تلاش ایران برای برقراری توازن در قفقاز جنوبی

ديپلماسي ايراني/متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

الدار ممدف-ريسپانسيپل استيت کرافت/ در اولين جمعه پس از شروع مجدد جنگ بين ارمنستان و جمهوري آذربايجان بر سر منطقه مورد مناقشه ناگورنو-قره باغ، چهار خطيب نمازجمعه در مناطق آذري زبان در ايران بيانيه اي صادر و حمايت همه جانبه خود را از يکي از طرفين درگيري اعلام کردند و گفتند قره باغ «سرزمين اسلام» است و جمهوري آذربايجان حق دارد به «اشغال آن توسط ارامنه» پايان دهد. اين واقعيت که «امام جمعه ها» در ايران نمايندگان شخص آيت الله علي خامنه اي، رهبر معظم اين کشور، به شمار مي روند، اين ذهنيت را در باکو و آنکارا ايجاد کرد که تهران ممکن است سياست خود مبتني بر بي طرفي را تغيير داده باشد. با اين حال، چنين تصوري بي اساس است. 

اگرچه شکي نيست که اظهارات اينچنيني ابتدا با دفتر آيت الله خامنه اي هماهنگ شده اند، اما فرمول بندي سياست خارجي ايران يک فرايند پيچيده است که ذي نفعان از نهادهاي مختلف ديپلماتيک و امنيتي را در بر مي گيرد. مقام معظم رهبري به عنوان تصميم گيرنده نهايي در زمينه سياست ها از نظر منافع ملي ايران عمل مي کند، اما يک مجري يک طرفه نيست. از اين رو، اين اظهارات احتمالا عملکرد ديگري داشتند و آن، دلجويي از مردم در استان هايي با اکثريت جمعيت آذري زبانان بوده که احتمالا با خويشاوندان قومي خود که در آن سوي مرز درگير جنگ هستند، همدردي مي کنند.

براي داشتن ديدگاهي شفاف تر به سياست ايران در قبال مناقشات ناگورنو-قره باغ مي توان به اظهارات علي اکبر ولايتي، مشاور امنيت ملي آيت الله خامنه اي، و علي ربيعي، سخنگوي دولت، رجوع کرد. هر دو از ارمنستان خواسته اند تا نيروهاي نظامي خود را از مرزهاي جمهوري آذربايجان طبق آنچه توسط سازمان ملل متحد به رسميت شناخته شده، خارج کند؛ آنها در عين حال تاکيد کرده اند که حل مناقشات تنها از طريق صلح آميز ممکن خواهد بود. ولايتي 6 اکتبر که به قطعنامه هاي شوراي امنيت در اوايل دهه 1990 و اشغال هفت شهر جمهوري آذربايجان توسط ارمنستان» اشاره کرد، اين مساله را آشکار ساخت که معتقد است اگرچه هفت شهر تحت کنترل ارامنه هستند، اما بخشي از منطقه ناگورنو-قره باغ به شمار نمي روند.

تمرکز بر اين مناطق و بررسي وضعيت ناگورنو-قره باغ مي تواند در مواضع ايران درباره درگيري ها تاثير بگذارد. با اين حال، ايران در وضعيت دشواري قرار دارد و مجبور است روابط خود را با دو بازيگر اصلي در منطقه که به شدت درگير مناقشات ناگورنو-قره باغ هستند، يعني روسيه و ترکيه، متعادل سازد.

روابط ايران با روسيه، متحد ارشد نظامي ارمنستان، چند وجهي است. تهران به حمايت روسيه در شوراي امنيت وابسته است. دو کشور در سوريه با يکديگر همکاري و از دولت بشار اسد پشتيباني مي کنند. تهران همچنين اميدوار است بتواند پس از پايان تحريم تسليحات متعارف سازمان ملل در 18 اکتبر، خريد سلاح از مسکو را از سر بگيرد. و از آنجايي که شرط بندي ايران روي عادي سازي روابط با ايالات متحده و اتحاديه اروپا پس از توافق هسته اي 2015 شکست خورد، اعتماد آن به روسيه و چين افزايش يافته است.

