برگزیده

روسیــاهان؛ بازندگان شکست ترامپ در خاورمیانه

صبح نو

بروزرسانی 1399/08/20 - 16:14

روسیــاهان؛ بازندگان شکست ترامپ در خاورمیانه

صبح نو/متن پيش رو در صبح نو منتشر شده و انتشار آن در اخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

با شکست جمهوري‌خواهان در انتخابات آمريکا، حال و روز خاندان آل‌سعود به‌ويژه وليعهد جاه‌طلب آن، جالب‌تر و تماشايي‌تر از هر زمان ديگري شده است. سعودي‌ها که طي‌چهار سال گذشته و به پشتوانه حمايت‌هاي سياسي و نظامي ترامپ، خوي قلدري پيدا کرده‌بودند و براي همسايه قدرتمند شمالي‌شان شاخ و شانه مي‌کشيدند، اکنون و پس از شکست ترامپ، در وضعيتي عجيب گرفتار آمده‌اند. پنج سال پيش و در جريان مبارزات انتخابات رياست جمهوري آمريکا، دونالد ترامپ، نامزد جمهوري‌خواهان، سخناني را به زبان آورد که نشان از جايگاه فرومايه عربستان در سياست خارجي آمريکا داشت. او با گاو شيرده توصيف کردن نظام سياسي مستقر در عربستان، گفت: آل‌سعود براي ما همچون گاوي شيرده‌اند که هروقت ديگر نتواند به ما دلار وطلا بدهد آنگاه دستور ذبح آن را صادر مي‌کنيم و يا از ديگران مي‌خواهيم اين‌کار را بکنند.
به برکت حمايت‌هاي سياسي و نظامي گسترده دونالد ترامپ، نظام سياسي مستقر در عربستان سعودي طي چهار سال گذشته رويکردي کاملاً ستيزه‌جويانه نسبت به همسايه شمالي خود يعني جمهوري اسلامي ايران پيدا کرد. اين رويکرد خصمانه و در نوع خود بي‌سابقه پس از انقلاب اسلامي تا جايي پيش رفت که بن‌سلمان، وليعهد متوهم و جاه‌طلب سعودي در دي‌ماه سال‌96 همزمان با وقوع برخي شورش‌هاي پراکنده در ايران، تهديد کرد که جنگ را به داخل کشورمان خواهد کشاند.

تأمين ماشين جنگي بن‌سلمان
حمايت‌هاي ترامپ از بن‌سلمان و سيستم تحت فرمان او در عربستان، ابعاد سياسي و نظامي گسترده‌اي را شامل مي‌شد. از جمله اين حمايت‌ها، فروش انواع و اقسام تجهيزات نظامي به عربستان بود که طي چند قرارداد ميليارد دلاريِ جداگانه، در اختيار ماشين جنگي سعودي قرار گرفت. ترامپ حتي کار را تا جايي پيش برد که بدون مصوبه کنگره و با هدف جلوگيري از شکست عربستان در تجاوز به يمن، يک سري تجهيزات نظامي را به ارتش عربستان تحويل داد.
اما مهم‌ترين حمايت نظامي ترامپ از خاندان سلمان، به سفر او به عربستان در ارديبهشت سال‌96 (تنها چند ماه پس از پيروزي در انتخابات رياست جمهوري آمريکا) مربوط مي‌شود. ترامپ در آن سفر، قراردادي به ارزش تقريبي هزار و 100‌ميليارد دلار با عربستان به امضاء رساند که در نوع خود در تاريخ بي‌نظير
بود.
پس از حمله نيروهاي مقاومت به تاسيسات نفتي آرامکو در شهريورماه سال‌98 که منجر به سقوط شديد ارزش نفت عربستان شد نيز بار ديگر کمک‌هاي ترامپ براي خاندان سلمان سرازير گشت و وزارت دفاع آمريکا اعلام کرد که به درخواست بن‌سلمان، سه هزار نيروي نظامي اين کشور به عربستان گسيل داده خواهند شد. بعدها ترامپ فاش کرد که عربستان در ازاي اعزام نيروهاي آمريکايي به منطقه، هزينه آن را تقبل کرد.

نفس‌ها در سينه بن‌سلمان حبس مي‌شود
با شکست ترامپ در انتخابات رياست جمهوري آمريکا، بسياري از تحليلگران بر اين باور پاي مي‌فشرند که بن‌سلمان به‌عنوان سرکرده نظام سياسي عربستان، اکنون تنهاتر از هر زمان ديگري شده و سکوت او در قبال پيروزي جو بايدن، مويد همين حس تنهايي و برهم خوردن تمامي معادلات قبلي اوست. حتي پيش از اين، برخي رسانه‌ها اعلام کرده‌بودند که در صورت شکست ترامپ در انتخابات آمريکا، وضعيت بسياري از قراردادهاي نجومي ترامپ با عربستان، در هاله‌اي از ابهام قرار خواهد گرفت. براي مثال، روزنامه القدس العربي، چاپ لندن در مهرماه امسال، در گزارشي تاکيد کرد که قرارداد 460‌ميليارد دلاري فروش سلاح به عربستان با رفتن ترامپ به افسانه مي‌پيوندد.
وضعيت بغرنج و غيرقابل پيش‌بيني بن‌سلمان پس از شکست ترامپ، در گزارش اخير رويترز به خوبي بازتاب داده شده است. اين خبرگزاري با انتشار مطلبي با عنوان «نفس عربستان با پيروزي جو بايدن در سينه حبس شد» نوشت که محمد‌بن‌سلمان، وليعهد عربستان ساعت‌ها پس از اعلام پيروزي جو بايدن سکوت اختيار کرد؛ حال آنکه وي در همين زمان از انتخاب مجدد رييس‌جمهوري تانزانيا استقبال کرد و با لحني بسيار گرم به وي تبرک گفت. رويترز تاکيد کرد: مقامات عربستان که با شکست دونالد ترامپ يکي از بزرگترين حاميان سياست‌هاي منطقه‌اي و بزرگترين پشتيبان خود براي مقابله با ايران را از دست داده‌اند برخلاف ديگر متحدان ايالات متحده در خاورميانه و اغلب کشورهاي عربي هيچ عجله‌اي براي ارسال پيام تبريک به نامزد دموکرات از خود نشان نداده‌اند.

يتيمان ترامپ
ترندشدن هشتگ «يتيمان ترامپ» در ميان کاربران شبکه‌هاي اجتماعي نيز نمونه ديگري بود که عمق بحران سياسي حکام عربستان و شرکاي منطقه‌اي آن در عصر پساترامپ را به خوبي نشان مي‌داد. در همين باره، روزنامه قطري «الشرق» درباره اين مسأله نوشت، پيش‌از اعلام پيروزي جو بايدن در اين دوره از انتخابات آمريکا، طي چهار روز گذشته، با اعلام هر خبري درباره پيشتازي بايدن، «گريه و فرياد در ابوظبي و قاهره» به گوش مي‌رسيد. به گزارش اين روزنامه، گريه و فرياد سران ابوظبي و قاهره، بسيار بيشتر از گريه و فرياد اعضاي جمهوري‌خواه در آمريکا بود. همين مسأله باعث تمسخر اين افراد توسط فعالان شبکه‌هاي اجتماعي شد که به هر‌کس بيش از جمهوري‌خواهان، از ترامپ دفاع مي‌کرد، لقب يتيمان ترامپ را دادند.

رويه‌اي بر رويکرد معامله‌اي به امنيت
رؤياپردازي‌ها و سوداگري‌هاي خاندان بن‌سلمان با پشت‌گرمي به حمايت‌هاي سياسي و نظامي ترامپ، شنيدن هرگونه انذار دوستانه و خيرخواهانه از سوي ايران براي اين خاندان و به‌خصوص براي وليعهد جوان را سخت و صعب کرده بود. در همه اين سال‌ها مقامات رده بالاي کشورمان، به کرات و در نوبت‌هاي مختلف، مقامات عربستان را به گفت‌وگو و حل مسائل في‌مابين دعوت کردند و تصريح داشته‌اند که حل اختلافات فقط در گرو همکاري‌هاي درون منطقه‌اي و بدون دخالت قدرت‌هاي خارجي امکان‌پذير است. يکي از اقدامات ايران براي تلطيف نمودن فضاي ترش‌وتند منطقه‌اي، ارائه طرح «ابتکار صلح هرمز» از سوي رييس‌جمهوري در سازمان ملل در مهرماه سال‌98 بود. در اين طرح علاوه بر کشورهاي منطقه از اعضاي دائم شوراي امنيت سازمان ملل نيز دعوت شده بود تا در يک گفت‌وگوي جمعي براي رسيدن به صلح پايدار و دراز مدت مشارکت کنند. ابتکار «صلح هرمز» در واقع چارچوبي مناسب براي کشورهاي منطقه در جهت تحکيم صلح و ثبات و ارتقاي همکاري‌هاي دوجانبه و چندجانبه به‌وجود مي‌آورد که البته هيچ‌گاه از سوي طرف‌هاي موردنظر ايران به‌طور مشخص عربستان سعودي، با روي باز پذيرفته نشد.
دست رد به پيشنهادهاي مذاکره در عوض ايران‌هراسي و قرابت هر چه بيشتر به جبهه خصم ايران يعني آمريکا، سياستي بود که عربستان در پيش گرفت و باعث شد تا مسائل منطقه غرب آسيا ابعادي پيچيده به خود بگيرد و مانع از دستيابي طرف‌هاي مؤثر به روش‌هاي بهينه براي حل و فصل مناقشات شود. دست پس زدن به پيشنهادهاي همکاري‌جويانه ايران، از نگاه برون‌گرايانه عربستان نسبت به مساله امنيت نشات مي‌گرفت. عربستان در طول اين سال‌ها تصور مي‌کرد که مي‌تواند با جلب حمايت‌هاي مالي و سياسي آمريکا در برابر بازيگري مؤثر جمهوري اسلامي ايران قد علم کند و خود را به‌عنوان کنش‌گري تعيين‌کننده جا بيندازد اما افتادن در باتلاق يمن و عاجزماندن از تعيين معادلات در کشورهايي نظير عراق، پيش زمينه‌هاي فکري و عملياتي آن‌ها را به کلي بر باد داد. محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه کشورمان روز گذشته در توييتي به زبان عربي با نکوهش نگاه و رويکرد غلط سعودي‌ها به مقوله امنيت، نوشت: «ترامپ رفت؛ ما و همسايگان‌مان مانديم. تکيه به بيگانگان امنيت نمي‌آورد بلکه اميد را بر باد مي‌دهد. دست‌هاي خود را براي همکاري جهت تحقق منافع مشترک مردم و کشورهاي‌مان دراز مي‌کنيم.» وي اضافه کرد: «ما همه را به گفت‌وگو دعوت مي‌کنيم چراکه تنها راه پايان دادن به اختلافات و تنش‌هاست. همه با هم براي ساخت آينده‌اي بهتر براي منطقه‌مان.» سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه نيز روز گذشته در نشست خبري خود با انتقاد از رويکرد خريدن امنيت از سوي برخي کشورهاي منطقه، با اشاره غيرمستقيم به عربستان گفت: آنچه در آمريکا رخ داد پيام بزرگي براي منطقه ما دارد و اينکه قمار بر خريد امنيت از روان پريشاني که جز به خون، سلاح و خون نمي‌انديشند نتيجه‌اي جز اين ندارد که تخم‌مرغ‌هاي خود را د سبدي مي‌گذاريد که قابل اطمينان نيست. برخي کشورهاي محدود همسايه هستند که همچنان به فکر خريد امنيت هستند و دنبال لابي‌گري هستند.

با شکست ترامپ در انتخابات رياست جمهوري آمريکا، بسياري از تحليلگران بر اين باور پاي‌مي‌فشرند که بن‌سلمان به‌عنوان سرکرده نظام سياسي عربستان، اکنون تنهاتر از هر زمان ديگري شده و سکوت او در قبال پيروزي جو بايدن، مويد همين حس تنهايي و برهم خوردن تمامي معادلات قبلي اوست