برگزیده

پایان ماه عسل

دنياي اقتصاد

بروزرسانی 1399/09/02 - 20:50

دنياي اقتصاد/ متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در اخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

طي ۴ سال گذشته، روابط نزديک پرزيدنت ترامپ با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان به اين معنا بود که وليعهد هر کاري بخواهد مي‌تواند انجام دهد و سرزنشي هم از کاخ سفيد نصيب او نخواهد شد. بمب‌هاي سعودي غيرنظاميان يمني را کشت، کنشگران سعودي روانه زندان شدند و عوامل سعودي به راحتي مخالف اين کشور يعني جمال خاشقجي را در استانبول قطعه‌قطعه کردند. هيچ يک از اين موارد نتوانست تعهد ترامپ به اين پادشاهي را به مثابه شريکي قابل‌اعتماد در برابر ايران و خريدار مهم تسليحات آمريکايي دچار اماواگر سازد يا خدشه‌اي به آن وارد آورد. «بن هوبارد» در گزارش ۲۰ نوامبر براي نيويورک تايمز نوشت، اکنون سعودي‌ها شاهد حضور رهبر جديدي در کاخ سفيد هستند که وعده داده حمايت از جنگ يمن را پايان دهد، متخلفان حقوق بشري را به سزايشان برساند و با عربستان «چنانکه شايسته يک موجود منفور است، رفتار کند.»

سال گذشته جو بايدن که اکنون رئيس‌جمهور منتخب است، در شوراي روابط خارجي آمريکا وقتي از او در مورد عربستان پرسيده شد، گفت: «زمان آن فرارسيده است که احساس توازن، چشم‌انداز و وفاداري به ارزش‌هايمان را در روابطمان در خاورميانه حاکم سازيم.» او افزود: «ما روشن خواهيم کرد که آمريکا هرگز اصول خود را منوط به خريد سلاح يا نفت نمي‌کند.» تفاوت در لحن کاملا مشهود است و شاهزاده محمد بايد بپذيرد که دوران ترامپ تمام شده و اگر مي‌خواهد در کاخ سفيد بايدن- همچون دوران ترامپ - مورد استقبال قرار گيرد، بايد روش و سياست خود را تغيير دهد. کارشناسان معتقدند که انتظار گسست کامل از اين پادشاهي وجود ندارد؛ اما فشار از سوي دولت بايدن مي‌تواند رياض را وادارد تا برخي رفتارهاي بي پرواي خود را تعديل کند. «تامارا کافمن ويتس» محقق در مرکز سياست خاورميانه در موسسه بروکينگز مي‌گويد: «دلايل زيادي براي تداوم اين روابط وجود دارد. اين روابط براي هر دو طرف ارزش دارد. اما روابط نمي‌تواند مانند ۴ سال گذشته به پيش رود يا تداوم يابد. يکسري نقض قوانين و نقض هنجارها ميان دولت‌هاي دوست وجود داشته است.»

مقام‌هاي سعودي روابط استثنايي ميان ترامپ و اين پادشاهي را کمرنگ جلوه داده و در عوض بر همکاري نزديک هشت دهه‌اي دو کشور تاکيد کرده‌اند. شاهزاده «ريما بنت بندرآل سعود» سفير سعودي در واشنگتن، روز چهارشنبه ۲۸ آبان ماه در يک سخنراني ويدئويي در شوراي ملي روابط آمريکا- اعراب گفت: «روابط ما عميق‌تر از يک رهبر سعودي يا يک رئيس‌جمهور آمريکايي است.» او افزود: قدرت منطقه‌اي عربستان و برتري روزافزون جهاني‌اش- عربستان هفته جاري ميزبان اجلاس گروه ۲۰ در رياض خواهد بود- اين کشور را به شريک مهمي براي آمريکا تبديل کرده است. اين سفير سعودي در واشنگتن همچنين افزود: «همان‌گونه که اصلاحات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي‌مان موجب تقويت اين پادشاهي شده است، به‌عنوان قابل اعتمادترين متحد آمريکا در منطقه هم از موقعيت بهتري برخوردار خواهيم شد.» گزارشگر نيويورک تايمز مي‌افزايد: بايدن مي‌داند که براي برقراري يک حمايت منطقه‌اي و يک استراتژي جديد در برابر ايران، براي ثبات در بازارهاي نفت و کمک به آغاز مذاکرات اسرائيل و فلسطين به عربستان نياز دارد. پيشنهاد عربستان براي عادي‌سازي روابط با اسرائيل مي‌تواند اهرمي براي گرفتن امتياز براي فلسطينيان و بالا بردن جايگاه اين پادشاهي در واشنگتن باشد؛ هرچند مقام‌هاي سعودي و اسرائيل گفته‌اند چنين گامي قريب‌الوقوع نيست.

دوره رياست‌جمهوري ترامپ مصادف بود با ظهور بن سلمان ۳۵ ساله، در راس هرم قدرت در عربستان؛ مردي که پدرش در سال ۲۰۱۵ به تاج و تخت عربستان رسيد و به فرزند خود مهم‌ترين پست‌ها را واگذار کرد؛ محمد عملا به‌عنوان چشم و گوش پدر و پادشاه بالقوه کشور عمل مي‌کند و سياست‌هاي دفاعي، اقتصادي و نفتي کشور از زير دست او مي‌گذرد. محمد در سال ۲۰۱۷ به وليعهدي رسيد و روابط نزديکي با داماد و مشاور ارشد ترامپ يعني «جرد کوشنر» به هم زد. اين دو اغلب به‌صورت محرمانه در عربستان ديدار مي‌کردند و پيام‌هايي هم در واتس‌اپ ميان آنها رد و بدل مي‌شد. شاهزاده محمد شاهد يک دوره پرآشوب بوده است، به دنبال تغييرات گسترده اقتصادي و اجتماعي در داخل برآمده درحالي‌که نيروهاي سعودي را در جنگ داخلي يمن گرفتار ساخته و همزمان به محاصره قطر پيوست و نخست‌وزير لبنان را وادار به استعفا کرد و تاجران، روحانيون و کنشگران را هم روانه زندان ساخت. اعتبار محمد در سال ۲۰۱۸ بيش از پيش خدشه‌دار شد؛ يعني زماني که عوامل سعودي به دستور او جمال خاشقجي را در کنسولگري سعودي در استانبول کشتند؛ جرمي که به گفته مقام‌هاي سيا (CIA) احتمالا محمد بن سلمان دستور آن را صادر کرده بود. محمد هر گونه دستور صدور قتل يا اطلاع قبلي از آن را انکار کرده است. اين اتفاق موجب شد روابط ترکيه و عربستان دچار فراز و فرودهاي شديدي شود؛ به‌گونه‌اي‌که کار به تحريم کالاهاي يکديگر و حتي صدور دستور بازداشت مقام‌هاي سعودي از سوي آنکارا انجاميد. در هر حال، سال گذشته، وزارت دادگستري آمريکا دو سعودي کارمند توييتر را به جاسوسي براي عربستان متهم کرد.

با تمام اين اوصاف، ترامپ از هرگونه انتقاد از عربستان سر باز زد و در عوض به شيوه‌اي از عربستان حمايت کرد که موجب انتقاد مقام‌ها در بخش‌هاي ديگر دولت شد. ترامپ از محاصره قطر – که ميزبان بزرگ‌ترين پايگاه هوايي آمريکاست- تمجيد کرد؛ قطعنامه دو حزب را که حامي پايان دادن به جنگ يمن بود وتو کرد و اعلام کرد مهم نيست که آيا شاهزاده محمد دستور قتل خاشقجي را صادر کرده يا نه. دليل اين بود که سعودي‌ها مخالف ايران بودند و تسليحات آمريکايي زيادي هم مي‌خريدند. تحليلگران معتقدند که اين حمايت ترامپ بود که موجب رفتارهاي پرخطر محمد شده بود و اينکه لحن جديد از سوي کاخ سفيد ممکن است نتيجه معکوسي داشته باشد. «راب مالي» رئيس گروه بين‌المللي بحران، مي‌گويد: «فکر مي‌کنم حمايت واشنگتن باعث جسور شدن محمد شده و بسياري از حفاظ‌هايي را که بايد وجود داشته باشد، از ميان برد. بايدن در مورد بسياري از موضوعات مانند يمن، حقوق بشر و ... روشن سخن گفته است و احتمالا اينها حوزه‌هايي هستند که شاهد تغيير از سوي بايدن در آنها باشيم.» مقام‌هاي تيم انتقالي بايدن در اين مورد سخني نگفتند. احتمالا نظرشان اين است که تا وقتي دولت ترامپ مستقر است، آنها موضعي در سياست خارجي اتخاذ نکنند تا مبادا شبهه‌اي پيش بيايد. ايالات متحده در دوران ترامپ در حوزه يمن به کمک عربستان و متحدانش شتافت و در سوخت‌گيري هوايي، اطلاعات و جاسوسي و فروش ميلياردها دلار سلاح به اين کشور کمک کرد. مقام‌هاي سازمان ملل، جنگ يمن را بدترين بحران بشردوستانه ناميده‌اند و حملات هوايي سعودي تعداد بي‌شماري از غيرنظاميان را کشته و زيرساخت‌هاي حياتي اين کشور را ويران کرد. سعودي‌ها انگشت اتهام را به سوي حوثي‌ها نشانه مي‌روند و آنها را علت بحران و محاصره اين کشور و جنگ ويرانگر عليه آن مي‌دانند. با اين حال، شاهزاده ريما، سفير سعودي در آمريکا، مي‌گويد:«ما به تلاش براي يافتن راه حل سياسي در يمن ادامه مي‌دهيم؛ اما همواره از امنيت ملي خودمان هم حمايت مي‌کنيم.»

عربستان سعودي در يک زمينه با ترامپ اشتراک نظر دارد و آن مخالفت با ايران است. عربستان حتي از خروج آمريکا از برجام هم حمايت کرد. با اين حال، بايدن گفته به شرطها و شروطها آماده بازگشت به برجام است. اگرچه ترامپ ترجيح داد که شرکاي آمريکا را به دليل نقض حقوق شر مجازات نکند، اما بايدن گفته است که عربستان «ديگر هرگز چک سفيد نخواهد داشت» و اينک ايالات متحده «بر اقدامات مسوولانه عربستان پافشاوري ورزيده و عواقبي براي بي پروايي‌هاي اين کشور در نظر خواهد گرفت.» اين رويکردها موجب اميدهايي در ميان روحانيون، کنشگران، تاجران و برخي اعضاي خاندان سلطنت شده که در دوره همکاري محمد- ترامپ زنداني شده يا به شدت در محدوديت قرار گرفته‌اند. آنها اميدوارند که بايدن بر اين پادشاهي در راستاي آزادي آنها فشار آورد.

«آليا الهتلول» که خواهرش در عربستان سعودي در بازداشت است و به جرم فعاليت‌هاي سياسي از سوي مقام‌هاي قضايي سعودي مستحق مجازات شناخته شده است، مي‌گويد: «اميدوارم مقام‌هاي سعودي درک کنند که بايد چهره خود را ترميم کنند و در اين راستا کارهايي را انجام دهند بدون اينکه ديگران آنها را براي انجام آن کارها تحت فشار بگذارند.» اما «علي شهابي» نويسنده و تحليلگر سعودي مي‌گويد که فشار ايالات متحده بر مسائل داخلي اين پادشاهي احتمالا به ديواري برخورد خواهد کرد که وليعهد اين کشور ساخته است. شهابي مي‌گويد: «عربستان دوست دارد روابطش را ترميم کند؛ اما اين مساله زمان مي‌برد.»