ايران همچنين در ترکيه، پشتيبان اصلي جمهوري آذربايجان، منافع گسترده دارد. تهران و آنکارا عليه شورشي هاي کُرد همکاري مي کنند و هر دو آنها را تهديدآميز مي دانند. آنها با رقباي منطقه اي يکساني- اسرائيل، امارات متحده عربي و عربستان سعودي- مواجه هستند. ترکيه براي ايران يک شريک تجاري مهم و مجراي مفيدي براي کاهش تاثيرات تحريم هاي يکجانبه ايالات متحده است. وقتي ايران تحت فشار «کارزار اعمال فشار حداکثري» دولت دونالد ترامپ و مجموعه اي از رقابت هاي منطقه اي قرار دارد، به سختي مي تواند از ترکيه فاصله بگيرد.

با اين حال، هر چه که درگيري هاي ارمنستان و آذربايجان طولاني تر مي شود، احتمال اينکه ايران مجبور شود نقش قاطعانه ايفا کند، افزايش مي يابد.

از ديدگاه ايران، خطرناک ترين تحول مي تواند افزايش حضور ترکيه و اسرائيل در مرزهاي شمالي آن باشد. تحليل گران امنيتي اسرائيل ممکن است ترکيه را يک تهديد فزاينده بلند مدت بدانند، اما به ايران به چشم يک مشکل فوري مي نگرند. جمهوري آذربايجان در حال حاضر همکاري امنيتي نزديکي با اسرائيل دارد و ايران نگران است که پيروزي کامل جمهوري آذربايجان به هزينه ارمنستان به گسترش حوزه نفوذ اسرائيل در همسايگي ايران بيانجامد. 

اين واقعيت که جنگ در چند کيلومتري مناطق تحت سلطه قوم آذري زبان در ايران در حال وقوع است، اين نگراني ها را تشديد مي کند. محافل نو محافظه کار در ايالات متحده و اسرائيل از مدت ها پيش به دنبال دامن زدن به مناقشات قومي در منطقه و «بالکان سازي» ايران بوده اند.

يک درگيري طولاني مدت همچنين اين امکان را براي پان-ترک ها در باکو و آنکارا فراهم مي آورد تا در صدد تحقق آرزوي ديرينه براي جداکردن آذربايجان ايران برآيند. طبق برخي گزارش ها، در حال حاضر يک اقليت معدود از آذري زبان هاي ايران تمايلات جدايي طلبي دارند، اما مناقشات کنوني در ناگورنو-قره باغ مي تواند احساس همبستگي ترک ها را تقويت، و با گذشت زمان انسجام ملي ايران را تضعيف کند. اين امر مي تواند فرهنگ زندگي مسالمت آميز ميان آذري زبان ها و ارامنه در ايران را به خطر بيندازد. جالب توجه است که برخي از مهمترين کليساهاي ارامنه در مناطقي با اکثريت آذري زبان واقع شده اند و بدون هيچ مشکلي فعاليت مي کنند. ناسيوناليسم قومي آذربايجان در داخل ايران مي تواند سياست داخلي و روابط بين الملل را توامان تحت فشار قرار دهد.

گزارش هاي مربوط به اعزام مزدوران جهادگرا از سوريه توسط ترکيه به جبهه قره باغ، چالش ديگري براي ايران به وجود مي آورد چرا که اينها نيروهايي هستند که ايران در سوريه با آنها در جنگ است.

از اين رو، ترکيبي از مخاطرات نزديکي و تجاوزهاي احتمالي ترکيه و اسرائيل به مرزهاي ايران، نفوذ افراط گرايان سوري و تحريک داخلي آذربايجاني عواملي است که مي تواند باعث ايجاد آن چيزي شود که ميثم به روش، تحليلگر پيشين اطلاعاتي و مشاور سياست امنيتي در ايران، «نقض امنيت» در جناح شمالي تاکنون پايدار ايران مي نامد. در چنين شرايطي بوده که ولايتي و حسن روحاني، رئيس جمهوري ايران، به ترکيه درباره خودداري از دامن زدن به آتش تنش ها اخطار و هشدار دادند که صبر ايران محدود است. بنابراين، مي توان انتظار داشت که ايران تعامل ديپلماتيک خود را به سمت آتش بس افزايش دهد و ضمن تقويت امنيت در مرزهاي شمالي خود، براي مذاکره بين طرفين درگير و تحقق آتش بسي حقيقي که مورد احترام دو طرف باشد، تلاش کند.

---

بازار

---

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar