهند با آن نسبتي برقرار نمي‌کنند؟ يا اينکه بستر مشارکت اهل علم در اين مراسم‌ها وجود ندارد و لذا اگر هم بخواهند مشارکت کنند «تريبون» ندارند؟ اينها از جمله فرضيه‌هاي مربوط به عدم مشارکت اهل علم در مراسم‌هاي مربوط به قيام عاشورا است. از آنجا که از يک طرف نقش اجتماعي علم، يک دغدغه مهم است و از طرف ديگر مراسم‌هاي عاشورا مي‌تواند کيفي‌تر از اين برگزار شود روي ضرورت نقش اهل علم در اين مراسم‌ها بايد تامل و تاکيد داشت.
همانطور که گفته شد واقعه عاشورا از بزرگترين حوادث  تاريخ خصوصا براي شيعيان است و در جامعه ايراني نيز رسوخ فرا اعتقادي‌تر از مذهب تشيع دارد اما بحثي معطوف به افزايش کيفيت که البته جنبه آسيب شناسانه و انتقادي دارد اين است که چطور مي‌شود سهم اهالي علوم انساني را در اين مراسم‌ها بالا برد؟ چرا که صرفا نوحه و بعضا سخنراني برخي روحاني‌ها در مراسم‌هاي محرم برجسته است. نوحه خوان‌ها و مداحان  بر مراسم‌هاي محرم سلطه دارند و واعظان و سخنرانان در حاشيه قرار دارند. اهالي علوم انساني هم در اين مراسم‌‌ها در بهترين حالت فقط مثل بقيه مردم عادي شرکت و عزاداري مي‌کنند. حال آنکه اهل علم، مي‌توانند در انديشه ورزي و عرضه ديدگاه‌هاي خود در اين مراسم‌ها مشارکت داشته باشند. به گونه‌اي که به نقش اجتماعي خود بپردازند.
واقعه عاشورا قابليت و ظرفيت آن ‌را دارد که از منظرهاي جامعه شناختي، فرهنگي، سياسي، عرفاني، تاريخي و مباحث الهياتي که رشته‌هايي در دانشگاه‌ها‌ دارد، بررسي شود و از اين جنبه‌ها نيز، اهالي علوم انساني مي‌توانند فعاليت کنند و عدم فعاليت آنها اشکال ايجاد مي‌کند.

---

بازار

---

در حال حاضر انگار مراسم ايام محرم صرفا براي يک عده خاص تعريف شده است و سهم‌ اهل علم در انديشه ورزي مربوط به آن به عنوان يک کنش عبادي -فکري کم است. هرچند در نوشته جات و کتاب‌ها و مقالات متفاوت قيام عاشورا از منظرهاي متنوع مورد بررسي قرار گرفته است اما بحث اينجاست که حضور اجتماعي اهالي علوم انساني در غير از محيط‌ها و فعاليت‌هاي آکادميک به طور کلي کم است و در حد هيچ است. البته اين اشکال شايد به اين‌بر گردد که دانشگاه در صحنه اجتماعي جامعه ايراني حضور پررنگي ندارد و يک نمودِ اين، کمرنگي و کم نقشي در مراسم‌هاي ايام محرم است که انگار متولي خاص دارد. بخاطر همين نکته، مراسم‌هاي محرم بعضا در حد ظواهر باقي مانده و از لحاظ محتوايي و علمي رشد چنداني پيدا نکرده است. کمتر هم ارزيابي انتقادي مي‌شود. در بهترين حالت صرفا سينه زدن و زنجير زدن و گريه کردن براي امام حسين(ع) و يارانش ثواب به همراه دارد ولي معرفت و دانش‌ شرکت کنندگان بخاطر عدم مشارکت اهالي علم، رشدي پيدا نکرده است و از اين جهت جاي بررسي و ارزيابي دارد.
اگر بستر مشارکت اهل علم در صحنه اجتماعي واقعه عاشورا و مراسم محرم تقويت ‌شود، احتمال مشارکت آنها هم بيشتر مي‌شود. با برجسته شدن فضاي مجازي بخاطر بحران کرونا و حضور بيشتر اهل علم در اين فضاها مي‌توان اميدوار بود که اين مشارکت افزايش يابد.
           

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar