هراس‌های منطقه‌ای از روی‌کارآمدن دولت جو بایدن

شرق/ متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در اخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

آيا با روي‌کارآمدن جو بايدن در آمريکا و بهبود احتمالي رابطه تهران و واشنگتن، رابطه ايران و کشورهاي منطقه بهبود مي‌يابد؟ اين قطعا سؤالي است که اکنون در سپهر بين‌الملل ايران به صورت جدي وجود دارد. هنوز از يادمان نرفته که عربستان و ديگر کشورهاي منطقه، زماني که مذاکرات هسته‌اي در حال انجام بود، چگونه ديوانه‌وار در کشاکش تغيير نظر آمريکا بودند تا توافقي به دست نيايد. تنها يک مثال شايد کافي باشد که وزير خارجه اسبق عربستان، در‌حالي‌که مذاکرات هسته‌اي در وين با شدت ادامه داشت و برخي گمانه‌ها مبني بر دستيابي به توافق بود، براي صحبت با جان کري، وزير خارجه وقت آمريکا، به وين رفت و در فرودگاه و در هواپيمايش با کري صحبت کرد. اگرچه هنوز از محتواي آن ملاقات مستندي بيرون نيامده، اما همين نشانگر نگراني سعودي‌ها از دستيابي به توافق بود. همان‌طور که وندي شرمن مذاکره‌‌کننده ارشد آمريکايي از جايي در جريان مذاکرات، سفرهايش به اسرائيل را حذف کرد و اوباما نيز نتانياهو را به واشنگتن نپذيرفت. اينها در حالي است که در چهار ‌سال دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، همه اين پيام‌هاي مثبت و موافق براي ايران، بر باد رفت و روي‌کارآمدن وليعهدي تندرو مانند محمد بن‌سلمان و همکاري او با محمد بن‌زايد، وليعهد امارات متحده عربي، توانست مجموعه تندروي عليه ايران را رقم بزند. در همين سال‌ها، اما ايران طرحي مترقي مانند طرح صلح هرمز را ارائه کرد؛ طرح دوستي بين همه آنها که در حاشيه خليج فارس و درياي عمان زندگي مي‌کنند. يا ارائه و راه‌اندازي پيشنهادي مشابه آ‌سه‌آن در منطقه غرب آسيا که هميشه امنيت خود را از بيرون منطقه جسته است. اين در حالي است که موقعيت ژئوپليتيک منطقه خاورميانه، مأمن انرژي و شاهراه انتقال انرژي بودن اين منطقه و بحران‌هايي که در صد سال گذشته از سر گذرانده، موجب حضور و نفوذ نيروهاي منطقه‌اي بوده است؛ پيش‌تر بريتانيا، فرانسه و متقدم‌تر ايالات متحده آمريکا. حال روي‌کارآمدن دولت دموکرات بايدن اگرچه اين نگراني را دوباره زنده مي‌کند که او نيز مانند ديگر رؤساي جمهور دموکرات علاقه‌مند به حضور در مناطق بحراني خاورميانه باشد، اما سکه‌اش روي ديگري هم دارد.

---

بازار

---

اگر در ارتباط با ايران، آمريکا به توافقي دست پيدا کند، برجام احيا يا هر گزينه ديگري مبني بر فروکش‌کردن آتش موجود برداشته شود، بدون شک همسايگان عرب منطقه نيز دست روي دست نمي‌گذارند و براي تخريب دوباره رابطه ايران و بزرگ‌نمايي ايران‌هراسي مي‌کوشند. اين در حالي است که حتي کشورهاي منطقه از احتمال لغو تحريم‌هاي ايران و قدرت‌گرفتن ايران مي‌هراسند. مهران کامروا، رئيس مرکز مطالعات بين‌المللي و منطقه‌اي دانشگاه جورج تاون آمريکا در قطر، در همين زمينه در گفت‌وگو با «ايرنا» مي‌گويد: «مهم‌ترين ترس برخي کشورهاي منطقه از انتخاب بايدن، بازگشت احتمالي آمريکا به توافق هسته‌اي با ايران است». اين کارشناس ارشد جهان عرب با بيان اينکه کشورهاي حاشيه خليج فارس موضع متحد و يکساني درباره ترامپ يا بايدن نداشتند، تصريح کرد: عربستان سعودي و امارات مي‌خواستند ترامپ پيروز انتخابات رياست‌جمهوري شود و پيروزي بايدن را به منزله بازگشت به دوران باراک اوباما، کاهش تنش ميان ايران و آمريکا و بهبود مناسبات تهران و واشنگتن تلقي مي‌کنند.
به گفته کامروا، هرچند ترامپ کشورهاي حاشيه خليج فارس را مي‌دوشيد و آنها را تحقير مي‌کرد، ولي آنها باز ترامپ را به بايدن ترجيح مي‌دادند و مي‌خواستند او پيروز انتخابات شود؛ زيرا فکر مي‌کنند سياست خارجي بايدن، ادامه سياست خارجي دولت دوم باراک اوباماست.
احتمال دارد روابط آمريکا با اين کشورها در دوران بايدن به گرمي دوران ترامپ نباشد و بايدن فشارهايي را درباره مسائلي همچون حقوق بشر و کاهش فروش تسليحات در قبال اين کشورها دنبال کند.

بهبود روابط، اعراب را مجبور به عادي‌سازي روابط با ايران مي‌کند
کامروا در پاسخ به اين سؤال که آيا با انتخاب بايدن، تغييري در روابط ايران با کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس رخ مي‌دهد؟ ابراز کرد: فکر نکنم در آينده‌اي نزديک تغييري اساسي در روابط ايران با عربستان سعودي، بحرين و امارات ايجاد شود، اما اگر کشورهاي عربي خليج فارس مشاهده کنند سياست بايدن با ترامپ در قبال ايران، اختلافات محسوسي دارد و واشنگتن در حال عادي‌سازي روابط تهران است، در نهايت آنها نيز اجبارا به سمت بهبود روابط با ايران حرکت خواهند کرد. بايد ديد روابط ايران و آمريکا به چه سمت‌و‌سويي خواهد رفت و آيا بايدن سعي مي‌کند آمريکا به ميز مذاکره بازگردد يا آنکه سياست‌هاي تهاجمي آمريکا را ادامه مي‌دهد؟ يادمان باشد ترامپ تا دو ماه ديگر همچنان رئيس‌جمهور است و دستگاه تصميم‌گيري سياسي، نظامي و امنيتي آمريکا تغييري نخواهد کرد و در اين مدت، ممکن است هر اتفاقي رخ دهد.

نگراني از لغو تحريم‌هاي ايران
«داود هرميداس‌باوند»، تحليلگر مسائل سياست خارجي نيز مي‌گويد: «عربستان سعودي معتقد است بازگشت آمريکا به برجام، غل و زنجيرهايي را که تحريم‌ها و فشارهاي ترامپ بر بازوهاي ايران انداخته بود، پاره مي‌کند و در پي آن، قدرت و نفوذ منطقه‌اي ايران بيشتر مي‌شود». او در گفت‌وگو با ايرنا، درباره تأثير پيروزي جو بايدن در انتخابات رياست‌جمهوري آمريکا بر روابط ايران و کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس گفت: کشورهاي عربي حاشيه خليج فارس به رهبري عربستان سعودي، برجام را توافقي براي کاهش تنش ايران با غرب از‌جمله آمريکا قلمداد مي‌کردند و معتقد بودند توافق هسته‌اي موجب از‌بين‌رفتن فشارها بر تهران، لغو تحريم‌ها و افزايش سرمايه‌گذاري در ايران شده و مي‌تواند روابط خصمانه ميان تهران و واشنگتن را پس از نزديک به چهار دهه ترميم کند و به همين خاطر، اين کشورها تلاش‌ کردند اين توافق به نتيجه نرسد. باوند ادامه داد: با پيروزي بايدن و شکست ترامپ در انتخابات رياست‌جمهوري، اين کشورها ديگر تداوم فشار به ايران را مانند دوران ترامپ ممکن نمي‌بينند؛ به‌خصوص آنکه بايدن و تيم مشاوران او در سياست خارجي، موافق بازگشت به برجام و مخالف رويکرد کشورهايي نظير عربستان سعودي در معادلات منطقه‌اي هستند.

مي‌خواهند هيچ توافقي در کار نباشد
باوند خاطرنشان کرد: هرچند منظور بايدن از بازگشت به برجام، برگشتن به همان توافقي نيست که در سال ۲۰۱۵ به دست آمد، اما کشورهايي مانند عربستان، امارات و اسرائيل همين را هم نمي‌خواهند و مي‌خواهند هيچ توافقي در کار نباشد.
به گفته اين استاد حقوق و روابط بين‌الملل، عربستان، امارات و اسرائيل از بازگشت آمريکا به برجام از سوي آمريکا نگران هستند؛ چراکه در اين صورت، تحريم‌ها عليه ايران لغو و فشار حداکثري عليه تهران پايان مي‌يابد و معتقدند در چنين شرايطي، فضا در معادلات منطقه‌اي احتمالا به سود ايران تغيير مي‌کند. باوند با بيان اينکه با بازگشت به برجام، فضا براي حضور مجدد سرمايه‌گذاران خارجي و کاهش هزينه مبادلات بين‌المللي براي تهران فراهم مي‌شود، ابراز کرد: لغو تحريم‌ها، آسان‌تر‌شدن مبادلات تجاري و افزايش همکاري‌هاي اقتصادي مي‌تواند به افزايش قدرت‌ اقتصادي و سياسي ايران منجر شود؛ موضوعي که باعث نگراني رقباي منطقه‌اي ايران شده است.
او درباره سياست خاورميانه‌اي جو بايدن نيز بيان کرد: در‌حال‌حاضر سه رقيب و قدرت منطقه‌اي در خاورميانه نقش‌آفرين هستند؛ ترکيه، عربستان سعودي و ايران. البته بايد مصر را هم در نظر گرفت، اما اين کشور به اندازه آنکارا، رياض و تهران قدرت ندارد. در اين معادله، وضعيت ترکيه با عربستان براي ايران متفاوت است؛ چراکه از يک سو هم عضو ناتو است و هم اينکه آنکارا در اين سال‌ها تلاش کرده به مسکو و تهران نزديک شود.
اين تحليلگر مسائل سياست خارجي افزود: رقابت آنکارا با تهران مانند رقابت عربستان سعودي با ايران نيست؛ چراکه تمام هم‌و‌غم ترکيه، انتفاع از روابط است. ضمن اينکه روابط آنکارا با رياض، ابوظبي و قاهره چندان مطلوب نيست. باوند با بيان اينکه آمريکاي بايدن نسبت به عربستان سعودي سخت‌گيري بيشتري خواهد داشت، يادآور شد: البته اين سخت‌گيري به معناي از‌بين‌رفتن روابط راهبردي ميان رياض و واشنگتن نيست، اما بايدن نسبت به موضوع خاشقجي واکنش‌هاي بسيار تندي داشت و وليعهد کنوني سعودي را مسئول اين ماجرا مي‌دانست و احتمالا فشارهاي حقوق‌بشري بيشتري به رياض وارد مي‌کند. عربستان بازگشت آمريکا به برجام را موجب افزايش قدرت ايران مي‌داند.
وي با بيان اينکه سياست بازگشت به برجام بايدن، مطلوب عربستان سعودي نيست، عنوان کرد: رياض معتقد است بازگشت واشنگتن به برجام، غل و زنجيرهايي را که تحريم‌ها و فشارهاي ترامپ بر دست و پاي ايران انداخته بود، پاره مي‌کند و اين امر قدرت و نفوذ منطقه‌اي تهران را بيشتر مي‌کند. اين کارشناس مسائل بين‌الملل در پاسخ به اين سؤال که آيا عربستان سعودي و اسرائيل از فرصت باقي‌مانده رياست‌جمهوري ترامپ عليه ايران استفاده خواهند کرد، گفت: هم رياض و هم تل‌آويو خيلي دوست دارند آمريکا فشاري عليه ايران وارد کند يا اقدامي انجام دهد که امکان تنش‌زدايي يا حتي مديريت تنش ميان تهران و واشنگتن را از بين ببرد.
 

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar