برگزیده

هشدار سونامی بیکاران خاموش

همشهري

بروزرسانی 1400/01/15 - 22:40

همشهري/متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

نرخ بيکاري اقتصاد ايران در سال کرونايي به‌واسطه افت نرخ مشارکت اقتصادي کاهش يافته و اين نرخ نمي‌تواند در پساکرونا ادامه پيدا کند

در دوره کرونا، بازار کار ايران بــه‌طرز عجيبي شاهــد رکوردشکني کاهش نرخ بيکاري بود؛ درحالي‌که برآورد مي‌شد با تداوم شيوع کرونا، بين 2 تا 6.5ميليون نفر به‌صورت مقطعي بيکار شوند و نرخ بيکاري افزايش قابل‌توجهي پيدا کند.
به گزارش همشهري، روايت آمارها از اتفاق عجيب بازار کار ايران در دوره کرونا اين است که با شيوع بيماري کوويد-19، بخشي از شاغلان و بيکاران ترجيح داده‌اند در اين دوره سخت، کلا غيرفعال شده و قيد شغل و جست‌وجوي کار را بزنند. در اين شرايط نرخ بيکاري اقتصاد ايران در سال کرونايي تک‌رقمي شده و با کاهش 0.9درصدي نسبت به سال قبل، روي رقم 9.7درصد ايستاده است؛ اما خروج بخشي از شاغلان و بيکاران از بازار کار کرونايي، چالشي است که درصورت تحقق پيش‌بيني قطع زنجيره شيوع کرونا و عادي‌سازي فعاليت‌هاي اقتصادي در سال1400 مي‌تواند به هجوم سونامي گونه بيکاران غيرفعال به بازار کار منجر شده و نرخ بيکاري را به‌شدت افزايش دهد.

نماي بازار کار در سال کرونايي
بيش از يک سال از شيوع کرونا مي‌گذرد و اقتصاد ايران در سال گذشته کاملا متأثر از همه‌گيري اين ويروس بوده است. آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد در زمستان سال گذشته، نرخ بيکاري جمعيت ١٥ساله و بيشتر به 9.7درصد رسيده که 0.9درصد کمتر از فصل مشابه در سال قبل است. همزمان بررسي تغييرات نرخ مشارکت اقتصادي در اين فصل نشان مي‌دهد که در زمستان ١٣٩٩، فقط 40.9درصد از جمعيت ١٥ساله و بيشتر ازنظر اقتصادي فعال بوده‌اند و اين نرخ نسبت به فصل مشابه سال قبل 5.1درصد کاهش داشته است. به‌ عبارت ‌ديگر در اين فصل 610هزار نفر از جمعيت فعال کشور از بازار کار خارج شده‌اند و به جمعيت 1.2ميليون نفري پيوسته‌اند که در فصل پاييز از بازار خارج شده بيکاربودند. با اين حساب در زمستان گذشته، از مجموع 62ميليون‌و612هزار ايراني 15ساله و بيشتر که جمعيت در سن کار محسوب مي‌شوند، فقط 25ميليون و 612هزار نفر معادل 40.9درصد به‌عنوان شاغل يا نيروي بيکار در بازار حضور داشته‌اند. آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد که در زمستان99، بالغ ‌بر 300هزارو248نفر از جمعيت شاغلان کاسته شده و همزمان 310هزارو737 نفر نيز از جمعيت بيکاران کشور کم شده است؛ به ‌عبارت ‌ديگر در اين فصل 610هزارو948نفر از کساني که شاغل يا جوياي شغل بودند از بازار کار ايران خارج شده‌اند و به همين واسطه، نرخ بيکاري به‌جاي افزايش، کاهش پيدا کرده است.

