معمای شیخ نواف و عربستان
دنياي اقتصاد
بروزرسانی
دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۰ برابر با ۸ مهرماه ۱۳۹۹ «شيخ صباح الاحمد الجابر الصباح» امير کويت در سن ۹۱ سالگي در بيمارستاني در ايالات‌متحده درگذشت. از شيخ صباح با عنوان معمار سياست خارجي کويت مدرن نام برده مي‌شد. او در فاصله سال‌هاي ۱۹۶۳ و ۲۰۰۳ تقريبا به مدت ۴۰ سال وزير خارجه بود. وي يکي از حاميان پر و پا قرص وحدت شوراي همکاري خليج فارس بود و برخي از او با عنوان «نماد خردمندي» نام مي‌بردند چرا که در بحراني که منجر به محاصره قطر از سوي کشورهاي عربي شد، نقش ميانجي را ايفا مي‌کرد.
«سباستين کاستليه» در گزارش ۴ اکتبر در الجزيره در همين رابطه نوشت، شيخ فقيد در جلسه افتتاحيه دوره جديد پارلمان کويت در سال ۲۰۱۹ گفت:«ديگر نه پذيرفتني است و نه قابل تحمل که مناقشه‌اي ميان برادرانمان در شوراي همکاري وجود داشته باشد.» او در اين سخنراني خواستار پايان محاصره زميني، هوايي و دريايي قطر از سوي امارات، عربستان، بحرين و مصر شده بود که از سال ۲۰۱۷ آغاز شده بود.
امير جديد و ۸۳ ساله کويت يعني شيخ «نواف الاحمد الجابر الصباح» که در ۳۰ سپتامبر برابر با ۹ مهرماه مراسم سوگند را برگزار کرد با چالش‌هايي دست به گريبان خواهد بود که شيخ فقيد با آنها دست و پنجه نرم مي‌کرد. تحليلگران مي‌گويند تعهد رهبري جديد کويت به سخن گفتن در مورد وحدت شوراي همکاري و تداوم راه شيخ فقيد از سوي او مي‌تواند به آزموني براي او تبديل شود. شيح صباح به نسلي کهن از رهبران خليج فارس تعلق دارد که مرگ‌شان موجب روي کار آمدن رهبراني جوان‌تر، پرخاشگرتر و جسورتر شده است. يک منبع آشنا به رهبري سياسي کويت به شرط فاش نشدن نام به الجزيره گفت:«برخي اعضاي خاندان حاکم کويت به عربستان بسيار نزديک هستند. با وجود شيخ صباح، تاثيرگذاري سعودي بر اين افراد دشوار بود. اکنون که او رفته، فرصتي براي اعمال نفوذ بر اين افراد فراهم شده است.» اين منبع در ادامه افزود: «مرزوق الغنيم، رئيس پارلمان کويت، روابط نزديکي با عربستان سعودي دارد. بنابراين، آيا او مي‌تواند بر روابط ميان کويت و عربستان در آينده اعمال نفوذ کند؟ نمي‌دانيم.»
اين منبع همچنين افزود که مناقشات مرزي مي‌تواند بار ديگر به منبع تنش ميان عربستان و کويت تبديل شود. در دهه ۷۰ اين دو پادشاهي خليج فارس توافق کردند که منطقه‌اي بي‌طرف در اين حوزه مرزي را تقسيم کنند و هر کدام صاحب نيمي از آن منطقه شوند در حالي که ثروت نفتي اين منطقه را به‌طور مشترک مورد استفاده و بهره‌برداري قرار داده و آن را مديريت کنند اما همين توافق هم در سال‌هاي اخير با چالش‌ها و اما و اگرهايي مواجه شده است. عبدالرحمان الانجاري، عضو سابق پارلمان، به الجزيره گفت کشورهاي ديگر در اين منطقه احتمالا مايلند تا نيت رهبري جديد را به محک آزمون بگذارند. او گفت:«فشارهايي هم وجود خواهد داشت.» الانجاري همچنين خاطرنشان کرد که اگرچه وقتي پاي مسائل مرتبط با سياست خارجي به ميان مي‌آيد نقش «مجمع ملي» کويت حداقلي است اما بر خلاف دولت‌هاي شوراي همکاري، کويت يک پادشاهي مبتني بر قانون اساسي است. پارلمان نقش مهمي در به چالش کشيدن دولت و هر گونه عدول از بي‌طرفي سنتي خواهند داشت و چنين عدولي- اگر صورت بگيرد- با مقاومت جدي پارلمان مواجه خواهد شد.
يک منبع کويتي که تا پيش از درگذشت امير کويت مرتبا با او ديدار مي‌کرد به رويترز گفت:«پس از شيخ صباح، ما ضعيف‌تر خواهيم شد» چرا که در اين کشور هيچ شخصيت ديگري نيست که تجربه‌اي به اندازه امير فقيد در هدايت تنش‌هاي منطقه‌اي داشته باشد. اما ديگران بر اين باورند که احتمالا تغيير عمده‌اي در سياست خارجي کويت يا در آسيب‌پذيري اين کشور در برابر فشارهاي خارجي به‌دليل مواضع شيخ نواف وجود نخواهد داشت. «کلمنز شاي»، محقق در موسسه خاورميانه دانشگاه ملي سنگاپور، به الجزيره مي‌گويد: «ارشديت شيخ نواف في‌نفسه يک عامل بازدارنده در برابر فشارهاي خارجي است.» اين محقق با اشاره به دشواري‌هايي که اقتصاد کويت با آن روبه‌رو خواهد بود افزود که سياست خارجي کويت «احتمالا در مسير گذشته خواهد بود. يعني تداوم سياست‌هاي امير فقيد حتي اگر شيخ نواف تمرکز بيشتري بر امور داخلي داشته باشد».
پاسداشت ميراث شيخ فقيد
شکاف‌هاي ميان کشورهاي شوراي همکاري نقش اين شورا را در تقويت همکاري‌هاي اقتصادي منطقه‌اي در ميان دولت‌هاي عضو تضعيف کرده است؛ دولت‌هايي که اتکاي زيادي به درآمدهاي نفتي دارند تا نظام‌هاي رفاهي سخاوتمندانه را حفظ کرده و بيشتر شهروندان خود را به استخدام بگيرند. اين مساله در زماني فشار بيشتري وارد مي‌آورد که اقتصاد ۱۴۰ ميليارد دلاري کويت- که به واسطه کوويد-۱۹ و قيمت‌هاي پايين نفت لطمه ديده- با بحران نقدينگي چشمگيري دست به گريبان است. اما «آندريز کريگ»، استاديار مطالعات دفاعي در کينگ کالج لندن، به الجزيره گفت کويت داراي صندوق مالي مستقل، عظيم، گسترده و اعلام نشده است که مي‌تواند براي تحقق نيازهايش بيرون کشيده شده و از آنها استفاده شود. او افزود:«کويت، بر خلاف عمان، ضرورتا به کمک مالي کشورهاي شوراي همکاري اتکا ندارد؛ امري که کشورهايي مانند عربستان و امارات از آن براي اعمال فشار بر کشورهاي شورا استفاده مي‌کنند.»
انتظار مي‌رود ايالات‌متحده نقش چشمگيري در روابط شوراي همکاري ايفا کند،چرا که اين کشور مي‌کوشد شکاف ميان کشورهاي اين شورا را ترميم کند و در نقش ميانجي‌گر ميان آنها ظاهر شود. شکاف ميان اعضاي شوراي همکاري در برهه‌اي تا جايي پيش رفت که سخن از انحلال آن مطرح شد. با اين حال، اين کشورها يک مشخصه روشن دارند و آن وابستگي و پيوستگي با ايالات‌متحده است. به همين دليل، ايالات‌متحده مي‌کوشد بر شکاف‌هاي ميان آنها فائق آمده و با يکدست کردن جامعه اعراب آنها را در برابر رقيب منطقه‌اي‌شان قرار دهد. مايک پمپئو، وزير خارجه آمريکا، به تازگي گفته بود دولت ترامپ «مشتاق» است تا شاهد حل‌و‌فصل اختلافات شوراي همکاري باشد و در اوايل سپتامبر هم «ديويد شنکر»، نماينده آمريکا در امور خاورميانه، خوش‌بيني محتاطانه‌اي را ابراز کرد که براساس آن محاصره قطر به زودي پايان يابد و او به نشانه‌هاي «انعطاف‌پذيري» در مذاکرات اشاره کرد که واشنگتن در تلاش است آن را به پيش ببرد. ايالات‌متحده مي‌کوشد نگاه مشترک عربي- اسرائيلي را بسازد تا براساس آن جبهه متحدي عليه رقيب منطقه‌اي تشکيل دهد. در ۲۹ سپتامبر، رئيس‌جمهور آمريکا در بيانيه‌اي به مناسبت درگذشت امير فقيد کويت اعلام کرد که «اميدوارم کشورهاي شوراي همکاري دور هم جمع شده و ميراث او را پاس دارند و به سوي آينده‌اي همدلانه که وي در نظر داشت حرکت کنند.»
انتصاب وليعهد بعدي کويت هم که احتمالا در هفته‌هاي آينده انجام خواهد گرفت، از نزديک رصد خواهد شد. نامزدهاي ولايتعهدي عبارتند از ناصر صباح الاحمد الصباح (فرزند شيخ صباح فقيد) که چهره‌اي کليدي در برنامه تنوع اقتصادي «چشم انداز ۲۰۳۵» کويت است. اما کريگ مي‌گويد اين گزينه بعيد است تفاوت قابل توجهي در روابط با شوراي همکاري به وجود بياورد. اين محقق افزود:«هيچ يک از نامزدها در جايگاهي نيست که بخواهد تغييري در بحران شورا به وجود آورد. حتي ناصر صباح هم که روابط خوبي با سعودي‌ها دارد مسير ديپلماتيک کويت در چارچوب شورا را تغيير نخواهد داد و احتمالا مي‌کوشد به دامان اين يا آن کشور در نغلتد.» برخي کويتي‌ها هشدار مي‌دهند که تعهد به چندجانبه‌گرايي- که بخشي کليدي در هويت اين اميرنشين از زمان جنگ خليج فارس در سال ۱۹۹۱-۱۹۹۰ است- بايد به خاطر کشور همچنان باقي بماند و سياستمداران به اين سياست متعهد باشند.
«حمد البلوشي»، استاديار علوم سياسي در دانشگاه کويت، به الجزيره مي‌گويد: «بايد به خاطر داشته باشيم که اگر عربستان سعودي در رفتار سلطه‌طلبانه و هژمونيک‌محور خود موفقيت يابد، به نفع ما نخواهد بود. ما نمي‌خواهيم به سرنوشت قطر دچار شويم.» او مي‌گويد: «ميانجي‌گر بودن، قدرت نرم کويت است و بايد روي آن سرمايه‌گذاري کنيم؛ زيرا در آخر همين سياست است که از کشور محافظت خواهد کرد و باعث مي‌شود کشورهاي ديگر به وجود ما احترام بگذارند».
اخبار بیشتر درباره
اخبار بیشتر درباره
پس از این بخوانید
اسناد تازه و گره خوردن CIA به ترور کندی
واشنگتنپست: ترامپ کمک به اسرائیل را به اوکراین ترجیح داد
استاد دانشگاه آمریکایی: روسیه و چین از تضعیف برنامه هستهای ایران خرسند هستند
پهپادها؛ کلید جنگ نامتقارن
از کشاورزی تا دفاع از حرم و شهادت در پادگان
فارن افرز: ترامپ سیا را نابود می کند
روایت دلخراش ِشاهدانِ جنایت اسرائیل در تجریش
سراب تجزیه ایران