نرخ بيکاري مشروط
حقيقت ماجرا اين است که در دوره يک‌ساله کرونا، تعداد شغل و تعداد شاغل در اقتصاد ايران با کاهش قابل‌توجهي مواجه بوده اما به‌واسطه خانه‌نشيني جمعيت فعال، اثرات اين کاهش در آمارهاي نرخ بيکاري منعکس نشده و اين اتفاق در هر 4فصل سال گذشته تکرار شده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد اگر در فصل زمستان99 خروج جمعيت فعال از بازار کار رخ نمي‌داد، نرخ بيکاري به‌جاي 9.7درصد روي 12درصد مي‌ماند و درصورتي‌که خروج جمعيت فعال در کل سال99 رخ نمي‌داد نرخ بيکاري از مرز 19درصد نيز مي‌گذشت. به‌نظر مي‌رسد تخليه نشدن اثرات کرونا بر نرخ بيکاري در اقتصاد ايران باعث مي‌شود در جريان ورود اقتصاد ايران به دوره پساکرونا، تعداد قابل‌توجهي از متقاضيان کار وارد بازار کار شوند که با فرض تداوم شرايط موجود مي‌تواند به جهش نرخ بيکاري منجر شود. البته درصورت بهبود شرايط اقتصاد سياسي و مهيا شدن شرايط رقابتي و سالم براي فعاليت‌هاي اقتصادي، اين امکان وجود دارد که اشتغال‌زايي سريع در اقتصاد ايران زمينه را براي جذب بيکاراني که در دوره کرونا غيرفعال شده‌اند فراهم آورد و نرخ بيکاري حتي درصورت دورقمي شدن از محدوده 12درصد فراتر نرود؛ اما اين مهم بيش از هر چيز نيازمند حذف ريسک‌هاي خارجي از سر فعاليت‌هاي مولد در اقتصاد ايران، پيش‌بيني‌پذير شدن دورنماي اقتصاد و همچنين رفع موانع توليد است.

خروج جوانان از بازار کار
آمارها مي‌گويند در دوره کرونا، بخش قابل‌توجهي از کاهش نرخ بيکاري از محل خروج جمعيت فعال از بازار محقق شده است؛ بر اين اساس مي‌توان استنباط کرد ريزش اشتغال در هر گروهي که نرخ بيکاري آن بيشتر کاهش پيدا کرده باشد، سنگين‌تر بوده است.
بررسي نرخ بيکاري جوانان در آخرين اطلاعات منتشر شده از سوي مرکز آمار ايران نشان مي‌دهد در فصل پاياني سال99، نرخ بيکاري جوانان ١٥ تا ٢٤ساله ايراني به ٢٣،٦ درصد رسيده که نسبت به فصل مشابه در سال قبل 2.1درصد کاهش يافته يعني در اين فصل 103هزارو638جوان 15تا 24ساله (اعم از شاغل يا بيکار) از بازار کار خارج شده‌اند. همچنين بررسي نرخ بيکاري گروه سني ١٨ تا ٣٥ساله نيز نشان مي‌دهد که در زمستان١٣٩٩ نرخ بيکاري اين گروه به 16.8درصد رسيده که نسبت به زمستان سال قبل يک درصد کاهش نشان مي‌دهد و از ريزش 257هزارو690نفري اين گروه حکايت دارد. همچنين نرخ بيکاري فارغ‌التحصيلان در زمستان سال گذشته با کاهش 1.5درصد مواجه بوده و 127هزارو661نفر از اين افراد از جرگه بيکاران خارج شده‌اند و به‌احتمال‌زياد مجبور به ترک بازار بوده‌اند. البته با توجه به تغييراتي که کرونا در ماهيت برخي کسب‌وکارها ايجاد کرد و زمينه‌اي که براي توسعه فعاليت‌هاي حوزه آي‌تي ايجاد شد، احتمال حذف بخشي از جوانان به اين کسب‌وکارها وجود دارد، اما اين احتمال فقط مشمول حال بخش کمي از جمعيت جوانان بيکار مي‌شود.

کوچ شاغلان از خدمات به صنعت
بازار کار ايران با 23ميليون‌و135هزار نفر شاغل وارد سال1400 شده و قرار است همپاي تحولات مرتبط با کرونا، تغييراتي را تجربه کند. همانگونه که در سال99 به‌واسطه محدوديت‌هاي بي‌رحمانه کرونا براي مشاغل حوزه خدمات، چهره بازار کار ايران کمي صنعتي‌تر شد، اين احتمال وجود دارد که با اتمام دوره کرونا و حتي تغيير در ساختار تحريم و مناسبات بين‌المللي، چرخش ديگري در بازار کار رخ دهد. بررسي اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي در سال99 و دوره شيوع کرونا نشان مي‌دهد: در زمستان١٣٩٩ بخش خدمات با کاهش 2.3درصدي سهم خود از بازار کار ايران مواجه شده و با ريزش 681هزارو338نفري شاغلان خدماتي، سهم اين گروه از 52.7درصد به 50.4درصد رسيده است؛ اما در مقابل بخش صنعت توانسته سهم خود از بازار کار اقتصاد ايران را 2.1درصد افزايش دهد و 383هزارو971نفر شاغل بيش از زمستان98 جذب کند. در اين ميان شرايط بخش کشاورزي تقريبا پايدار بوده و فقط هزارو514نفر از شاغلان اين حوزه کاهش پيدا کرده است.